Uluslararasi sempozyumu

345

                                                      Erkin EMET 

ajanslar tarafından yakalanıp, gizli bir şekilde Çin’e teslim edildiler. Bunlar-

dan, Muhammet Tohti Metroziye müebbet hapis cezası verildi.

Uygur siyasi faaliyetçisi olarak tanınan İsmail Semet, 2003 yılında Pakis-

tan hükümeti tarafından Çin’e iade edildi. 31 Ekim 2005 günü Urumçi Orta 

Halk Mahkemesi tarafında “bölücü, terör’’ faaliyetlerinde bulunduğu gerekçe 

gösterilerek idam cezasına çarptırıldı ve 8 Şubat 2008 tarihinde karar infaz 

edildi.

2009 yıl Nisan ayında, Pakistan hükümeti 9 Uygur siyasi sığınmacıyı Çin’e 

iade etti. Pakistan medyasının açıklamalarına göre Çin, 2007 yılında Pakis-

tan hükümetine 170 Uygurun isimlerini vererek, listedeki kişilerin Çin’e iade 

edilmesini talep etti.

4- Nepal 

2002 yılı Şubat ayında Şir Ali, Abdulla Sattar ve Abdulhakim isimli 3 genç 

Uygur, Nepal hükümeti tarafından Çin hükümetine iade edildi. Bunlardan Şir 

Ali ve Abdulla Satar’a idam cezası verildi.  Abdulhakim’in durumundan hiç 

bir bilgi alınamamıştır. 

2002 yılı Mayıs ayında Haşim Ali, Nepal hükümeti tarafından Çin’e iade 

edildi. Haşim Ali bir kaç ay işkencelere maruz bırakıldıktan sonra idam edil-

di. 

2000 yılı Mayısında 2002 yılı Nisanına kadar toplam 16 Uygur, Nepal’a 

gelmiş,  Nepal’daki  Birleşmiş  Milletler  Temsilciliğine  sığınma  başvurusu 

yapmıştı. Onlar Doğu Türkistan’dan gizli olarak Tibet dağlarından geçerek, 

Nepal’e  ulaşmıştır.  Sığınma  başvurusu  kabul  edilip,  sığınacak  bir  devletin 

davetini bekledikleri süreçte, Çin kükümeti Nepal hükümeti ile anlaşma ya-

parak Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiseriliği’nin bilgisine rağ-

men, dört Uygur Çin’e iade etmiştir. Nepal’daki diğer 8 Uygur Hindistan’a 

gelip, Birleşmiş Milletler temsilciliğine tekrar sığınma başvurusu yapmış ve 

bunlardan 5’i BM aracılığıyla İsveç’e yerleştirilmiştir. 

5- Kamboçya

2009 yılı 19 Aralık günü, Veitnam’dan geçerek, Kamboçya’ya gelen ve 

Kamboçya’daki  BM’ye  sığınma  talebinde  bulunan  20  Uygur,  Kamboçya 

hükümeti  tarafından  Çin’e  iade  edilmiştir.  Bu  olay,  sadece  dış  ülkelerdeki 

Uygurlar arasında değil, uluslararası kamuoyunda bile tartışılabilen bir konu 

olmuştur. 

---

346 Uygur Diasporası ve Uygur Göçmenler Durumuna Genel Bakış 

Kamboçya’da  yaşanan  olaydan  dolayı, Avrupa  Birliği’ne  üye  devletler, 

ABD, Birleşmiş Milletler, Türkiye ve diğer uluslararası insan hakları örgüt-

leri kendi beyannameleriyle, Kamboçya hükümetinin insan haklarına aykırı 

davranışlarını  eleştirmiştir. Ayrıca  Çin  hükümetinden  20  Uygurun  durumu 

hakkında net bir açıklama yapması istenmiştir. 

6- Myanmar 

18 Ocak 2010 tarihinde Myanmar hükümeti, 17 Uygur mülteciyi zorla Çin 

hükümetine iade etmiştir. Bunların akıbetleri hakkında şuana kadar hiçbir bil-

gi alınamamıştır.

7- Malezya

2011 yılı Ağustos ayında Malezya’nın ilgili kurumları Çin hükümetinin 

istek ve talebine göre 19 Uygur mülteciyi yakaladı. Bunlardan 11’i Çine iade 

edildi. 

Yukarıdaki açık kanıtlar 1990’lı yıllardan beri yeni bir aşamaya giren Uy-

gur mülteciler sorununun belirgin örneklerinden bir kısmını göstermektedir.

Batı Ülkelerindeki Uygur Mücadelesinin Durumu

Doğu Türkistan’a komşu ülkelerin çoğu BM’nin İnsan Hakları Beyanna-

mesi’ne ve BM’nin ilgili düzenlemelerine katılan üye ülkeler olmasına rağ-

men, siyasi ve dini baskılar nedeniyle zor durumdaki Uygurların yardım ta-

lebini  geri  çevirmektedir.  Bununla  da  yetinmeyen  hükümetler,  uluslararası 

düzenleme ve yasalara aykırı olmasına rağmen, onları Çin’e iade etmektedir. 

