Totalitar rejiMLƏR

Partiya demokratik yolda deyil , liderlərin ətrafında yaradılır.

İctimai həyat total nəzarət altında olur.

Terrorçu polis nəzarəti vardır. Polis hegemon rol oynayır. Kiminsə cəzalandırılmasında məhkəməyə ehtiyac yoxdur.

Politoloqlar totalitar rejimin faşizm, kommunizm , milli sosializm və b. Formaları göstərmişlər. 1917 – ci ildə Leninin qurduğu SSRİ sonralar Yuqoslaviyada , Macarıstan , Eilidə və b. Totalitar rejim müəyyən islahatlar yolu ilə dəyişə bilər bu isə praktikada çox çətindir. Totalitar rejimdə vətəndaşlar siyasi prosesden və demokratiya ilə özgələşir. Hakimiyyət funksiyaları mistikasiyaya uğramışlar . Hakimiyyət bölünməsi prinsipləri yoxdur. Hər cür müxalifət qadağandır , sosial münaqişələr yoxdur. Bu rejimdə ictimai şüur hakimiyyətlə birləşmişdir . Bütün üfuqi strukturlar dağılmışlar . Ancaq hakimiyyətin icazəsi ilə yaranan strukturlar fəaliyyət göstərirlər. Dayanmadan dəyişən bir dünya, dəyişməz bir həqiqətdə necə dondurula bilər? Jacques Derrida, bu sistemlərin metafizik olduğunu, təməllərinin məntiqi olmadığını, şiddət istifadə edərək ayaqda qala bildiyini ideologiyalarının dilindən ortaya çıxarmışdır. Bunların üstünlükləri ağıldan deyil, özündən daşınan zorbalıqdan gəlir. O birinin insan belə sayılmaması, xaricləmə və xoşgörüşsüzlük, hər kəsin çarxın bir parçası olması, azadlıqsız azadlıq, bərabərliksiz bərabərlik, dinsiz din, əxlaqsız əxlaq və senzura. Hər şey əvvəldən təyin olunmuşdur: Siyasət, hüquq, cinsilik, mədəniyyət, iqtisadiyyat, elm. Dünya cənnətini məqsəd qoymaq. Ancaq bunu dünyanı cəhənnəmə çevirərək etmək.Cəmiyyət sistemlərini açıq cəmiyyət və bağlı cəmiyyət olaraq ikiyə ayırsaq, bağlı cəmiyyətlər açıq cəmiyyətin düşmənidir və ər keç açıq cəmiyyəti yox etmək istəyərlər. Bağlı cəmiyyət vəhşilik və terrora dözər, təzyiq və zülmə dözər, patoloji və akıldışıdır. İnsanların zülmə baş qaldıracaq yolları tıxanmışdır.Dövlət hər şeydir. İnsanlara necə yaşayacağını diktə edər. Fərdilik bir bütdür. Bütləri, düşüncə polisi izlər. Rejim, insanların təbii quruluşunu elə pozar ki, insan insanlıqdan çıxar, bu insanlar bu an var olmazlar və ya gələcəkdə mövcudluğu lazım olan bir sistemin vasitələridirlər və ya gələcəkdəki sistemin mövcudluğu lazım olmayanlarıdır.Rejimlər totalitardır amma adları cafcaflı ola bilər: Xalq respublikası, xalq demokratiyası.. Rejimin yuxusu oyanıqkən gördürülər, davamlılığı inqilabçı coşğuyla ayaqda qalar. Karl Popper bunu belə təsvir edər: "Tavizsiz radikallıq. Bütün ictimainin quruluşunu kökdən çevirəcək kıyametimsi bir inqilab yuxusu. Daş üstündə daş buraxmadan cəmiyyəti bir bütün olaraq ələ alma."Üstün bir güc, bir partiya, bir lider, bir qrup, bir komitə, bir cihaz bütün insanları udan bir qara dəlikdir. Militarizm rejimin simvolu olmuşdur. Bütün bu möhkəmliyə baxmayaraq bəziləri daha bərabərdir.Totalitarizmin ən parlaq nümunələri son əsrdə ortaya çıxdı. Hitler (Almaniya) Mussolini (İtaliya), Pol Pot (Komboçiya) adlarıyla toplama düşərgələri, soyqırım, ölüm tarlaları birlikdə xatırlandı.

