Ulusal Mikrobiyoloji Standartları

---

 

 

Basıldığında KONTROLSUZ KOPYA niteliğindedir. 

 

 

 

ULUSAL MİKROBİYOLOJİ 

STANDARTLARI (UMS) 

 

Mikroskop Kalibrasyonu  

(Oküler ölçek ile)

 

 

Hazırlayan Birim 

Klinik Parazitoloji Tanı Standartları Çalışma Grubu 

Onaylayan Birim 

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu 

Kategori 

Parazitoloji

 

Bölüm 

Test prosedürleri 

Standart No 

P-TP-01 

Sürüm No 

1.1 

Onay tarihi 

01.01.2015 

Geçerlilik tarihi 

01.01.2018 

 

Sürüm no  Tarih 

Değişiklik 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Mikroskop kalibrasyonu 

 

 

Sayfa 2 / 11 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

01.01.2015  / Sürüm: 1.1 / P-TP-01 / Test Prosedürleri / Parazitoloji 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İÇİNDEKİLER 

 

KAPSAM VE AMAÇ ............................................................. 3

 

GENEL BİLGİ ................................................................... 3

 

TEKNİK BİLGİLER ............................................................. 4

 

1

 

Asgari laboratuvar koşulları ............................................ 4

 

2

 

Mikroskop kalibrasyonunun yapılması .............................. 5

 

3

 

Sonuçların hesaplanması ............................................... 7

 

4

 

Olası sorunlar/kısıtlılıklar ............................................... 7

 

EKLER ............................................................................. 8

 

Ek-1

 

Mikroskop bakımı ve temizliği ..................................... 8

 

Ek-2

 

Köhler aydınlatması .................................................. 9

 

KAYNAKLAR ................................................................... 11

 

 

 

---

 

Mikroskop kalibrasyonu 

 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

Sayfa 3 / 11 

Parazitoloji / Test Prosedürleri / P-TP-01 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kapsam ve Amaç 

Organizmaların tanım ve sınıflandırmasında pek çok kriter kullanılır; bunlardan 

biri de ölçü/büyüklüktür. Ölçümler mikroskobun okülerine yerleştirilmiş ölçekli bir 

disk (oküler ölçek / oküler mikrometre) ve üzerinde hassas ölçümlerle çizilmiş 

cetvel bulunan özel bir lam kullanılarak yapılır. 

Parazitolojide (ve genel olarak mikrobiyolojide) tanı koyma işi yapan her 

laboratuvarın hassas ölçümler için kalibre edilmiş en az bir mikroskoba sahip 

olması ve mikroskoplarını yılda en az bir kez kalibre etmesi önerilmektedir.  

Bu UMS'nin amacı mikroskoptaki cisimlerin boyutlarının doğru ölçümü için, 

laboratuvarlara, oküler ölçek ve mikrometreli lam kullanılarak mikroskop 

kalibrasyonunun nasıl yapılacağına yönelik bir prosedür vermektir. 

Genel Bilgi 

Parazitler için alınan numunelerin incelenmesinde iyi bir mikroskop ve ışık 

kaynağı şarttır. Organizma tanımlamaları morfolojik özelliklerine göre yapılır ve 

çoğunda da normal ışık mikroskopları kullanılır (1,2). 

Mikroskop kullanırken zaman zaman incelenen numunelerde ölçüm yapılması 

gerekebilir. Bu kadar küçük organizmaların boyutlarını ölçmek yani mikroskopla 

ölçüm yapmak için okülere yerleştirilen “oküler ölçeği” kullanılmaktadır. Oküler 

ölçeği; yuvarlak, ince ve üzerinde birden yüze kadar sayılarla belirlenmiş 

bölüntüleri bulunan okülerin içerisindeki sabit halka diyaframına yerleştirilebilen 

bir cam ya da plastik bir disktir. Ölçekteki aralıkların ne kadar olduğunu 

bulabilmek için kalibrasyon işlemi yapılması amacıyla üzerinde hassas ölçümlerle 

çizilmiş bir cetvel bulunan "mikrometreli lam" kullanılır (2,3,4). 

