Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
VİLNİUS ÜNİVERSİTESİNDE “ULUSLARARASI TÜRK TARİHİ VE
KÜLTÜRÜ SEMPOZYUMU” YAPILDI
Emine ATMACA
Litvanya topraklarında iki küçük Türk topluluğu yaşamaktadır. Bunlar Litvanya Büyük
Prensliği’ne XIV. yüzyılın sonlarında (1397) Altın Ordu Devleti’nin dağılmasından sonra
yaşanan siyasi, sosyoekonomik sıkıntılar nedeniyle Kazan, Astrahan ve Kırım hanlıklarından
gelmiş “Litvan - Tatar Türkleri” ile aynı tarihlerde Kırım’dan gelerek yerleşmiş Musevi
“Karaim Türkleri”dir. Araştırmacılara göre Litvanya Büyük Prensliği’ne bu iki Türk
topluluğunun göçü yaklaşık XVII. yüzyıla kadar kesintisiz devam etmiştir.
Ulusal kimliklerinden ve dinlerinden hiçbir şekilde ödün vermeyen ve Avrupa Birliğine
bağlı ülkelerin siyasi platformunda da hoşgörü timsali olarak gösterilen bu iki küçük Türk
topluluğu, XIV. yüzyıldan bugüne değin birlikte yaşadıkları Slav milletlerinin etkisiyle siyasi,
sosyal ve özellikle de kültürel yönden birtakım değişiklikler geçirmişlerdir. Mesela; ilk
zamanlarda Litvan - Tatar Türkleri, Tatar Türkçesini bilmekteyken sonraki zamanlarda
“Hristiyan Litvan kadınlarıyla evlenmeleri, Tatar Türklerinin savaş nedeniyle sık sık eşlerini
bırakıp gitmek zorunda kalmaları ve bu yüzden çocuklarına Tatar Türkçesini öğretememeleri,
Belarus - Litvanya - Polonya Tatarlarının sosyal açıdan bir bütün oluşturmamaları ve
bulundukları bölgede sayıca çok az olmaları, Tatar Türklerinin ana vatandan çok uzakta
olmaları, dinî ayinler için halk dilinin olmaması ve Litvanya birliğinin Tatar Türklerinin üst
sınıfına yerli dili (Lehçe (~Polonyaca), Litvanca) bilme zorunluluğu getirmesi” gibi sebepler
yüzünden Tatar Türkçesini unutmuşlardır
1
.
Bu iki özgün etnik Türk grubunun Litvanya Büyük Prensliği’ne gelişinin 615. yıl
dönümü dolayısıyla “Litvanya’da Türk Tarihi ve Kültürü” adında 29 - 31 Mayıs 2013 tarihleri
arasında Doğu Avrupa’nın şarkiyat merkezi olarak kabul edilen Vilnius Üniversitesinde
(Litvanya / Vilnius) bir sempozyum düzenlenmiştir. Bu uluslararası sempozyumu, Litvanya’dan
Vilnius Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türk Dili Merkezi, Vilnius Üniversitesi Tarih Fakültesi,
Devletsiz Kültürler Merkezi, Vilnius Şehri Litvan - Tatar Türk Topluluğu; Türkiye’den Yunus
Dr.; Sakarya Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Eedebiyatı Bölümü, eatmaca@sakarya.edu.tr.
1
Detaylı bilgi için bk.
http://www.vilnius.skynet.lt/story_t.html.
222
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Emre Enstitüsü, T.C. Dışişleri Bakanlığı ve T.C. Başbakanlık Türk İşbirliği ve Koordinasyon
Ajansı Başkanlığı ortaklaşa gerçekleştirmiştir.
1. Sempozyumun Açılış Töreni
29 Mayıs Vilniaus universiteto Mažoji aula / Vilnius University Aula Parva - the Samall
Hall (Universiteto g. 3) salonunda Vilnius Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Habil. Dr.
Eugenijus BUTKUS, Litvanya Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Šarūnas ADOMAVIČIUS,
Türkiye Cumhuriyeti Litvanya - VİLNİUS Büyükelçisi Akın ALGAN, Vilnius Üniversitesi
Tarih Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Rimvydas PETRAUSKAS, Yunus Emre Enstitüsü Müdür
Yardımcısı Yrd. Doç. Dr. Ebubekir CEYLAN birer açılış konuşması yapmışlardır. Açılış
konuşmalarının ardından sempozyum oturumlarına geçilmiştir.
