Toshkent farm atse vtikainstituti

KUNJUT - SESANUM INDICUM L.
K u n ju t-
Sesanum indicum L., 
kunjutsim onlar- P ed aliace ae 
oilasiga kiradi.
48

---

K unjut b o ‘yi 60-100 sm ga etadigan o ‘t o ‘simlik. Poyasi lik 
0
‘suvchi, tukli, yashil yoki qizgish, 4-8 qirrali. Bargi oddiy tekis 
qirrali b o ‘lib, turli shaklda: pastki qism laridagi yum aloqroq, 
yuqori qism idagi barglari esa ingichka. 0 ‘rta qism idagilari 
lansetsim on yoki ch o ‘ziq tuxum sim on. Guli yirik, 1-3 b a ’zan 
beshtadan barg q o ‘ltig ‘ida joylashgan. G ulkosachasi 5-8 b o ‘lakli, 
gultojisi 2 labli. M evasi 4-8 xonali chanoq. Iyun-iyul oylarida 
gullaydi. M evasi avgust-sentyabrda etiladi.
Geografik tarqalishi. 
K unjutning vatani Jan ubi-g‘arbiy 
Afrika. 0 ‘rta O siyo respublikalarida, Zakavkaziya, Qrim, 
K rasnodarsk o ‘lkasida, U krainada va M oldaviyada ekiladi.
Kimyoviy tarkibi. 
K unjut u ru g ‘i tarkibida 60% gacha moy, 
E vitam ini, faktor - T, sezam in, sezam on, sezam anin va boshqa 
m oddalar b o ‘ladi. K unjut m oyi 3-6°S tem peraturada qotadigan 
sariq rangdagi suyuqlik b o ‘lib, yarim quruvchi m oylarga kiradi. 
Solishtirm a o g ‘irligi 0,9197-0,9260, refraksiya soni 1,4731- 
1,4760, kislota soni 1,4-10, sovunlanish soni 185,5-195, y od soni 
103-116. M oy tarkibida alein, linol, pavletin, stearin, araxin va 
lignotserin kislotalarining glitsiridlari uchraydi.
Ishlatilishi. 
K unjut m oyi dorivor m oddalarini yeritishda, 
surtm a v a m alham lar tayyorlashda ishlatiladi. K unjut m oyi 
qondagi trom botsitlar sonini oshiradi va qon ivishini tezlashtiradi. 
Shuning uchun ham u b a ’zan qon kasalliklarini davolashda 
q o ‘llaniladi. K unjut moyi va u ru g ‘i oziq-ovqat sanoatida k o ‘p 
ishlatiladi.
Kunjutni yetishtirish texnologiyasi. 
K unjut eng qim m atli 
m oyli ekinlardan hisoblanadi. U ning u ru g ‘ida 16-19 foiz oqsil 
va 16-17 foiz azotsiz m oddalar m avjud. U ning vatani A frika 
b o ‘lib, M arkaziy O siyoga H indistondan kelgan. Y er j-'uzida ekin 
m aydoni 6,7 mln. ga 0 ‘zbekistonda ham k o ‘p villardan beri ekilib 
kelinm oqda.
K unjut issiqsevar, y oru g'sev ar o ‘sim lik b o ‘lib, qisqa kunda 
o 'sad i. C)‘zbekistonda «Tos.hkent-112» navi ekiladi.
49

