Toshkent farm atse vtikainstituti

Mahsulot tayyorlash. 
Kashnich tayyorlashga o‘xshash.
ZIG‘IR - LINUM USITATISSMUM L
Zig‘ir -
Linum usitatissmum 
L. zig‘irdoshlar -
Linaceae
oilasiga kiradi.
Bir yillik o ‘t o'simlik. Poyasi tik o‘suvchi, ingichka, 
silindrsimon, yuqori qismi shoxlagan. Bargi lansetsimon yoki
100

---

chiziqsimon, o ‘tkir uchli, tekis qirrali bo‘iib, poyada ketma- 
ket, bandsiz o‘mashgan. Gullar poya va shoxlari uchida bo‘ladi. 
Kosacha bargi, toj bargi hamda changchisi (otaiigi) beshtadan, 
onalik tuguni esa besh xonali, yuqoriga joylashgan. Tojbargi 
zangori, tomiri esa changehi ipiga o‘xshab, binafsha rangga 
bo‘yalgan. Mevasi -10 urug‘li, yumaloq, quruq ko‘sakcha.
Iyun-avgust oylarida gullaydi.
Ekiladigan zig‘ir bir necha xil bo£lib, uzun tolali hamda 
sershoxlisi alohida ahamiyatli hisoblanadi. Uzun tolali zig‘ir 
asosan tola, sershoxlisi esa moy olish uchun ekiladi.
Uzun tolali zig‘iming balandligi 60-120 sm bo‘lib, poyasi 
ko‘p shox chiqarmaydi, ko‘saklari pishgandaochilmaydi. Sershox 
zigim ing balandligi 30-50 sm bo‘lib, ko^saklari pishganda 
ochiladi.
Geografik tarqalishi. 
Uzun tolali zig‘ir Ukraina, Belorus, 
Rossiyaning Y evropa qismining Markaziy va g‘ arbiy viloy atlarida, 
sershox zig‘ir esa janubiy tumanlarda, g ‘arbiy Sibir va Shimoliy 
Kavkaz hamda 0 ‘rta Osiyoda o‘stiriladi.
M ahsulotning tashqi ko‘rinishi. Tayyor mahsulot yassi, 
tuxumsimon urug‘dan iborat Urug'ning bir uehi ingichka, 
ikkinchi tomoni esa enli va yumaloq, usti silliq, yaltiroq va 
sarglisb-qo‘ng‘ir rangli bo‘ladi. Agar urug‘ning ustki ko‘rinishi 
yaltiroq bo'lmasa, u pishmagan - sifatsiz hisoblanadi. Mahsulot 
hidsiz, shilliq, yog‘ga o‘xshagan mazali bo‘lib, suvga solganda 
usti shilliqlanadi va suv tagiga cho'kadi.
XI DF ga ko‘ra, mahsulot namligi 13%, umumiy kuli 6%, 
o'simlikning boshqa qismlari (ko‘sakcha, meva boiakchalari, 
meva bandi ezilgan mevalar) 1 % dan, organik aralashmalar 2% 
dan va mineral aralashmalar 0,5 
%
dan oshmasligi lozim.
Kimyoviy tarkibi. Zig‘ir urug‘i tarkibida 30-48% quriydigan 
moy, 5-12% shilliq moddalar, 18-33% oqsil moddalar, 12-26% 
uglevodlar, fermentlar va karotin bo‘ladi. 0 ‘simlikning hamma 
organlarida (ayniqsa, maysasida) linamarin glyukozidi uchraydi.
! 
01

---

Urug‘ning shilliq moddalari gidroliz qilinsa, galaktoza, 
ksiloza, arabinoza va ramnoza qandiari hamda galakturon kislota 
hosil bo‘5adi.
Ishlatilishi. 
Zig‘ir urug‘i o ‘rab oluvclii va ich yumshatuvchi 
dori sifatida qo‘llaniladi. Shilliq eritma tayyorlash uchun urug‘ 
butunligicha issiq suvda (I : 30) chayqatiladi. Shilliq moddalar 
um g‘ining epidermis qavatida bo‘lganidan tezda suvda yerib, 
ajralib chiqadi.
Urug‘ning 15-20% li qaynatmasi og‘iz chayqash uchun 
ishlatiladi. Kunjara kukuni (poroshogi) (ba’zan butun urug‘ni 
yanchib tayyorlangan kukun-poroshok) tananing og‘riyotgan 
joyiga qizdirib qo‘yiladi.
Zig‘ir moyi tibbiyotda, oziq-ovqat sanoatida va texnikada 
qoilaniladi.
Zig‘ir moyidan olinadigan linetol preparati (olein, linol, 
linolen va boshqa у og‘ kislotalarining etil efirlarining aralashmasi) 
va uning kompleks preparati - livian ateroskleroz kasalligmi 
davolash va oldini olishda hamda kuyganni va nur terapiyasi 
natijasida zararlangan joy 1 ami davolashda qo‘llaniladi.
Zig‘ir poyasini ivitib, tola olinadi. Bu tola to‘qimachilik 
sanoatida keng ishlatiladi.