Litvanya’da Türk Tarihi ve Kültürü Sempozyumu’nun afişi
223
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Vilnius Üniversitesi rektörlük binası (kuruluş tarihi 1579)
Vilnius Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof.. Dr. Habil Eugenijus BUTKUS sempozyum
açılış konuşmasını yaparken
224
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Vilnius Üniversitesi Tarih Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Rimvydas PETRAUSKAS
sempozyum açılış konuşmasını yaparken
Yunus Emre Enstitüsü Müdür Yardımcısı Yrd. Doç. Dr. Ebubekir CEYLAN sempozyum
açılış konuşmasını yaparken
225
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Açılış töreninin yapıldığı Mažoji aula salonundan bir görüntü
Açılış töreninin yapıldığı Mažoji aula salonundan bir görüntü
Sempozyum açılış töreni öncesinde bildiri sahiplerine Vilnius Üniversitesi Filoloji
Fakültesine bağlı Türkçe Öğretim Merkezi tarafından hazırlanan, içerisinde sempozyum
programı, bloknot, kalem, sempozyum katılım belgesi, T.C. Vilnius Büyükelçiliğindeki
resepsiyon daveti ve yaka kartının bulunduğu dosya ile anlık çeviri için tercüman kulaklığı
226
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
dağıtılmıştır. Ayrıca dinleyicilere de sempozyum programı ve anlık çeviri için tercüman
kulaklığı verilmiştir.
2. Sempozyum Oturumları
Sempozyuma Litvanya, Türkiye, Rusya, Tataristan, Beyaz Rusya, İsrail, Polonya ve
Ukrayna olmak üzere 8 ülkeden Tatar ve Karaim Türkleri konusunda uzman değerli bilim
adamları katılmıştır. Sempozyumda Tarih, Kültür ve Din, Osmanlı İmparatorluğu ile Litvanya
Büyük Dükalığı Arasındaki İlişkiler, Dil ve Edebiyat, XX-XXI. Yüzyıllarda Milletler Arasındaki
Değişimler gibi oturum başlıkları adı altında toplam 28 bildiri sunulmuştur. Bildiriler, Türkçe,
Litvanca, Rusça ve İngilizce olmak üzere 4 dilde sunulmuştur.
Sempozyumdan bir görüntü
Sempozyumun kapanış oturumu 30 Mayıs 2013 tarihinde Vilnius Üniversitesinin
rektörlük binasındaki Mažoji aula salonunda gerçekleştirilmiştir. Bu son oturumda “Tarih,
Kültür ve Din, Osmanlı İmparatorluğu ile Litvanya Büyük Dükalığı Arasındaki İlişkiler, Dil ve
Edebiyat, XX-XXI. Yüzyıllarda Milletler Arasındaki Değişimler” adlı oturumlara başkanlık
yapmış bilim adamları, sunulan bildirileri genel olarak değerlendirmiş ve bu türden bir
sempozyumun bu üniversitenin çatısı altında yapılışından mutluluk duyduklarını belirtmişlerdir.
Ayrıca sempozyumun gelecek yıllarda daha geniş çapta yapılması temennisinde de
bulunmuşlardır.
227
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Sempozyumda sırasıyla şu bildiriler sunulmuştur:
I. OTURUM (29 Mayıs 2013)
TARİH, KÜLTÜR VE DİN
Борис ЧЕРКАС (Институт истории Украины Национальной академии наук
Украины / Ukrayna Ulusal Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü) Инкорпорация
Великим княжеством Литовским западных улусов Золотой Орды в XIV-XV вв.