---

K unjut uchun asosiy o ‘tm ishdoshlar dukkakli don ekinlari, 
m akkajo'xori, o q jo ‘xori va beda hisoblanadi.
K unjut bir bor ekilgan yerga 6-7 yildan keyin qayta ekiladi, 
chunki kasallik va zararkunandalar bilan k o ‘p shikastlanadi.
K unjut uchun unum dor, sh o ‘rlanm agan v a begona o ‘tlardan 
tozalangan yerlam i ajratish kerak b o ‘ladi. U yerning chuqur 
haydalishini talab qiladi. Er haydashdan oldin b ir gektar yerga 
10-15 tonna g o ‘ng, 40-50 kilogram m fosfor bilan oziqlantirib 
chim qirqar plug bilan 25-27 santim etr chuqurlikda haydab 
q o ‘yiladi.
B ahorda ekishdan oldin yerlar sh o ‘rlangan b o ‘lsa yuviladi. 
Ekishgacha 1-2 m arta kultivatsiya va borona qilinadi. Begona 
o 'tla r bilan kam zararlangan yerlar apre! oyining boshlarida 
8-10 santim etr chuqurlikda bir m arta kultivatsiya va boronalash 
etarlidir.
Ekishdan oldin yerlar egatlar orqali su g ‘oriladi. Tuproq 
etilishi bilan kultivatorda ishlanadi, undan keyin boronalanadi va 
m ola bosiladi. Sizot suvlari yaqin joylashgan o ‘tloqi va o ‘tloqi- 
botqoq yerlam i ekishdan oldin su g ‘orilm asa ham b o ‘ladi.
A sosan ekiladigan u ru g ‘lam ing sifatiga katta e ’tibor berilishi 
kerak. U ru g ‘ning tozaligi 95-98 foiz va uning unuvchanligi 85- 
95 foizdan kam b o ‘lm asligi lozim. K unjutning urug‘ini tuproq 
harorati 15-16 gradus b o ‘lganda ekish m aqsadga m uvofiq b o ‘ladi. 
K unjut kech k o ‘klam da m ay oyining birinchi dekadasida ekiladi. 
A n g ‘izga 10-15 iyunda ekilishi zarur.
K unjut keng qatorlab ekiladi, qator orasi 60-70 santimetr, 
ekish chuqurligi 3-5 santim etrdan oshmasligi kerak. B ir gektar 
yerga 1,5-2,0 m illion dona yoki 5-6 kilogram m urug‘ ekiladi. 
Ekish bilan bir qatorda egatlar olinadi va qondirib sug‘oriladi. 
U ru g ‘lar 5-6 kunda unib chiqadi, m aysalari - 4 gradus sovuqda 
nobud b o ‘ladi.
0 ‘suv davrida 2-3 m arta kultivatsiya qilinadi, yagana 
qilinm aydi. 2-4 m arta sug ‘oriladi. Sizot suvlari yaqin joylashgan
50

---

m aydonlarda ekilgan o ‘sim likka 1-2 m arta su g‘orish etarli 
b o ‘ladi. G ullaguncha 40-50 kg azot va 20 kg kaliy bilan 
oziqlantirib su g‘oriladi. G ullagandan keyin gektar hisobiga yana 
azotli o ‘g ‘itlardan 30 kg va fosforli o ‘g ‘itlardan 20 kg dan berib 
sug'oriladi. Erlar yum shatiladi va begona o ‘tlardan tozalanadi. 
K unjut о ‘suv davrining dastlabki 30-40 kunida sekiri rivojlanadi 
va begona o ‘tlar k o ‘proq ta ’sir k o ‘rsatadi. U ning vegetatsion 
davri 80-120 kun hisoblanadi.
V egetatsiya oxirida o ‘sim likning barglari sarg ‘ayib to ‘kiladi, 
pastki k o ‘sakchalari oldin etiladi. V aqtida uning hosiii y ig ‘ib 
olinm asa k o ‘sakchalar yorilib u m g ‘ to ‘kiladi. 0 ‘roq m ashinasida 
o ‘rib y ig ‘ib olingan kunjut b o g ‘lanib xirm onda quritiladi va 10- 
12 kundan keyin q o id a yancliiladi. 0 ‘simlikni pastga qaragan 
holda qoqib olinadi. Don tozalash m ashinalarda tozalanadi va 
qopda yokiO 20-30 santim etr balandlikdagi toza yerda saqlanadi. 
Saqlanadigan u ru g ‘likda nam lik 9 foizdan k o ‘p b o im a s lig i kerak.