Kalibrasyon işlemi, kullanılacak objektife göre yapılmalıdır. Çünkü kalibrasyon 

işlemi, oküler ölçeğindeki bir aralığın, o anda kullanılan objektifin büyütme 

derecesine göre kaç mikrona karşılık olduğunun bulunmasıdır (4). 

 

 

---

Mikroskop kalibrasyonu 

 

 

Sayfa 4 / 11 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

01.01.2015  / Sürüm: 1.1 / P-TP-01 / Test Prosedürleri / Parazitoloji 

 

Teknik Bilgiler 

1

 

Asgari laboratuvar koşulları 

1.1.

 

Laboratuvar güvenliği 

“Ulusal Laboratuvar Güvenliği Rehberi”nde belirtilen evrensel güvenlik önlemleri 

uygulanmalıdır. Mikroskop ile çalışırken elektrik kaynaklı tehlikelere dikkat 

edilmelidir. 

1.2.

 

Sorumluluklar ve asgari personel gerekleri 

Bu UMS’yi kullanacak laboratuvar personeli; (i) uygulamadan önce, amaçlanan 

kullanım ile ilgili eğitim almış olmalı; (ii) yapılan işe tüm yönleriyle aşina olmalı, 

ve (iii) daima tüm laboratuvar güvenlik kurallarına uymalıdır. 

1.3.

 

Örnek, Donanım 

Donanım 



 

Mikroskop - 10



, 40



 ve 100



 objektiflere sahip binoküler normal ışık 

mikroskobu (diğer objektif büyütme oranları da kullanılabilir) (2).  

(a)

 

Stereo mikroskoplar (total büyütme oranı ≤



50) veya  

(b)

 

Normal ışık mikroskopları (kuru olanlar; düşük, ≤



100 ve yüksek 

≤



400, yağlı olan; 



1000) 



 

Oküler 10



 - Parazitolojik incelemede 10



 oküler kullanılmalıdır. 

Bazıları 5



 oküler tercih ediyorsa da, 5



 oküler daha az büyütme sağlar 

ve inceleme duyarlılığını düşürür (2). 

NOT: Bir adet 10



 oküler laboratuvardaki bütün mikroskopların 

kalibrasyonunu yapmak için kullanılabilir (herhangi bir organizma 

ölçüleceği zaman kullanılmak üzere). 

Diğer gereçler, standart örnek 



 

Oküler ölçek (Oküler mikrometresi) - Yuvarlak ince ve üzerinde birden 

yüze kadar sayılarla belirlenmiş bölüntüleri bulunan okülerin 

içerisindeki sabit halka diyaframına yerleştirilebilen bir cam veya 

plastik ölçek (çizgi 50 üniteye bölünmüş olarak) (herhangi bir 

laboratuvar tedarik distribütöründen; Fisher, Baxter, Scientific Products, 

VWR, vb. gibi) 



 

Mikrometreli lam (Objektif/Stage mikrometresi), 0.1-0.01 mm bölümlü 

(herhangi bir laboratuvar tedarik distribütöründen; Fisher, Baxter, 

Scientific Products, VWR, vb. gibi) 



 

Mercek veya lens kağıdı 



 

İmmersiyon yağı 



 

Lateks veya polistren boncuklar veya Giemsa boyalı periferik yayma 

---

 

Mikroskop kalibrasyonu 

 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

Sayfa 5 / 11 

Parazitoloji / Test Prosedürleri / P-TP-01 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015 

 

1.4.

 

Kalite kontrol 



 

Mikroskobunuzu periyodik olarak kalibre edin. Yoğun kullanımda yılda 

bir kez önerilir. 



 

Üç büyütmenin (



100, 



400, 



1000) kalibrasyonunda da en sık eritrosit 

ölçümü (



7.5 µm) kullanılır. Lateks veya polistren boncuklar da 

kalibrasyonda kullanılabilir. 10 µm ve 90 µm boncuklar önerilir. 