(политико - географические, социально-экономические и демографические аспекты
проблемы / Aukso Ordos vakarų ulusų inkorporacija į Lietuvos Didžiąją Kunigaikštiją XIV–
XV. a. (politiniai-geografiniai; socialiniai-ekonominiai ir demografiniai problemos aspektai) /
Incorporation of the Western Uluses of the Golden Horde in the Grand Duchy of Lithuania in
the 14
th
–15
th
Centuries (Political, Geographical, Socio-Economic and Demographic Aspects) /
XIV. ve XV. Yüzyıllarda (Siyasi, Coğrafi, Sosyo-Ekonomik ve Demografik Yönden) Litvanya
Büyük Prensliğinde Altın Orda ve Batı Ulusunun Ortaklığı
Дина МУСТАФИНА (Казанский (Приволжский) федеральный университет /
Kazan (Volga) Federal Üniversitesi) Документальные материалы о литовских татарах
из фондов Национального исторического архива города Гродно (30-е годы XIX века
/ Dokumentiniai šaltiniai (XIX amžiaus 3 dešimtmečio) apie Lietuvos totorius Gardino
Nacionalinio istorijos archyvo fonduose / Documentary Materials on the Lithuanian Tatars in
the Collections of the National Historical Archive of Grodno (3
rd
decade of the 19
th
Century) /
(XIX. yüzyılın ortalarında) Grodno Ulusal Tarihi Arşivindeki Litvanya Tatarlarına Ait
Malzemeler
Tamara BAIRAŠAUSKAITĖ (Lietuvos istorijos institutas / Litvanya Tarih
Enstitüsü Başkanı) Татарское землевладение в Виленской губернии во второй
половине XIX века / Totorių žemėvalda Vilniaus gubernijoje XIX a. II pusėje / Tatars’ Land-
ownership in Vilnius Province in the Second Half of the 19
th
Century / XIX. Yüzyılın İkinci
Yarısında Vilnius Eyaletinde Tatar Toprak Mülkiyeti
Сергей МИСКЕВИЧ (Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт / Belarus Devlet
Üniversitesi) Мусульманское кладбище как источник для изучения истории татар
бывшего Великого княжества Литовского / Musulmonų kapinės kaip Lietuvos Didžiosios
Kunigaikštijos totorių istorijos tyrimo šaltinis / Muslim Cemeteries as a Source for Studying the
History of Tatars of the Former Grand Duchy of Lithuania / Litvanya Eski Büyük Prensliğinde
Tatar Tarihi İncelemesi: Müslüman Mezarları
228
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Arie YARIV (Tel Aviv University / Tel Aviv Üniversitesi) The Beginning of
Karaime Settlement in the Grand Duchy of Lithuania in Karaime Sources Karaimų
įsikūrimo pradžia Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštijoje karaimų šaltiniuose / Karaim
Kaynaklarında Litvanya Büyük Prensliğine Karaimlerin Yerleşmesi
Jurgitia VERBICKIENĖ (Vilniaus universitetas / Vilnius Üniversitesi) Izmaelio
vaikai: požiūris į musulmonus karaimo Izaoko Trakiškio antikrikščioniškoje polemikoje
“Tikėjimo sutvirtinimas“ / Дети Измаила: мусульмане глазами Исаака Трокского в
антихристианском полемическом сочинении «Укрепление веры» / Children’ of Ismael:
Attitude to Muslims in the Anti-Christian Polemic of Karaim Isaak Troki “Strengthening of
Faith“ / “İsmail’in Çocukları: Karay Isaac Trakiskio‘dan Hıristiyan Karşıtı Polemiklere Bir
Yaklaşım ‘İnanç Getirmek’”
Czeslaw ŁAPICZ (Uniwersytet Mikołaja Kopernika / Nicolaus Copernicus
Üniversitesi) Ислам в диаспоре (на примере татар-мусульман Великого княжества
Литовского / Islamas diasporoje (Lietuvos Didžiosios Kunigaikštijos totorių-musulmonų
pavyzdys) / Islam in Diaspora (The Example of the Tatars – Muslims of the Grand Duchy of
Lithuania) / Diasporada İslam (Litvanya Büyük Prensliğindeki Müslüman Tatar Örneği)
Апполинария
АВРУТИНА
(Санкт-Петербургский
Государственный
Университет / St. Petersburg Devlet Üniversitesi) Islam and Sufi Movement in the
Territory of the Grand Duchy of Lithuania and Poland / Islamas ir sufi judėjimas Lietuvos
Didžiojoje Kunigaikštijoje ir Lenkijoje / Litvanya ve Polonya Büyük Prensliğinde İslam ve
Tasavvuf Hareketi
Mehmet AÇA (Balıkesir Üniversitesi) Birth Traditons of Lituanian Tatars and Turks
in Turkey: a Comparative Study / Litvanya Tatarları ile Türkiye Türklerinin Doğum
Gelenekleri: Karşılaştırmalı Bir İnceleme
II. OTURUM (29 Mayıs 2013)
OSMANLI İMPARATORLUĞU İLE LİTVANYA BÜYÜK DÜKALIĞI ARASINDAKİ
İLİŞKİLER
Tomas ČELKIS (Vilniaus universitetas / Vilnius Üniversitesi) «Соседи» в степи:
территориальные контакты Великого княжества Литовского и Османской империи
в XV–XVI в. / “Kaimynai” stepėse: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės ir Osmanų imperijos
teritoriniai kontaktai XV–XVI a. / “Neighbours” in the Steppes: Contacts between the Grand
Duchy of Lithuania and the Ottoman Empire in the 15
th
– 16
th
Centuries / XV ve XVI.
