5-6-
a tamamlanır. Azərbaycanda da bir sıra rayonlarımızda
c
əmlələr, cəmrələr var. Lakin radio, televiziya xalqın sonrakı
n
əsillərinin yaddaşında təmizləmə işi aparıb... Əhməd Cavadın
sıralaması cəmrələrin sıralanmasıdır: hava, su, torpaq. Sonda
Gün
əş tam hakimiyyəti əlinə alır... Burada Kiçik Çillə çıxan
gün c
əmrə, cəmlə, Günəş, od birinci havanı isidir. Hava
isinm
əsə sular ilinməz, çayların buzu əriməz. Suyun donu
açılmasa, torpağın canında buz bağlamış nəmişlik əriməz, buğ
qalxmaz, torpağın donu açılmaz...
Bel
əliklə, Əhməd Cavadın ad vermədiyi dörd çərşənbə
şeirlərindəki təbiətin oyanışı ardıcıllığı tam cəmrələrə
uyğundur və bu da Azərbaycanla Türkiyəni özündə birləşdirən
istiqlal şairinin çərşənbə ilə cəmrələri birləşdirməsindən
qaynaqlanır...
Bel
əcə, çərşənbələr də öz yerini alır. Əgər cəmrələr 3
olaraq yalnız ünsürlərlə bağlıdırsa, sayı 7 olan çərşənbələrin
(b
əzi yerlərdə - üskü, tək, bohorlu, buğ və s.) (3-ü oğru, 3-ü
doğru, biri yalançıdır) 3 doğrusunun hər birinin özünəməxsus
ad
ətləri, keçirilmə qaydası, adı vardı...
Sovetl
ər Birliyi dağıldıqdan, ateizm siyasəti aradan
qalxdıqlan sonra, elmdə nəzarətin olmadığı bir vaxtda hər
sah
ədə olduğu kimi, mənəvi mədəniyyətimizin öyrənilməsi
sah
əsində də hərcmərclik baş alıb getdi. Yeni “dindarlar”
Novruz tonqalından atılanları atəşpərəstlikdə ittiham etməyə
başladılar... Qeyd edək ki, türklər, o cümlədən də Azərbaycan
türkl
əri atəşpərəst azərilərdən, zərdüştilərdən fərqli olaraq oda
sitayiş etmir,onun praktik əhəmiyyətini dərk edərək
faydalanırlar...
225
Dörd ünsürün bütün canlıların həyatındakı əvəzsiz yeri
m
əlumdur. Onu da təkrar edək ki, türkün mifik təfəkküründə
insanın var oluşunda dörd ünsür deyil, beş ünsür böyük rol
oynayır. Bunların beşincisi dəmirdir... Dörd ünsür maddənin
özünüifad
ə formasıdır. İnsanın varlığındakı bütün elementlər
Yerd
ə var. Yalnız dəmirin Göydən göndərildiyi “Qurani
K
ərim”də də öz əksini tapır. Bu da Adamın Tanrı tərəfindən
yaradılaraq Yerə göndərildiyindən xəbər verir.
“Quran-i K
ərim”də dəmirlə bağlı təxminən yeddi ayə
var. “Hadid” (D
əmir) surəsində deyilir: “And olsun biz
peyğəmbələrimizi açıq dəlillərlə göndərdik və insanların
ədaləti yerinə gətirmələri üçün onlarla birgə kitabı və mizanı
endirdik. Biz d
əmiri də endirdik ki, onda böyük bir qüvvət və
insanlar üçün faydalar vardır. Bu, Allahin dininə və
peyğəmbərinə görmədən yardım edənləri müəyyənləşdirməsi
üçündür...” (76:4). Qanda d
əmir çatışmazlığı zamanı insan buz,
torpaq, lim
on qabığı və s. yeyir. Hemoqlobin istehsalı və
qırmızı qan hüceyrələrinin oksigenlə zənginləşməsi və sağlam
immun sistemi üçün d
əmir çox vacibdir. Dəmir çatışmazlığı
zamanı dırnaqlar sınır, saç tökülür, rəng solur, yorğunluq, baş
gic
əllənmələri və anemiya yaranır...
İnsanın
bütün
varlığı,
onun
mikrokosmosu,
makrokosmosu yuxarıda qeyd etdiyimiz beş ünsürdən, hər bir
ünsür is
ə yeddi elementdən ibarətdir. Bu elementlərin ən
başlıcası isə oddur (Günəş). Bütün ünsürlərdə od (istilik) var.
Od (istilik) olmasa, hava isinm
əz. Od (istilik) olmasa, soyuqda
suyun buzu
əriməz. Od (istilik) olmasa, torpaq canlanmaz.
Novruzu Z
ərdüştlə, dörd ünsürü “Avesta” ilə, Novruz
tonqalını, odu, atəşi atəşpərəstliklə... bağlamaq doğru deyil.
226
Dörd v
ə ya beş ünsürün yaranışında Zərdüştün heç bir xidməti
yoxdur.
Əsasən, yeddi çərşənbədən danışan xalq onların üçünə
oğru, üçünə doğru, birinə isə Yalançı çərşənbə deyib. Əgər
ortadakı Yalançı çərşənbə, adətən, qeyd olunmursa, Xəbərçi
ç
ərşənbəyə sevinilirsə, Ölü çərşənbəsində kədər və ümid hökm
sürürs
ə, ilin, ayın Axır çərşənbəsi böyük ruh yüksəkliyilə,
şadyanalıqla, xüsusi hazırlıqlarla qarşılanır. Yəni Axır çərşənbə
dig
ərlərindən tamamilə seçilir.
Ən doğrusunu isə xalq deyir: oğru çərşənbələrdən sonra
Boz ayın ilk çərşənbəsi Yalançı çərşənbədir. Ondan sonra
doğru çərşənbələr gəlir: Xəbərçi çərşənbə (muştuluqçu, cıdırçı,
müjd
əçi); Ölü çərşənbəsi; Axır çərşənbə. Bəzi illərdə Novruz
günü Axır çərşənbə ilə üst-üstə, bəzən də fərqli günlərə düşür.
Bel
əliklə, dedik ki, Boz Ayın ilk çərşənbəsi xalq arasında
Yalançı çərşənbə adlanır. A.Nəbiyev 1990-cı ilin mart ayından
başlayaraq “Kommunist” qəzetində bu çərşənbəyə su
ç
ərşənbəsi deməklə, ilin quraqlıq, isti aylarında yada daşının
vasit
əsilə, ya da onsuz yağışın çağırılması (“müsəlla” ayini –
G.Y.) zamanı oxunan ovsun xarakterli, içərisində “su”, “sel”,
“
yağış” sözləri olan bütün bayatı, atalar sözləri, tapmaca,
m
ənşəyi məlum olan, olmayan “mif”ləri, su ilə falabaxmaların
müxt
əlif növlərini, eləcə də folklorumuzda, Axır çərşənbədə,
dig
ər adət-ənənələrimizdə, ayinlərimizdə su ilə bağlı hər nə
varsa, hamısını buraya əlavə etməklə, özünə görə, Yalançı
ç
ərşənbəni “sulu” etmişdir [26, s.9-11]. Əslində isə bu
falabaxmalar Çill
ə gecəsində də, Xıdır Nəbi bayramında da,
Axır çərşənbədə də, Novruz axşamında da, qızların xoş, asudə,
bir yer
ə yığışdıqları istənilən vaxtlarında da keçirilə bilər.
Maraqlıdır ki, Azad Nəbiyev özünün elə həmin vaxtda, yəni
227
Dostları ilə paylaş: |