 

Nihai çarpım katsayısı ancak ve ancak sizin oküler “0” ve mikrometreli 

lam “0” çizgisini kesiştirmedeki görsel kabiliyetiniz kadar iyi olacaktır. 



 

Hesaplamalarda aşağıdaki kurallar geçerlidir: 

(a)

 

Yüksek büyütmeli kuru objektif (40



) katsayısı, yağlı (100



) 

objektif katsayısının 2.5 katı olmalıdır.  

(b)

 

Düşük büyütmeli objektif (10×) katsayısı ise, yağlı objektif (100×) 

katsayısının yaklaşık 10 katı olmalıdır. 



 

Tüm hesaplamalar kalite kontrol raporlarına işlenmelidir. 

2

 

Mikroskop kalibrasyonunun yapılması 



 

Oküler ölçeğinizi 

hazırlayın. 

  

 



 

Mikrometreli lamınızı 

hazırlayın. 

 



 

Okülerin göz lensinin 

vidasını çıkarın ve 

oküler ölçeğini 

(kazınmış/işaretli 

kısım aşağıda kalacak 

şekilde) okülere 

yerleştirin.  



 

Diski tutmak için 

birkaç katlı lens 

kağıdı kullanın; tüm 

yüzeyleri toz ve 

pamuk / bez-

parçalarından 

koruyun. 

 

---

Mikroskop kalibrasyonu 

 

 

Sayfa 6 / 11 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

01.01.2015  / Sürüm: 1.1 / P-TP-01 / Test Prosedürleri / Parazitoloji 

 



 

Kalibre edilmiş 

mikrometreli lamı 

mikroskobun 

tablasına koyun ve 

odaklayın. 0.1 ve 

0.01 mm dilimlerin 

farkını ayırt 

edebilmelisiniz. 

 



 

Tabla üzerindeki 

mikrometreli lam ile 

oküler ölçekteki “0” 

çizgisi objektif 

mikrometresindeki 

“0” çizgisinin üstüne 

tam hizalanacak 

şekilde 

konumlandırın. 

 

 



 

Bu iki “0” çizgisi 

hizalandıktan sonra, 

objektif 

mikrometresini asla 

hareket ettirmeyin.  

 

 



 

“0” çizgilerinin sağını kontrol ederek bir sonraki çizgi çakışmasının 

nerede olduğunu bulun; bu çakışma noktası mümkün mertebe “0” 

noktasından uzakta olmalıdır (mesafe, kullanılan objektife göre 

değişmektedir). 



 

“0” çizgisi ile bulduğunuz ikinci çakışan çizginin olduğu yer arasındaki 

oküler ölçekteki dilimlerin sayısını sayın. 



 

Mikrometreli lam üzerindeki “0” çizgisi ile ikinci çakışma noktası 

arasındaki 0.1 mm’lik dilimleri sayın. 



 

Tek bir küçük oküler 

ölçek ünitesinin 

milimetrenin kaçta 

birine denk geldiğini 

yandaki formüle göre 

hesaplayın. 

Mikrometreli lamda 

okunan (mm) 

x 

1000 µm 

=  oküler ünite 

(µm) 

Oküler ölçeğinde 

okunan ünite 

1 mm 

 

 

 

Oküler ölçek 

Mikrometreli 

lam 

---

 

Mikroskop kalibrasyonu 

 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

Sayfa 7 / 11 

Parazitoloji / Test Prosedürleri / P-TP-01 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015 

 

3

 

Sonuçların hesaplanması 



 

Bu formül ile her objektif büyütme oranı için bir katsayı (faktör) 

hesaplanır (1 oküler ünite = … µm, şeklinde). 