229
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu ve Litvanya Büyük Prensliği Arasındaki İlişkiler: Bozkırın
“Komşuları”
Galina MIŠKINIENĖ (Vilniaus universitetas / Vilnius Üniversitesi) - Abdulhakim
KILINÇ (Vilniaus universitetas / Vilnius Üniversitesi) (Восточные документы,
хранящиеся в рукописном отделе библиотеки Вильнюсского университета: ханские
ярлыки и письма приграничных пашей / Rytietiški dokumentai saugomi VU Rankraščių
skyriuje: chanų jarlykai ir pasienio pašų laiškai / Oriental Documents in the Manuscript
Department of Vilnius University Library: Jarlyks of Chans and Letters of Border Pashas /
Vilnius Üniversitesi Kütüphanesi El Yazmaları Bölümündeki Oriental Belgeler: Yarlıklar ve
Sınır Mektupları
III. OTURUM (30 Mayıs 2013)
DİL VE EDEBİYAT
Henryk JANKOWSKI (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu / Adam
Mickiewicz Üniversitesi) / Similarities in some language strategies of Muslim Bosnians and
Tatars of Grand Duchy of Lithuania / Bosnijos musulmonų ir Lietuvos Didžiosios
Kunigaikštijos totorių kai kurių lingvistinių strategijų panašumai / Litvanya Büyük
Prensliğindeki Müslüman Boşnak ve Tatarların Dillerindeki Bazı Benzerlikler
Ewa-SIEMIENIEC-GOŁAŚ (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie / Jagiellonian
Üniversitesi) Tatar anthroponyms in old Polish sources / Totorių antroponimai senuose
lenkiškuose šaltiniuose / Eski Lehçe (~ Polonyaca) Kaynaklarında Tatar Adları
Joanna Kaminska - KULWICKA (Uniwersytet Mikołaja Kopernika / Nicolaus
Copernicus Üniversitesi) -Anetta Luto-Kaminska (Polska Akademia Nauk w Warszawie /
Polonya Bilimler Akademisi) Językowe sposoby kreacji wizerunku muzułmanina w
Renesansowej polemice religijnej / Musulmono įvaizdžio konstravimo lingvistiniai metodai
Renesanso epochos religinėje polemikoje / Rönesans Çağı Dini Polemiğinde Müslüman
İmajının Dilsel Metotları
Vahit TÜRK (İstanbul Kültür Üniversitesi) Religinės idiomos Saliamono istorijose /
Religious Idioms in Salamon‘s Stories / Süleyman’ın Meselleri Adlı Eserde Din Tabirleri
Diana LAVRINOVIČ (Lietuvos karaimų religinė bendruomenė / Litvanya Karay
Dini Cemaati) Lithuanian Karaims Hachan-Mark Lavrinovičius’s Contribution to the Studies
and Survival of the Karaim Language Trakai dialect / Litvanya Karaim Türkçesinin Trakai
Lehçesine Litvanya Karay Türkü Hachan-Mark Lavrinovičius Katkısı
230
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Halil İbrahim USTA (Ankara Üniversitesi) Исторический обзор первых
подстрочных переводов Корана / Pirmi interlineariniai Korano vertimai: istorinė apžvalga /
Historical Overview of the First Interlinear Translation of the Qur'an (on the Basis of the Turkic
Languages) / (Türk Lehçeleri Temelinde) Kur’an-ı Kerim’in İlk Satır Arası Çevirisine Tarihi
Yönden Bir Bakış
Михаил ТАРЭЛКА (Нацыянальная акадэмія навук Беларусі / Belarus Ulusal
Bilimler Akademisi) Тефсиры татар бывшего Великого княжества Литовского
Lietuvos Didžiosios Kunigaikštijos totorių tefsirai / Tafsirs of the Tatars of the Grand Duchy of
Lithuania / Litvanya Büyük Prensliğindeki Tatarlar ve Tatarlara Ait Tefsirler
Дмитрий СЕВРУК (Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт / Belarus Devlet
Üniversitesi) Тюркскоязычная рукопись из одной частной коллекции белорусско-
татарских рукописей Tiurkų kalba parašytas rankraštis, saugomas vienoje privačioje
Baltarusijos totorių rankraščių kolekcijoje / Turkic Manuscript from a Private Collection of
Belarusian Tatar Manuscripts / Belarusça Tatar Yazmalarından Özel Bir Koleksiyon. Tatar
Türklerine Ait Bir El Yazması
Marek DZIEKAN (Uniwersytet Łódzki / Łódzki Üniversitesi) Кахин? Шаман?