Komşu  devletlere  kaçtıktan  sonra  bile  hayatları  tehlike  altında  bulunan 

Uygurlar, daha demokratik devletlere sığınma yolunu, hayatlarını kurtarabi-

lecekleri en son çare olarak görmektedir.

Demookratik devletlere sığınan Uygurların çoğunun talepleri kabul edil-

miştir. Bununla birlikte talepleri kabul edilmeyen uygurlar da vardır. Bu kişi-

ler birçok zorluk içerisnde hayatta kalabilme mücadelesi vermektedir.

Demokiratik  ülkelere  sığınma  başvurusu  yapan  Uygurların  Çin’e  iade 

edilme olasılığı düşük olsa bile, çok az olsa da bu tür sorunlar yaşanmakadır. 

Hatta bazı Uygurlar başvuru yaptıktan sonra, kısa süre içerisinde zor durum-

lara dayanamadan, Çin’e geri dönme yolunu seçmektedir. Bu yüzden bazı tra-

jik durumlar ortaya çıkmaktadır. Mesela 10 Ocak 2001 tarihinde, Belçika’nın 

Antewerpen şehrinde talepte bulunan Rinat İskender (Kazakistan’dan gelen 

sığınmacı) isimli Uygur, Kazakistan’a geri gönderilme tehlikesi ile karşılaştı-

---

347

                                                      Erkin EMET 

ğı için kendini asarak hayatına son vermiştir. Bu trajik olaydan sonra Belçika 

hükümeti Uygurları geri göndermeyi durdurmuştur.

28 Aralık 2004 tarihnde ise Burhan Zunun adlı Uygur Türkü, Danimar-

ka polisleri tarafından tutuklanma sürecinde kendini asmıştır. Burhan Zunun, 

2001 yılı Ekim ayında Doğu Türkistan’dan Almanya’ya gelerek sığınma ta-

lebinde bulunmuştu. 2002 yılında sığınma talebi reddedildikten sonra tekrar 

başvuru yapmıştır. 2003 yılında tekrar reddedilince 2004 yılında Norveç’e 

giderek sığınma talebinde bulunmuştur. Dublin Anlaşmasına göre, 2005 yılı 

Aralık ayında, Almanya’ya gönderilmiştir. Burhan tekrar Norveç’e gidiş yo-

lunda Danimarka polisleri tarafından sorgulanmıştır.

Bu iki örnek sadece demokratik ülkelerdeki Uygur sığınmacıların karşılaş-

tığı trajik olayların bir kısmıdır. Bütün bu olumsuzluklara rağmen sığınma-

cıların genel durumuna baktığımızda ve Uygur sığınmacıların toplam sayısı 

ile oransal olarak karşılaştırdığımızda, Uygur sığınmacıların taleplerinin de-

mokratik ülkeler tarafından kabul görülmesinin yüksek olduğunu söylemek 

mümkündür.

2009 yılında yaşanan Urumçi katliamından sonra, Çin hükümetinin tutuk-

lama ve idam etme tehlikesinden kaçmak zorunda kalanların sayısını net ola-

rak belirlemek çok zor olmuştur. Yine de Doğu Türkistan’dan çıkabilenlerin 

sayısı tahmini olarak 5.000 civarındadır. Bunlardan bazıları Kuzey Amerika 

ve Avustralya’ya, bazıları da AB ülkelerine gelip sığınma talebinde bulun-

muştur. Yine çok sayıda Uygur, Türkiye’ye yerleşmiş veya geçici olarak Tür-

kiye’de kalmaktadır. Ayrıca az sayıdaki Uygur da çevre ülkelere gidip haya-

tını korumaya çalışmaktadır.

05 Temmuz 2009 katliamından sonra, Avrupa ve diğer batı ülkelerine gi-

dip sığınma talebinde bulunan Uygurların genel durumuna baktığımızda, bu 

ülkelerin  Uygurlara  uygulayan  politikalarından  memnuniyet  duymaktayız. 

Uygur milli mücadelecilerin sayısının artması yine aynı zamanda bazı zor-

lukları da beraberinde getirmektedir. 

Muhacirler Meselesinin Geleceği

Bugün önemli bir mesele olarak görülen Uygur muhacirler konusu önü-

müzdeki  günlerde  acil  ve  çözüm  bulunması  gereken  problemler  listesinin 

başında durmaktadır. Çünkü Doğu Türkistan’nın mevcut durumu tarihin en 

hassa dönemini yaşamaktadır. Çin hükümetinin Doğu Türkistan’daki mevcut 

sorunları çözme ve uyguladığı katliam politikasında değişiklik yapma niye-

tinin olmadığı daha belirgin hale gelmiştir. Çin hükümetinin Doğu Türkistan 

---