 

Örneğin; 

Düşük objektif (10



) için:  

0.8 mm 

x 

1000 µm 

= 8.0 µm (faktör) 

100 Unite 

1 mm 

 

Yüksek kuru objektif (40



) için:  

0.1 mm 

x 

1000 µm 

= 2.0 µm (faktör) 

50 Unite 

1 mm 

 

İmmersiyon objektifi (100



) için:  

0.05 mm 

x 

1000 µm 

= 0.8 µm (faktör) 

62 Unite 

1 mm 

 



 

Organizmanın boyu ve eni oküler ölçekteki ünite sayısı ile 

belirlendikten sonra bakılan objektifin büyütme oranı katsayısı 

kullanılarak organizmanın gerçek boyutları hesaplanır. Bu boyutlar 

referans ölçümlerle karşılaştırılarak organizmanın tanımlanması 

doğrulanmalıdır. 



 

Örneğin; eğer bir helmint yumurtası 40



 objektif ile 15 oküler ünite 

(boy) ve 7 oküler ünite (en) ölçülmüş ise, o objektif için bulunan faktör 

olan 2.0 µm ile çarpılarak boy ve en sırasıyla 30 ve 14 hesaplanır ve 

muhtemelen Chlonorchis sinensis olduğu söylenebilir. 



 

Standart bir nesne (lateks veya polistren boncuklar, eritrositler) farklı 

objektiflerle ölçülse de, nesnenin boyutları (bakılan objektifin 

büyütmesinden bağımsız olarak) aynı veya birbirine çok yakın olmalıdır.  



 

Her objektif için hesaplanan büyütme oranı katsayısı, diğer 

kullanıcıların da bilmesi için, mikroskobun tabanına veya yakın bir 

duvar/pano gibi bir yere yazılmalıdır.  

4

 

Olası sorunlar/kısıtlılıklar 



 

Kalibre edilen mikroskop bir bütün olarak düşünülmelidir. Oküler 

ölçeğin kullanılacağı her bir objektif için kalibrasyonun ayrı ayrı 

yapılması çok önemlidir.  



 

Oküler ölçek içeren okülerler ve/veya objektifler başka bir 

mikroskoptaki karşılık gelen objektif veya okülerlerle değiştirilmemeli, 

dönüşümlü kullanılmamalıdır. 



 

Mikroskopların bakımı ve temizliği (bkz. Ek-1) ile Köhler aydınlatması 

kontrolü (bkz. Ek-2) düzenli olarak yapılmalıdır. 

---

Mikroskop kalibrasyonu 

 

 

Sayfa 8 / 11 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

01.01.2015  / Sürüm: 1.1 / P-TP-01 / Test Prosedürleri / Parazitoloji 

 

Ekler 

Ek-1  Mikroskop bakımı ve temizliği

5

 

Tozdan koruyun 



 

Mikroskoplar sıcak ve kuru iklimlerde tozdan, nemli iklimlerde ise mantar 

üremesinden etkilenirler. Rutin bakım sayesinde her iki durumun yol 

açabileceği hasar azaltılabilir. Mikroskobun kullanılmadığı zamanlarda plastik 

örtü altında tutulması tozlanmasını önleyecektir. Hava geçirmez bir kutu 

içinde, silika jel (kurutucu, nem alıcı) ile birlikte saklanması da mantar 

kolonizasyonunu azaltacaktır. 



 

Optik yüzeyler (kondansatör, objektifler, oküler) yumuşak bir deve tüyü 

fırçayla ya da hava üfleyici yardımıyla tozdan temizlenmelidir. Okülerin içine 

toz girmişse üst merceği çevirerek açın ve yumuşak bir fırça ya da üfleyici ile 

iç kısmı temizleyin. 

Yağlı bırakmayın 



 

Mikroskop asla objektiflerin üzerinde yağ ile terk edilmemeli; günün sonunda 

mercekler mutlaka temizlenmelidir. Merceklerin üzerindeki yağ mercek 

temizleme kağıdı ya da tıbbi pamuk ile giderilmelidir. Normal kağıt peçete ve 

mendilleri kullanmayın! 



 

Merceklerin temizlenmesinde asla etanol (%70 ve üzeri) ya da ksilen 

kullanılmamalıdır. Çünkü bunlar merceğin yapıştırıcı maddesini eritebilir. 