Колдун? Как стать фалджеем по хамаилу Александровича Kahinas? Šamanas?
Burtininkas? Kaip tapti faldžėjumi pagal Aleksandrovičiaus hamailą / Kahin? Shaman?
Sorcerer? How to become a Faldjey according to the Khamail of Alexandrovich / Kahin?
Şaman? Büyücü? Alexandrovich’in Hamailine Göre Faldjey Nasıl Olunur?
Emine ATMACA (Vilniaus universitetas / Vilnius Üniversitesi) Lietuvos totorių
hamailai: apie du Nemėžio totorių bendruomenės saugomus hamailus / Lithuanina Tatars‘
Hamails: about Two Hamail Books Preserved in the Nemėžis Tatar Community / Litvan Tatar
Türklerine Ait Hamail Kitapları ve Nemėžis Köyünde Bulunan İki Hamail Kitabı
Hüseyin DURGUT (Balıkesir Üniversitesi) Lietuvos totorių rankraščiuose esančio
Miradžname teksto kalbiniai ypatumai / Linguistic Features of Miracname Texts in Manuscripts
of the Lithuanian Tatars / “Miraçname” Temelinde Litvanya Tatarlarına Ait Elyazmalarında
Bulunan Türkçe Dil Metinlerinin Özellikleri
231
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
IV. OTURUM (30 Mayıs 2013)
XX-XXI. YÜZYILLARDA MİLLETLER ARASINDAKİ DEĞİŞİMLER
Диляра УСМАНОВА (Казанский (Приволжский) федеральный университет / Kazan
(Volga) Federal Üniversitesi) Контакты волго-уральских и польско-литовских татар в
первой четверти ХХ в.: культурно-религиозные и общественно-политические связи
в мусульманской умме России / Volgos-Uralo ir Lietuvos-Lenkijos totorių kontaktai
pirmame XX a. ketvirtyje: kultūriniai-religiniai ir visuomeniniai-politiniai ryšiai
musulmoniškoje Rusijos umoje / Contacts of Volga-Ural and Polish-Lithuanian Tatars in the
First Quarter of the 20
th
Century: Cultural-Religious and Socio-Political Relations in the Muslim
Ummah of Russia / XX. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Volga-Ural ve Polonya-Litvanya Tatarları
Arasındaki İletişim: Rusya’nın Müslüman Halklarla Kültürel-Dini ve Sosyo-Politik İlişkileri
Альфина СИБГАТУЛЛИНА (Институт Востоковедения Российской
Академии Наук / Rusya Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü) Материалы
периодической печати казанских татар о мусульманах Прибалтики (нач. ХХ в.) / XX
a. pr. Kazanės totorių periodinių leidinių publikacijos apie Pabaltijo musulmonus / Publications
about Baltic Muslims in the Periodicals of the Kazan Tatars (Beginning of the 20
th
Century) /
XX. Yüzyılın Başlarında Kazan Tatar Basınında Baltık Müslümanları ile ilgili Yayınlar
Ирина СЫНКОВА (Минский институт управления / Minsk Enstitüsü
Yönetimi) Религиозная письменность белорусских татар в послевоенный период:
конец традиции?... / Pokario laikotarpio Baltarusijos totorių religinė raštija: tradicijos
pabaiga?... / Religious Writing of the Belarusian Tatars in the Postwar Period: the End of
Tradition?... / Savaş Sonrası Dönemde Belarus Tatarlarının Dini Yazmaları: Geleneğin Sonu ...?
Adas Jakubauskas (Mykolo Romerio Universitetas / Michael Romeris Üniversitesi)
Lietuvos totorių bendruomenė XX a. – XXI a. / XX- XXI. Yüzyıllarda Litvanya Tatar
Topluluğu
Dovilė TROSKOVAITĖ (Klaipėdos universitetas / Klaipeda Üniversitesi) Is there
only one Homeland? The Changing Image of Trakai and Crimea in the Self-Identity of the
Karaims in the 19
th
– 20
th
centuries / Ar Tėvynė tik viena? Krymo ir Trakų vaizdinių kaita
karaimų savivokoje XIX – XX a. / Sadece Bir Anayurt mu Vardır? XIX. Yüzyılın Sonu XX.
