|
Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi60dc814f94139
Keywords: Qılman İlkin Musayev, Caucasian Islamic Army, Turkish Army in Baku, Caucasus, Memoir.
GİRİŞ
Birinci Dünya Savaşı devam ederken Çarlık Rusya’sında iç karışıklıklar baş göstermiştir. Yaşanan
siyasi ve askeri çatışmalar ile kapsamlı kitlesel sivil itaatsizlikler sonucunda Şubat 1917
tarihinde ihtilal olmuştur. Şubat İhtilali olarak bilinen bu devrim sonucunda Çarlık rejimi
ortadan kaldırılmış yeni yönetim sistemine geçilmiştir. Ülke çapında ihtilalin etkileri görülmüş
ve çeşitli bölgelerde yönetim problemleri ortaya çıkmıştır. Fakat bu sistem varlığını uzun süre
koruyamamıştır. Ekim 1917’de meydana gelen Bolşevik Devrimi sonucunda Rusya’da yeni bir
yönetim sistemi benimsenmiştir. Bolşeviklerin amacı, Rusya’yı yeniden 1914 sınırlarına
genişleterek yeni bir siyasi sistem tesis etmekti. Bu süreçte Kafkasya’da Müslüman Türkler
ihtilal sürecinde vahşet ve katliamlara maruz kalmışlardır. Ermeniler, Rusların ve İngilizlerin
desteğini alıp Stepan Şaumyan’ın öncülüğünde Azerbaycanlılara karşı unutulamayacak zulümler
gerçekleştirerek başta Bakü olmak üzere birçok Türk şehrinde kontrolü ele geçirmişlerdir.
Azerbaycan Türkleri, Bolşevik ve Ermeni Taşnak çetelerinin acımasızca ve tarihte eşi
görülmemiş katliamları karşısında kurtuluşu ve çareyi, Osmanlı Devleti’nden askeri yardım
almakta bulmuşlardır. Bu yardım talebi üzerine Enver Paşa, kardeşi Nuri Paşa’ya kumandanlık
görevini vermiş ve Nuri Paşa’nın askeri birlikleriyle bölgeye gönderilmesini sağlamıştır. Nuri
Paşa, Türk birlikleri ve Azerbaycan silahlı kuvvetlerini birleştirerek Kafkas İslam Ordusu’nu
oluşturmuştur. Daha sonra gelişen olaylar ile Kafkas İslam Ordusu’nun Kafkasya harekâtı
başlamıştır.
Kafkas İslam Ordusu’nun Bakü’de ve civar bölgelerde bulunduğu yıllarda Azerbaycanlı yazar
Qılman İlkin Musayev küçük yaşlardaydı. Bu dönemde cereyan eden olaylar ve unutulmaz tarihi
anlar Qılman İlkin’i derinden etkilemiştir. Qılman İlkin Musayev sonraki yıllarda, yaşanan
olaylar hakkında eserler yazmış ve bilinmeyenlerin günümüze taşınmasına katkıda
bulunmuştur. Qılman İlkin’in Kafkas İslam Ordusu hakkında ayrıntılı bilgi verdiği en çarpıcı
eseri “Türk Ordusu Bakü’de” adlı çalışmasıdır. (Qasımov, 2018: 15).
Türkiye’de, Kafkas İslam Ordusu ve XX. yüzyılın başlarında Azerbaycan’da yaşananlar yeterince
incelenmemiştir. Kaleme alınan bu makalede öncelikle Azerbaycan’ın önemli yazarlarından ve
tarihçisi Qılman İlkin Musayev’in hayatı ele alınarak kendisi hakkında bilgi verilmiştir. Daha
Sonra Kafkas İslam Ordusu, Kafkas İslam Ordusu’nun kuruluş süreci, Kafkasya harekâtı, Bakü’
nün kurtuluşu, bölgede güvenliğin, huzurun ve barışın tesis edilmesi ve Osmanlı Devleti’nin I.
Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkması sonucunda imzalanan Mondros Ateşkes Mütarekesi
neticesinde Kafkas İslam Ordusu’nun Azerbaycan’dan ayrılmak zorunda bırakılması hakkında
kısaca bilgi verilmiştir. Bu bilgilerden sonra Qılman İlkin Musayev’in “Türk Ordusu Bakü’de” adlı
hatıratı ışığında “Kafkas İslam Ordusu” ele alınmıştır.
114
Cilt /Volume 2, Sayı/Issue: 1, Haziran/June 2021 Ankara
Dostları ilə paylaş: |
|
|