B u rejimlə idarə olunan dövlətlərdən bəhs etmək istəyirəm. Bunlardan bir Şimali Koreyadır. Şimali Koreya, rəsmi adıyla Koreya Demokratik Xalq Respublikası adlanır. Koreya II Dünya Müharibəsindən sonra, Şimalın kommunist hakimiyyətin girməsi digər tərəfdən Cənubun Qərbə dönük siyasət izləməsi və bir çox şeyi qərblilərlə paylaşmasından, Şimal və Cənubi Koreya olmaq üzrə ikiyə parçalandı. Demokratik Koreya Xalq Respublikası 1948-ci ildə avtoritar və sosialist bir hökumət olaraq qurulmuşdu. 1994 ilində Şimali Koreyanın ilk lideri olan Kim El Təqdim edin ölümündən sonra, ölkəni oğulu Kim Jong El idarə etməkdədir. Şimal Koreya digər kommunist ölkələrə görə daha bir bağlı qutu görünüşündədir. Ölkənin cənubunda Cənubi Koreya, şimalında Çin Xalq Respublikası və Rusiya, şərqində isə Yapon Dənizi tapılar. Ölkəyə kommunizmin verdiyi soyuq və təzyiqçi hava hakimdir.

K übanın tək partiya suverenliyinə söykənən sosialist bir dövlət quruluşu vardır. Küba Kommunist Partiyasının dövlət rəhbərliyindəki ağırlığı 1976 Konstitusiyasında açıqca müəyyən edilmişdir. 1965də hazırlanmağa başlanan və 1976da ictimai rəyinə təqdim edilərək qüvvəyə girən konstitusiyaya görə qanunvermə səlahiyyətini Xalq İqtidarı Milli Məclisi istifadə edər. Dövlət və hökumət başçısı mövqeyində olan Dövlət Şurası başçısı, Nazirlər kabinetinə başçılıq edər.

D ominik Respublikası, Kariblərdəki Hispanyola adasında iştirak edən bir ölkədir. Hispanyola, Porto Rikonun qərbində, Küba və Jamaikanın şərqində iştirak edər. Venezuela ilə dəniz sərhədi vardır. Adanın qərb qisimində Haiti tapılar. Dominik Respublikası ilə Dominika qarışdırılmamalıdır.Dominik Respublikası Avropalıların Amerika qitələrində ilk meydana gətirdikləri məskunlaşmadır. Paytaxtı, Santo Domingo da Amerikalardakı ilk müstəmləkə paytaxtı idi.Müstəqilliyinin böyük bir hissəsində ölkədə siyasi böhran yaşanmış, xalqı təmsil etməyən və təzyiqçi xeyli çox hökumət tərəfindən idarə edilmişdir. 1961də diktator Rafael Leonidas Trujillo Molinanın ölümündən sonra Dominik Respublikası təmsili demokratiyaya keçmişdir.

Mən belə fikirıəşirəm ki ,bir çox ölkə, rejiminin adı fərqli olsa da eyni totalitar-avtoritar rəhbərliklər tərəfindən idarə olunur. Başda son dərəcə mülayim ifadələrlə iqtidara gələn heyətlər, zamanla totalitar-avtoritar bir quruluşa doğru yönəlir və bir müddət sonra ölkədə tam mənasıyla totalitar-avtoritar bir rejim hökm sürməyə başlayır. Sistemlərin bu şəkildə evrilmesi, dünyanın bir çox yerində, ölkələrin bənzər müddətlərdən keçməsiylə meydana gəlir. Ölkələrin izlədiyi tarixi seyri diqqətə götürdüyünüzdə ortaya çıxan cədvəl, bənzər müddətlərdən keçən ölkələrin bənzər şəkildə totalitarlaşdığını-avtoritarlaşdığını göstərir. Hal-hazırda kitabın təhlil etdiyi rəhbərlik tipləri bu gün hələ dünya gündəmində maraqlı çıxışları ilə diqqət çəkirlər. Linzin bu kitabı, totalitar-avtoritar rejimləri yaxşı bir təhlilini təqdim edərkən, əslində bu ölkələrin yaşadığı müddətlərdən sonra meydana gələn totalitar rəhbərliklərin təsadüf olmadığını göstərir. Bu mənada, sistemin gedərək avtoritar-totalitar bir quruluşa bürünməsi, bəzi təməl nöqtələri qavrayan biri üçün çox sürpriz olmur. Ergun Özbudunun tərcüməsi ilə uzun bir müddət əvvəl Türkcəyə qazandırılan bu təməl əsər, uzun zamandır bazarda tapılmırdı. Yazılış tarixi üzərindən uzun zaman keçməsinə baxmayaraq son dərəcə aktual olan bu kitab, avtoritar-totalitar rejimlər mövzusunda əhəmiyyətli bir müraciət qaynağı olaraq, sahəsində əhəmiyyətli bir boşluğu dolduracaq.