Yüzyıl Başlarında Karayların Kimlikleri (Kimlik Problemleri), Kırım ve Trakai’deki Yaşayan
Karayların Kimlik Görüntüsü
Yücel Öztürk (Sakarya Üniversitesi) Thoughts on the Importance and Responses
on the Internatıonal Karaıte Symposıum in Bilecik, Turkey / Tarptautinio karaimų
232
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
simpoziumo Bilecik‘e (Turkija) atgarsiai / Bilecik’te yapılan Uluslararası Karay
Sempozyumunun Önemi ve Sempozyum Üzerine Düşünceler
3. Kırk Tatar (~ Keturiasdesimt Totoriu), Nemėžis ve Trakai Gezileri
31 Mayıs 2013 tarihinde de Litvan - Tatar ve Karaim Türklerinin yoğun olarak
yaşadıkları Kırk Tatar (~ Keturiasdesimt Totoriu) ve Nemėžis köyleri ile Trakai’ye 1 günlük bir
gezi düzenlenmiştir. Bu gezi esnasında Kırk Tatar ve Nemėžis köylerindeki Litvan-Tatar
Türklerine ait camiler ve Trakai’deki Karaim Türklerinin ibadet evi Kenassa ziyaret edilmiştir.
Bu ziyaretlerde geziye katılan bilim adamları Kırk Tatar, Nemėžis ve Karay Türklerinin toplum
temsilcileri olan Fatima Buinovksa, Zeno Firkovičius ve Irina Špakovskaja ile görüşmeler
yapmışlardır.
Kırk Tatar (~ Keturiasdesimt Totoriu) ve Nemėžis Köyleri
Litvanya’da Litvan - Tatar Türklerinin büyük bölümü, başkent Vilnius’a 18 km
uzaklıktaki Kırk Tatar (~ Keturiasdesimt Totoriu) ve Vilnius’a 7 km uzaklıktaki Nemėžis adlı
köylerde yaşamaktadır. Kırım’dan gelip buraları yurt edinen Tatar Türkleri “Kırk Tatar” (~
Keturiasdesimt Totoriu) Köyü’nü, XIV. yüzyılın sonlarında, Litvanya Büyük Dükü Vytautas’ın
özel izni ile kurmuşlardır.
Nemėžis Cami
233
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Nemėžis Cami’nin yanındaki yeni mezarlıktan bir görüntü
Sağında ve solunda eski ve yeni mezarlıkların bulunduğu Nemėžis Cami, Nemėžis
Köyü’nün tam merkezinde yer almaktadır. Hem Nemėžis hem de Kırk Tatar Cami ağaçtan
yapılmıştır. Bunun sebebi, muhtemelen Litvanya’da ağacın çok olmasıdır. Bu camilere has bir
diğer özellik de camilerin kadın ve erkekler için iki bölüme ayrılmış olmasıdır.
Nemėžis Cami’nin yanındaki eski mezarlıktan bir görüntü
234
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Kırk Tatar Cami
Litvanyadaki Tatar Türklerine ait camiler, kilise mimarisine benzer bir yapıda dörtgen
olarak inşa edilmiştir. Bu camiler, bu özelliği dolayısıyla da İslam âleminin en ilginç camileri
olma özelliğine sahiptir. Litvanya’da yasak olduğu için camilerin küçük minarelerinden ezan
sesi maalesef duyulamamaktadır. Ezan sadece cuma günü Kırk Tatar Cami’nin içerisinde
okunmaktadır.
Kırk Tatar Cami’nin yanındaki yeni mezarlıktan bir görüntü
3.1.
Trakai (~ Troki ~Trakay)
Trakai, başkent Vilnius’a 28 km uzaklıkta Musevi Karaim Türklerinin yoğunluklu
olarak yaşadıkları tarihî şehirlerden birisidir. Bugün Karaim Türkleri, Litvanya’da Troki (~
235
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Trakai) Şehri’nden başka Vilnius (~ Vilno) ve Ponevezis (Ponevej) şehirlerinde de
yaşamaktadırlar.
Karay Türkçesinin Troki (Trakay), Halicz - Lutsk (Ukrayna) ve Kırım olmak üzere üç
ağzı vardır. Litvanya’daki Karay Türklerinin konuştuğu Türkçe, Ukrayna ve Kırım’da
konuşulan Karayim Türkçesi ağızlarından çok farklıdır. Trakai ağzı ses, şekil bilgisi ve söz
varlığı bakımından eski Kuman Türkçesine daha yakındır.