 

Optik parçalar, hazır optik temizlik solüsyonu ya da %40 petrol eteri, %40 

etanol ve %20 eter ile temizlenebilir. Ancak bu solüsyon son derece yanıcıdır; 

kullanımı sırasında aşırı dikkat gösterilmelidir! 



 

Optik olmayan parçalar hafif deterjan ya da sabunlu su kullanarak 

temizlenebilir. Gres ve yağ, petrol eteri ile giderildikten sonra 50/50 distile su 

ve etanol karışımı ile temizlenmelidir (optik parçalar hariç). 



 

Merceklerin yüzeyinde ve vida oyuklarının düzenli şekilde kontrol edilip 

temizlenmesi mantar kolonizasyonunu önler. 



 

Mekanik parçalar (kaba ayar, ince ayar, kondansatör odaklama, mekanik raf) 

makine yağıyla yağlanmalıdır. 

 

 

---

 

Mikroskop kalibrasyonu 

 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

Sayfa 9 / 11 

Parazitoloji / Test Prosedürleri / P-TP-01 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015 

 

Ek-2  Köhler aydınlatması

6

 

Genel Bilgi  

August Köhler tarafından 1893’te geliştirilmiş optik mikroskopide, açıklık 

diyaframının ayarı ne olursa olsun, nesneyi düzgün biçimde aydınlatmaya 

yarayan bir sistemdir. Mikroskopta en kaliteli görüntünün elde edilebilmesi için 

ışığın düzgün ayarlanması tekniği olan bu işlem kullanıcının mikroskop başına 

her oturuşunda yapılmalıdır.  

 

 

a.

 

Işık kaynağı 

b.

 

Açıklık diyaframı 

c.

 

Açıklık lensi 

d.

 

Kondansatör diyaframı 

e.

 

Kondansatör odaklama 

f.

 

Şaryo 

g.

 

X-Y eksen kontrolü 

h.

 

Objektifler 

i.

 

Oküler 

j.

 

Makro ve mikro ayar 

 

 

Işık ayarında mikroskobun bazı bölümleri özel 

önem arz etmektedir.  

Kondansatör, tablanın altında yer alır. Işık 

kaynağından gelen ışınları kırarak cisim 

üzerinde odaklayan merceklerden oluşur. 

Aşağı yukarı hareket ettirilerek ışığın istenilen 

yere odaklanması ve ortamın yeterince 

aydınlanmasını sağlar. Objektifin büyütme 

gücü ile ilişkili olarak ışığın şiddetini ayarlar. 

Diyafram, ışık kaynağından gelen ışık 

demetinin çapını kontrol etmek için kullanılır. 

Işık kaynağının üstüne veya kondansatörün 

altına yerleşir. Işık çapı aracılığı ile en iyi 

kontrast ve rezolüsyonu elde etmeyi sağlar. 

 

---

Mikroskop kalibrasyonu 

 

 

Sayfa 10 / 11 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

01.01.2015  / Sürüm: 1.1 / P-TP-01 / Test Prosedürleri / Parazitoloji 

 

Ayarlanabilir bir kondansatör merceği bulunmayan mikroskoplarda ve 1



, 5



 gibi 

düşük büyütmeli lensler kullanıldığında uygulanamaz. Bu durumda kondansatör 

diyaframı tam olarak açılır ve aydınlatma, açıklık diyaframı ile yapılır. 

Uygulama 



 

Tablaya preparat yerleştirilir. 10



 büyütme ile 

preparat objektife yaklaştırılır. 



 

Sadece tek bir gözle okülerden bakılarak 

makro/mikro vidalarla preparat odaklanır. 



 

Kondansatör (iris) diyaframı tamamen açılır, 

açıklık diyaframı tamamen kapatılır. 



 

Tam ortada çok küçük bir ışık halkası 

görülmelidir. 



