330 Türkmenistan’daki Teke Türkmenleri İle Türkiye’nin Teke Bölgesindeki Türkmenler
Arasındaki Etno-Sosyal ve Kültürel İlişkiler
fevi Tarikatı şeyhliği için mücadeleye girmiş ve kazanamayınca Anadolu’ya
gelmiştir(Sarı, 2008:363).
Tızlak, Şahkulu isyanının çok ayrıntılı nedenleri olmasına karşın, esas ne-
den, 1453 sonrasında Osmanlı’da yaşanmaya başlanan kimlik değişiminin
yansımalarının etkisi olduğunu belirtmektedir. “Bu kimlik değişimi sırasın-
da, kayıtlara “Teke Sipahileri” olarak geçen, bölgedeki Türkmen toplulukları
mağdur olmuştur. İsyan hareketinde bir diğer önemli faktör ise, Teke Türk-
menleri’nin Şah İsmail’e olan bağlılıklarıdır. İmparatorluğun yaşadığı deği-
şim süreciyle dışlanan Teke Türkmenleri, kolayca Safeviler’in etki alanına
girmiştir.” (Tızlak, “Teke Türkmenleri ve Osmanlı Devleti”, http://library.uni-
versalhistory.net/wp-content/uploads/2011/04/ottoman23.pdf. 28.10.2013.).
Şah İsmail’in babası Şeyh Haydar’ın halifelerinden, Hasan Halife’nin oğlu
olan Şahkulu’nun Şah İsmail ile tasavvufi açıdan bağı da bulunmaktadır. Ge-
rek bu ilişki, gerekse İran’da kurulmuş olan Erdebil Tekkesinin özellikle bu
bölgedeki etkisi Teke bölgesindeki Türkmen/yörük aşiretlerinin Şah İsmail’in
Safevi devletine katılmaları yönünde ortaya koymuş olduğu davete olumlu
cevap vermişlerdir. Anadolu’ya gelen Safevî propagandacıları, Safevîler’in
temel insan gücünü oluşturan Türkmen aşiretlerin İran’a göçünü sağladıkları
gibi, aynı zamanda Safevîler’in karşılarındaki en büyük güç olan Osmanlı
Devleti’ni içeriden çökertmek için büyük isyan hareketlerine sebep olmuş-
lardır.
Teke sancağındaki konar-göçer yörük aşiretleri şekavette bulunmaları, isyan
ve karışıklıklar çıkarmaları nedeniyle zaman zaman sürgüne tabi tutulmuşlar-
dır. “II. Bayezid döneminde, 1501 yılında Teke yöresinden bazı Alevi Türk-
menler, isyan ve karışıklıklar nedeni ile Mora’da yeni fethedilen Modon ve Ko-
ron kaleleri civarına sürülmüşlerdir. Bu gidenler Arnavutluk dahil, Bektaşiliğin
bu bölgede yayılmasına neden olmuşlardır. Yine, 1511 yılında Şahkulu Baba
isyanı sonunda da Teke ve Hamid-ili yöresinde bulunan Aleviler, 1501 yılında
olduğu gibi, Modon ve Koron’a sürgün edilmişlerdir. Ayrıca, sancaktaki ko-
nar-göçerler fesat ve şekavette bulunmaları, karışıklıklar çıkarmaları nedeniyle
zaman zaman Kıbrıs’a sürgün edilmişlerdir.” (Armağan, 2008:86).
Sonuç olarak, Hive ve Merv arasındaki bölgeden Selçuklular zamanında
Anadolu’nun Teke bölgesine göç ettirilerek yerleştirilen Teke Türkmenleri bu
bölgede yaşadıkları süreç içinde alt-boy ve tire isimlerini kaybettikleri görül-
mektedir. Bununla birlikte, özellikle konar-göçer yaşam tarzını devam ettiren
topluluklar için “yörük” aşiret/cemaat kavramının kullanıldığı bilgisine ula-
şılmaktadır. Bir başka gözlemlenen farklılaşma ise inanç yapısında yaşan-
331
Erdal AKSOY
mıştır. Türkmen/yörük aşiretleri Erdebil Tekkesinin Anadolu’daki uzantıları
olan halifeleri vasıtasıyla yapmış olduğu propaganda sonucunda bu tarika-
tın tasavvufi yaklaşımının etkisi altına girmişlerdir. Bu zümrelerin, özellikle
Şeyh Cüneyd’den sonra Safevi devletini desteklemeleri ve yaşadıkları Os-
manlı devletinde onlar adına isyanlar çıkartmalarının arka planında bir takım
sosyo-ekonomik memnuniyetsizlik bulunsa da, bu tarikatın din anlayışının da
önemli bir rolü olduğunda şüphe bulunmamaktadır. Ama sonuçta hep zarar
gören veya mağdur olan Teke yöresi ve Teke Türkmenleri olmuştur.
Kaynakça
ARMAĞAN, L. (2008). “XV ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağında Ko-
nar-Göçerler: Sosyo-Ekonomik ve Demografik Durumları”, Osmanlıdan
Cumhuriyete Yörükler ve Türkmenler, Ankara: Phoenix Yayınevi.
---, (2011). “XVI. Yüzyılda Teke Sancağının İdari Taksimatı ve Kır İskan
Merkezleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, cilt: 8, sayı:3, s.150-198.
ATANİYAZOV, S. (1999). “Türkmen Boylarının Geçmişi, Yayılışı, Bu-
günkü Durumu ve Geleceği”, Bilig, sayı.10, s. 1-30.
BAKASOWA, R. (1961). XVIII Asırda Türkmenistan’daki İktisadi Düşün-
celerin Tarihinden, Aşgabat: Türkmenistan SSR İlimler Akademisi Yayınları.
DİNÇ, A.,TURAN, G., HALOW,N. (2012).“18. Asır Türkmen Şairi Aza-
di’nin Türkmenlerin İktisadi ve Toplumsal Hayatına Dair Görüşleri”, Bilig,
sayı.60, s.111-130.
Ebülgazi Bahadır Han, Şecere-i Terakime, Hazırlayan: Muharrem Ergin,
Tercüman 1001 Temel Eser.
KARACA, B. (2012).“XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı’nın Siyasi,
Sosyal, Kültürel, Ekonomik ve Askeri Durumu”, Dünden Bugüne Antalya,
I.cilt, Antalya: T.C. Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
NECEF, E. N. ve BERDİYEV, A. A. (2003). Hazar Ötesi Türkmenleri,
İstanbul: Kaknüs Yayınları.
SARI, S. (2008). XV-XVI. Yüzyıllarda Menteşe, Hamid ve Teke Sancağı
Yörükleri, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basıl-
mamış Doktora Tezi.
TEKİNDAĞ, Ş. (1979). “Teke-eli veya Teke-ili”, İslam Ansiklopedisi
XII/1, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
TIZLAK, F. (2012). “Türk Hakimiyetinde Teke Yöresinin Sosyal Tarihi
(XX. Yüzyıla Kadar)”, Dünden Bugüne Antalya, I.cilt, Antalya: T.C. Antalya
Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
TIZLAK, F. “Teke Türkmenleri ve Osmanlı Devleti”, http://library.univer-
salhistory.net/wp-content/uploads/2011/04/ottoman23.pdf. 28.10.2013.).
YAZLIYEV, Ç. (1994). Türkmenistan Tarihi, Aşgabat: İlham Yayınları.