Kenassanın Dış Kapısındaki Litvanca Yazı
Trakai’de Karaim Türklerinin ibadet evi Kenassa
236
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Kenassaya girerken
Trakai’de Karaim Türklerinin ibadet evi Kenassanın yoldan çekilmiş resmi
237
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Kenessada Karayim Türkçesiyle yazılmış 10 Emrin bir kısmı
Karaim Türklerinin Trakai’deki Okulu
238
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Karaim Türklerinin Trakai’deki Okul Tabelası
Karaim Türklerine Ait Kıbınlar Lokantası
239
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Karaim Türklerinin meşhur böreği “KIBIN”
Trakai Kalesi
240
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Trakai Kalesi’nin içerisindeki müzeden bir görüntü (Karaim Türk kızları)
Trakai Kalesi’nin içerisindeki müzeden bir görüntü (Tatar Türkü)
241
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
Trakai
4. Sonuç
Litvanya Cumhruriyeti ile Türkler arasında çok güçlü bağlar vardır. Bu bağlar yukarıda
da bahsedildiği gibi XIV. yüzyılın sonlarına kadar gitmektedir. Tatar ve Karaim Türkleri, XIV.
yüzyılda, bu iki ülkenin tek bir yönetime bağlı olduğu dönemlerde Litvanya prensine yardım
için gelen Kıpçak Türklerinin torunlarıdır. Daha sonraları Litvanya Prensliği, Kıpçak Türklerine
arazi ve bazı ayrıcalıklar vererek bu ülkeye yerleşmelerini sağlamış ve onlardan özellikle Tatar
Türklerinden daha çok askerî hizmetlerde Karaim Türklerinden ise çiftçilik ve at yetiştiriciliği
alanlarında faydalanmıştır. Dolayısıyla Litvanlar, Düklerini korudukları ve her konuda
kendilerine yardım ettikleri için bu iki küçük Türk topluluğunu çok sevmekte ve saymaktadırlar.
Bu iki Türk topluluğun etkisiyle de olsa gerek bugün Litvanlar, Türkiye’ye karşı son derece
nazik hisler beslemektedir. Bu güzel hissiyat sempozyumun her aşamasında, gerek maddi ve
gerekse manevi yönden yapılan yardımlarlarla ve Türkiye’den gelen bilim adamlarına karşı
gösterilen sıcak ilgiyle de açıkça ortaya koyulmuştur.
Bugün Litvanya’da Karay Türkçesini günlük konuşmada konuşanların sayısı 10 kişiden
fazla değildir. Ukrayna ve Polonya Karayları ise iletişim dili olarak artık Karayim Türkçesini
maalesef kullanmamaktadır. Litvanya Trakai’de bugün yok olmak üzere olan Karay Türkçesini,
son yıllarda gençler arasında, kitaplardan öğrenerek yaşatmaya çalışan, yok oluşa ve bitişe karşı
mücadele veren Karaim Türkleri vardır. Ayrıca her yıl yaz aylarında İsveç Uppsala Üniversitesi
öğretim üyesi Prof. Dr. Éva Ágnes Csato Johanson Karaim Türkleri için Karayim Türkçesi yaz
242
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
kursları düzenlemektedir. Dolayısıyla düzenlenen bu sempozyumla kaybolmakta olan Karay
Türkçesi, benliğini yitirmek üzere olan Karay Türkleri ilmî bir platformda gündeme getirilmiş
ve Türklük bilimine büyük bir katkı sağlanmıştır.
5. Öneriler
a) Bu sempozyumun gelecek yıllarda Türkiye ve Litvanya devlet başkanlarının
himayesinde yapılmasıyla iki ülke arasında var olan siyasi, sosyal ve kültürel ilişkiler daha da
güçlenecektir.
b) “Litvanya’da Türk Tarihi ve Kültürü Sempozyumu” bildirileri sempozyumun
destekleyicilerinden biri olan Yunus Emre Enstitüsü tarafından yayınlanması düşünülmektedir.
Bu bağlamda sempozyum koordinatörlerinden Dr. Emine Atmaca Yunus Emre Enstitüsüyle bu
konuda görüşmüş ve sempozyuma katılan bilim adamlarından bildirilerinin son şeklini almıştır.
