Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин
Yüklə 5,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Sinov savollari:
1. Vulqon tuflari va kullari ustida hosil bo‘lgan tuproqlarda qanday jarayonlar kechadi? 2. Vulqon tuproqlari qayerlarda tarqalgan? 3. Vulqon tuproqlarining morfologik tuzilishi qanday? 4. Andosollar va kul qatlamli tuproqlar. 39-bob. Tog‘ tuproqlari Tog‘ hududlari dunyo bo‘yicha 30,65 mln. km yoki 21% ni tashkil qiladi. Osiyo qit’asida tog‘lar quruqlikning 47%, Shimoliy Amerikada 45%, Afrikada 24%, Janubiy Amerikada 23%, Yevro‘pada esa 20%, Avstraliya va Okeaniyada esa 9 % ni tashkil qiladi. Tog‘liklarda tuproq hosil bo‘lish jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Yuqoriga ko‘tarilgan sari yog‘ingarchilik miqdori oshib, havoning harorati kamayib boradi. Quyosh nurining radiatsiyasi esa oshib boradi. Tuproq qoplami, asosan, qattiq holatdagi tog‘ jinslari ustida rivojlanib, profil qalinligi kamroq bo‘ladi, ona jins sifatida elyuviy va delyuviy xizmat qiladi. Fizik yemirilish jarayonlari asosiy o‘rinni egallaydi. Juda ko‘p yemirilgan mahsulot to‘planadi, ammo u tez yuvilib almashinib turadi. Yuvilish jarayoni tog‘lar ekspozitsiyasi bilan bog‘liq, Chunki tog‘lar turli darajadagi qiyamaliklardan iborat. Shimoliy yonbag‘ir 14 %, janubiy 38 %, sharqiy 30 %, g‘arbiy yonbag‘ir esa 18 % yuviladi. O‘simlik dunyosi ham o‘zgarib turadi. O‘t-o‘simliklar tog‘ yonbag‘irlaridan boshlanib, butalar, o‘rmonlar almashinib, tog‘ cho‘qqilarida esa cho‘l o‘simliklari asosiy o‘rinni egallaydi. Tog‘larda tuproq hosil bo‘lishi jarayonida, relyef asosiy rol o‘ynaydi, Chunki relyef namlanish, quyosh energiyasi, o‘simlik, ya’ni gidrotermik sharoitni belgilab beradi. Ikkinchi o‘rinni esa tuproq hosil qiluvchi ona jins egallaydi. Deyarli barcha hosil bo‘lgan organik va mineral moddalar yer usti va ostidagi suvlar yordamida yuvilib olib ketiladi. Tog‘ hududlaridagi tuproq hosil bo‘lish balansi qo‘yidagicha ifodalanadi: Yüklə 5,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|