Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi

Cilt /Volume 2, Sayı/Issue: 1, Haziran/June 2021 Ankara
 
Azerbaycanda  kullanılan  ekleri  sınıflandırmış  ve  onları  manasına  (leksik  ve  qrammatik 
şəkilçiler), yazılışına, kökenine ve işe koşulma yerine göre ayırmıştır. Söz varlığını esas alan ana 
bölüm, -önceki bölümde de olduğu gibi- otuz üç (33) adet sınav sorusu ile sonlanmıştır. Bölüm 
dahilinde  yer  alan  sorulardan  bazıları  şunlardır:  “1.  Leksikologiya  nədir,  nəyi  öyrənir? 
(Leksikoloji  nedir,  neler  öğretir?),  7.  Təkmənalı  və  çoxmənalı  sözlər  nədir?  (7.  Gerçek  ve  yan 
anlamlı  sözcükler  nedir?),  16.  Beynəlmiləl  sözlər  nədir?  (Uluslararası  (kullanılan)  sözcükler 
hangileridir?),  22.  Dialektizmlər  nədir?  (Şive  sözcükleri  nedir?),  31.  Azərbaycan  dilində 
şəkilçilərin  hansı  növləri  var?  (Azerbaycan  dilinde  ne  tür  ekler  vardır?),  33.  Leksik  təhlil  nəcə 
aparılır?  (Sözcüksel  analiz  nasıl  yapılır?)  …”  Burada  yer  alan  soruların  da  önceki  bölüm  sonu 
sınav soruları gibi bilgi ve kavrama alanlarına hitap edecek türde olduğu gözlemlenmiştir. 
 
Eserin  bir  diğer  ana  bölümü,  okuma  parçalarına  ayrılmış  durumdadır.  Elli  (50)  adet  okuma 
metninin  bulunduğu  ilgili  eserde  söz  konusu  bölüm  54-163.  sayfalar  arasına  yerleştirilmiştir. 
Şiir, masal, öykü, atasözleri, bayatı gibi metin türlerinden oluşan ilgili bölümde yer alan metinler 
sırasıyla  şu  şekildedir:  “Azərbaycan,  Ana  Dili,  Vətənim  (Vatanım),  Əsir  Azerbaycanım  (Esir 
Azerbaycanım), Azərbaycan, Can Nənə, Bir Nağıl De! (Can Nine, Bir Masal Anlat (Söyle)), Ayı və Şir 
(Ayı ve Aslan), Tülkü Həccə Gedir (Tilki Hacca Gider), Sənə Aslanım Deyən, Şah və Xidmetçi (Şah ve 
Hizmetçi),  Mənim  Anam  (Benim  Annem),  Azərbaycan-Dünyam  Mənim  (Azerbaycan-Dünyam 
Benim), Ceyran Ovu (Ceylan Avı), İki Nar, Üç Dostun Nağılı (Üç Arkadaşın Masalı), Cırtdan (Cüce), 
Göyçek  Fatma  (Mavi  Fatma),  Bomba,  Qaytar  Ana  Borcunu,  Bir  Salama  Dəymədi  (Bir  Selama 
Değmedi),  Sen  Niyə  Bu  Qədər  Gözəlsen  axı  (Sen  Neden  Bu  Kadar  Güzelsin  ki),  Sevdire  bilmədim 
(Sevemedim), Kitabi-Dədə Qorqud (Duxa Qoca oğlu Deli Domrul boyu) (Kitab-ı Dede Korkut (Duha 
Koca Oğlu Deli Dumrul Hikayesi)), Oğru Olmaq İstiyirəm (Hırsız Olmak İstiyorum), Təbrizim, Düşdü 
(Düştü),  Biri  Vardı,  Biri  Yox  (Bir  Varmış  Bir  Yokmuş),  Həydərbabaya  Salam,  Koroğlu  Dastanı 
(Həmzənin  Qıratı  Aparması)  (Köroğlu  Destanı),  Yoxsul  Qoca  ile  Vəzir  (Yoksul  İhtiyar  ve  Vezir), 
Bayatılar  (Bayatı  türünde  örnekler),  Atalar  Sözleri  (Atasözü  örnekleri),  Nəylərəm?  (Neyleyeyim), 
Məni Candan Usandırdı (Beni Canımdan Usandırdı), Hayıf ki, Yoxdur, Millet Nəcə Tarac Olur Olsun, 
Nə  İşim  Var?!,  Durnalar  (Turnalar),  Bənövşəni  (Menekşe),  Yenə  O  Bağ  Olaydı  (Yine  Bu  Bahçe 
Olsaydı),  Öyrətmə  Özünə,  Öyretmə  Məni  (Kendine  Öğretme,  Beni  Öğretme),  Mənə  Yüz  İl  Ömür 
Arzulamayın (Bana Yüz Yıllık Bir Hayat Dileme), Namus Qaçağı (Namus (Onur) Kaçağı), Əhməd və 
Məleykə  (Ahmed  ve  Melike),  Şeir  Deyilmi?  (Şiir  Değil  mi?),  Gəncəden  Gəlirəm  (Gence’den 
Geliyorum), Gözlərinə (Gözlerine), Xocalım, ay Xocalım! (Hocalım, ey Hocalım!), İki Sevgi, Qadına 
Məktub (Kadına Mektup), Çırpınırdı Qara Dəniz (Çırpınırdı Karadeniz).”  
 
Eser bünyesinde sözlük ve kaynakça bölümleri de yer almaktadır. Sözlüğün (s. 164), bir sayfada 
Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesine yönelik kırk dokuz (49) sözcük ve söz grubundan 
oluştuğu  gözlemlenmiştir.  Sözlükte  yer  alan  sözcük  ve  söz  gruplarının  çalışma  materyali 
bünyesinde bulunan “İçindekiler” bölümünde yer alan başlıklara dönük sözcüklerden meydana 
gelmesi oldukça dikkat çekicidir. 
 
Genel  anlamda  denilebilir  ki  “Fonetika”  ve  “Leksikologiya”  bölümlerinde  konu  anlatımlarının 
akabinde  örnek  soru  tiplerine  yer  verilebilir  böylelikle  okur,  az  önce  öğrendiği  bilgileri  işe 
koşarak  konu  ile  ilintili  kavrayamadığı  noktaları  tespit  edebilir.  Kendi  öğrenme  sürecine  katkı 
sunacak  bu  ve  benzeri  girişimlerin  ardından  söz  konusu  bölümlerin  sonunda  yer  alan  son  alt 
başlık niteliğindeki sınav soruların geleneksel soru biçiminde olup bilişsel alanda sadece bilgi ve 
kavrama  basamağına  hitap  ettiği  düşünülmektedir.  Öğrenci  ve  ilgililere  sunulması  amaçlanan 
söz konusu  eserde Azerbaycan Türkçesine ait konu aktarımı sonrası sözcük öğretimine dönük 
yapılandırmacı model doğrultusunda boşluk doldurma, eşleştirme, doğru-yanlış, çoktan seçmeli 
türündeki  sorulara  yer  verilerek  dil  öğrenme  sürecinin  daha  üst  düzey  bilişsel  basamaklara 

---

 
 
129