c) Türkiye Cumhuriyeti’ndeki üniversiteler ile Litvanya Cumhuriyeti’ndeki
üniversiteler arasında hem bilimsel hem de akademik yönden iş birliğinin sağlanması
gerekmektedir. Çünkü Litvanya (Litvanya Büyük Dükalığı / Lehistan Devleti) ile Türkiye
(Osmanlı İmparatorluğu) arasındaki ilişkiler çok eskiye dayanmaktadır. Bu ilişkilerin çok
eskilere dayandığının en önemli kanıtı da Vilnius Üniversitesi kütüphanesi, Vilnius
Üniversitesine bağlı Oryantalistik Bölümü Kütüphanesi, Vilnius Üniversitesi Tarih Fakültesi
Kütüphanesi ve Litvanya‘nın diğer kütüphanelerindeki Litvan - Tatar Türklerine ait yazma (dinî
eserler, yarlık ve fermanlar) ve matbu eserler (dinî eserler) ile Karaim Türklerine ait eserler
(Seraya Şapşal koleksiyonu) azımsanmayacak ölçüdedir. Mesela; Litvanya - Vilnius
Üniversitesinin Oryantalistik Merkezi Kütüphanesinde Tatar Türklerine ait Astrahan’da 1830
yılında basılmış İncil-i Mukaddes, hicri 1291, miladi 1874-75 yılında basılmış içerisinde gün, ay
ve bazı önemli bilgilerin yer aldığı Salnâme (< sâl ‘yıl, sene’ + nâme ‘mektup, kitap’), 1818
yılında Astrahan’da basılmış Zebur, 1823 ve 1843 tarihlerinde Kazan’da basılmış dua kitapları
(7 adet), 1839 tarihinde St. Petersburg’da basılmış iman, şeriat, namaz gibi konuların işlendiği
dua kitapları (23 adet), yine 1905 yılında St. Petersburg’da yayınlanmış gazeteler gibi matbu
eserler vardır.
Litvan - Tatar Türkleri, XVI. yüzyılın sonu XVII. yüzyılın başlarından itibaren Tatar
Türkçesini unutmaları nedeniyle, Kur’an-ı Kerim tefsirleri, dua ve ilmihâller gibi dinî kitapların
çevrilmesine ihtiyaç duymuşlar. Böylece Arap harfleriyle; fakat Beyaz Rus ve sonradan da Leh
diliyle Litvan - Tatar Türklerine ait el yazmaları geleneğini başlatmışlardır. Bugün Litvanya
kütüphanelerinde Litvan-Tatar Türklerine ait el yazmalarının başında Kuran-ı Kerim, Tecvid,
Arapça sûre ve hadisler, Türkçe yazılan bazı dua, tören, niyet kitapları ve Hz. Muhammed’in
243
Emine ATMACA
______________________________________________
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY
göğe yükselmesinin konu edildiği Miraç-name (< Ar. uruc) yer almaktadır. Litvan - Tatar
Türklerine ait Kur’an-ı Kerim tefsirleri de vardır. Tefsirler de diğer yazma eserler gibi genellikle
iki dilde yazılmıştır. Kur’an-ı Kerim metni veya tefsiri yatay satırlarla hemen altında da
Belarusça veya Lehçe (~Polonyaca) verev bir şekilde yazılmıştır
2
. Litvan - Tatar Türkleri,
nüsha, muska, tılsım anlamına gelen hamail türü kitapları da ya 3 (Belarusça - Arapça - Tatar
Türkçesi) ya da 4 dille (Belarusça - Arapça - Tatar Türkçesi, Lehçe) yazmışlardır. Dolayısıyla
bu iki ülkenin hem tarih alanında hem de dil alanındaki uzman bilim adamları ortak çalışmalar
yaparak (bizler onlara Tatar Türkçesi, onlar da bizlere Belarusça ve Lehçe konusunda yardım
ederek) bu eserlerin ilim dünyasına tanıtılması, kataloglanmamış eserlerinde bir an evvel
kataloglanması gerekmektedir.
Teşekkür
Vilnius Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türk Dili Merkezine, Vilnius Üniversitesi Tarih
Fakültesine, Devletsiz Kültürler Merkezine, Vilnius Şehri Litvan - Tatar Türk Topluluğuna,
Yunus Emre Enstitüsüne, T.C. Dışişleri Bakanlığına, T.C. Başbakanlık Türk İşbirliği ve
Koordinasyon Ajansı Başkanlığına, T.C. Vilnius Büyükelçiliğine, 8 ayrı ülkeden gelip bildiri
sunan alanında uzman değerli bilim adamlarına, Litvan - Tatar ve Karaim Türklerine, görsel ve
yazılı basının temsilcilerine ve bu sempozyumun başlangıcından sonuna kadar emeği geçmiş
herkese teşekkürü bir borç biliriz.
2
Detaylı bilgi için bk.
http://efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=733.
Dostları ilə paylaş: |