İddiam etdirilməsi mümkün olmayan bir vəziyyətlə qarşı-qarşıyayıq kimi görünər... Bir sürrealist vəziyyət bu. Bir tərəfdə, ancaq Stalin Rusiyasında, Hitler Almaniyasında meydana gələ biləcək hadisələrdən danışırıq; yəni qorxunc hadisələr üzərinə danışmaqdayıq... Amma digər tərəfdən bunları açıqca məsləhətləşə bilirik... Heç olmasa insanların bir qi simi məsləhətləşər... Əlini vicdanına qoyan ziyalılar, yazarlar, çəkərlər bangır bangır qışqırırlar... Təbii bu qışqıranların qarşısında, müstehzi bir gülümsəməklə sus işarəsini edən bir qrup da yox dəyil... Amma o qrupun varlığına baxmayaraq, Türkiyənin keçmişində olanları məsləhətləşməyə başladıq... Bu, adi şərtlərdə iddiam etdirilə bilər bir vəziyyət dəyil... Ya "cəmiyyət" məsləhətləşməyi ya da "dövlət" bu əcaib nömrələri

çevirməyi dayandıracaq... Amma nə cəmiyyət susacağa nə də dövlət intriqalardan imtina edəcəyə bənzəyir... Belə olunca da, dünyada bərabər bənzəri olmayan bir "açıq cəmiyyətdə avtoritar" rejim fenomeniylə qarşılaşırıq..Rejim götürə bildiyinə avtoritar; hətta o qədər avtoritar ki, öz vətəndaşlarının bir qisiminə qarşı sui-qəsd qərargahı belə planlaya bilər... Amma o biri tərəfdən də cəmiyyət götürə bildiyinə açıq, avtoritar rejimi yerdən yerə vurar, hər şeyi məsləhətləşər, mübahisə edər... Sanki tərpətdikcə, bütün rəngləri, fiqurları dəyişməyə uğrayan bir cədvəl kimiyik... cədvəli bir az yuxarı qaldırdığımızda, bir qan duşunun içindən dəlicə qışqıran insanlar meydana çıxır; alaqaranlıq çökər bütün şəkilin üzərinə... Aşağı doğru istiqamətləndirdikmi, göz qamaşdırıcı bir günəş, çobanyastığı dəryasının üzərində məxmər şəfqətiylə gəzir... Şizofreniyalı bir şəxsiyyət yarılması bu... Eyni bədəndə tamamilə bir-birinə xarici iki ruh kimiyik!

Bu sistem çürüdü, amma bəziləri israrla onun "iddiamlılığı" üçün məşğul olmaqdaAçıq bir cəmiyyətdə avtoritar bir rejimin çırpınışlarına şahidlik etməkdəsiniz... Bu vəziyyət daha uzunca bir müddət iddiam edəcək... Siz bu sırada ağılınıza və ruh möhkəmliyinizə mukayyet olun... Sonunda kimin başı yediyinə, bütün dünya və tarix qərar verəcək!

Mən belə fikirləşirəm ki, Dünya ölələrinin idarə sistemləri Şahmat kimidir….