 

Dikey kondansatör ayar vidası ile aşağı yukarı 

hareket ettirilerek ışık halkasının mümkün 

olduğunca küçük olması sağlanır. Işık halkasının 

kenara itilmemesi için çok dikkatli yapılmalıdır. 



 

Açıklık diyaframı, alanın bir kenarına ışık gelene 

kadar açılır. Işık mükemmel şekilde merkezde 

toplanmışsa alanda tam bir halka şeklinde 

görülür. 

 



 

Işık halkasının merkezi, kondansatörün önündeki 

iki küçük vida ile ayarlanır. Yeterli bulduğunuzda 

alan genişletilerek ışığın tamamen dolması 

sağlanır. Ancak açıklık diyaframı tamamen 

açılmaz. 



 

Bu işlem 20



 ve 40



 objektifle tekrarlanır. 100



 

ile yapmak zordur. 



 

20×-100× objektifle çalışırken kondansatör 

diyaframının ayarlanması çok önemlidir (özellikle 

yarı saydam yapılarda). Diyaframın kapatılması 

kontrastı artırır. 



 

Okülerlerden biri çıkarılarak tüpün içerisindeki 

ışık alanına çıplak gözle bakılır. Kondansatör 

diyaframı, alanın 1/4-1/3’ünü kapatacak şekilde 

kapatılır. Bu şekilde en iyi kontrast sağlanır. 

Kondansatör diyaframının ayarlanmasından önce 

ve sonra preparat incelenir.  



 

Bu işlemin her bir objektif için tekrarlanması 

önemlidir. Pratikte preparatın incelenmesi 

sırasında oküler çıkarılmadan da ayarlama 

yapılabilir. 

 

 

---

 

Mikroskop kalibrasyonu 

 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

Sayfa 11 / 11 

Parazitoloji / Test Prosedürleri / P-TP-01 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015 

 

 

 

 



 

Üstte- Diyafram tam açıkken detaylar çok az 

seçilmekte. 



 

Ortada- Diyafram tam olarak kapatıldığında 

kontrast artmakta, ancak küçük delikler 

olduğundan daha geniş görülmekte. 



 

Altta- Diyafram %25-30 oranında kapatıldığında 

kontrast artar ve ışık sapması daha az görülür 



 

En iyi görüntü kalitesini elde ettiğinizi 

düşündüğünüz kondansatör diyaframında oküler 

çıkarılarak ne kadarlık bir alanın kapalı olduğuna 

bakılabilir. 



 

Taze kesit preparatlar büyük büyütmeler için kalın 

olmakla birlikte kondansatör diyaframının 

ayarlanmasında çok yararlıdır. 

Kaynaklar 

                                       

1   Basic Laboratory Methods in Medical Parasitology. Geneva: World Health Organization (WHO), 

1991. 

2   Garcia LS. Calibration of microscope with an ocular micrometer. In: Garcia LS, Isenberg HD 

(eds). Clinical Microbiology Procedures Handbook. 2nd ed. update, ASM Press, Washington D.C. 

2007, p. 9.3.2.1-4 

3   Çulha G, Miman Ö. Mikroskop. In: Korkmaz M, Ok UZ (eds). Parazitolojide Laboratuvar. 1. 

baskı. Parazitoloji Derneği Yayınları, 2011. 

4   Garcia LS. Equipment, supplies, safety and quality system recommendations for a diagnostic 

parasitology. Laboratory: Factors influencing future laboratory practice. In: Garcia LS (ed). 

Diagnostic Medical Parasitology. 4th ed., ASM Press, Washington D.C. 2001, p.894-897 

5   Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı. Temel Laboratuvar Yönetimi Eğitimi, Modül 5 

Ekipman Yönetimi Eğitim Notları (Türkiye’de Bulaşıcı Hastalıkların Epidemiyolojik Sürveyansı ve 

Kontrolünün Güçlendirilmesi Projesi; TR 0403.06). 2007 

6   

http://www.microscopyu.com/tutorials/java/kohler/index.html

 (son erişim tarihi: 06.01.2014)