International Symposium on Turkish-Islamic Culture in Sinop From Past to Present / 5-7 October 2018
72
SİNOP MEBUSU HASAN FEHMİ EFENDİ VE ŞEYHÜLİSLAM
MUSA KAZIM EFENDİ’NİN BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA
YAZDIKLARI CİHAD RİSALELERİ’NİN İÇERİK AÇISINDAN MUKAYESESİ
İsmail KURT
*
Öz
Bu çalışma Sinop Mebusu Hasan Fehmi Efendi’nin Cihad Hakkında Ehli İslam’a, Asker-i İslam’a
Kürsü-i İslam’dan Bir Hitap1 ve Şeyhülislam Musa Kazım Efendi’nin İslam’da Cihad isimli Bi-
rinci Cihan Harbi sırasında Osmanlı devletinin İtilaf devletlerine karşı girmiş olduğu savaşa Müs-
lümanları teşvik için kaleme aldıkları cihad risalelerinin analiz ve karşılaştırılmasını ele almakta-
dır. Çalışmamızın amacı Sinop’un duyarlı bir mebusunun ve dönemin meşhur bir âliminin gözün-
den Osmanlı’nın karşılaşmış olduğu sorunun ne olduğunu ve bu sorun karşısında gösterilen du-
yarlılığın siyasetçi ve âlim tarafından okunmasının nasıl olduğunu nedenleriyle beraber ortaya
koymaktır. Bu çalışmanın yöntemi 1914’te aynı zaman ve şartlarda ve aynı gayeyle yazılmış iki
risalenin kendi bağlamında tenkit ve mukayeseli bir şekilde okunması şeklindedir. Çalışmanın
önemi 100 yıl öncesi Osmanlı devletinin karşılaşmış olduğu problemlerin 100 yıl sonrası Tür-
kiye’sinde de aynı olmasa da -Suriye meselesinde olduğu gibi- benzer problemlerin olduğu, bu
problemlere de günümüz aydın ve akademisyenleriyle günümüz siyasetçilerinin kendi bakış açı-
larına göre farklı üslupla aynı minvalde çözüm arayışları sunmalarıyla gösterdiği paralelliktir.
Dönemin başkenti İstanbul’da aynı tarihlerde basılan bu risalelerden anlaşılan husus Osmanlı
devletinin karşılaşmış olduğu savaş durumunun çok büyük bir sorun olduğudur. Bu sorunu çöz-
mek için -Halife’nin Birinci Dünya Savaşı için verdiği cihad fetvasının akabinde- dönemin âlim,
aydın ve Sinop Mebusu Hasan Fehmi gibi siyasetçileri Anadolu ve İslam coğrafyasındaki Müs-
lümanların savaşa destek vermelerine yönelik gayretlerini kendi üslup ve yaklaşımlarıyla ortaya
koymuşlardır. Bu yönüyle Şeyhülislam Musa Kazım Efendi risalesini daha dini-ilmi bir dil ve
üslup ile ele alırken Sinop Mebusu Hasan Fehmi Efendi risalesinde ayetler, hadisler, Hz. Pey-
gamber ve Hz. Ömer’in hayatından örnekler vermekle beraber daha çok halkın anlayacağı bir dil
ve üslup kullanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Cihad, Risale, Sinop, Mebus, Mukayese.
*
Arş. Gör., Dokuz Eylül Üniversitesi, ismailkurt1000@hotmail.com
Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu / 5-7 Ekim 2018
73
The Comparison of the Deputy of Sinop
Hasan Fehmi Effendi and Shaykh al-Islam Musa Kazim Effendi’s Papers
about Jihad, which were Written in the World War I, in Terms of Content
Abstract
This study addresses the analysis and comparison of the deputy of Sinop Hasan Fehmi Effendi`s
Cihad Hakkında Ehli İslam’a, Asker-i İslam’a Kürsü-i İslam’dan Bir Hitap and Shaykh al-Islam
Musa Kazim Effendi’s İslam’da Cihad, which were written to encourage Muslims to join the
Ottoman Empire against Allied powers in the World War I. The purpose of the study is to intro-
duce the problem (regarding the war) of the Ottoman through the eyes of a sensitive deputy of
Sinop (Hasan Fehmi) and a famous scholar of the time (Musa Kazim). And, it presents how pol-
iticians and scholars perceive the sensitivity against this problem with its reasons. The method of
this work is to criticise and read comparatively aforementioned two papers in the same context,
written for the same purpose, at the same time and under the same conditions in 1914. The im-
portance of the study is to demonstrate the similarity of the attempts by the present-day intellec-
tuals, scholars and politicians through various perspectives to solve the problems the Ottoman
Empire faced 100 years ago even though some of the problems are not the same in the present-
day Turkey, such as the issue of Syria. It is inferred from these papers, which published at the
same time in the capital of the time (Istanbul), that the case of war which the Ottoman Empire
faced is a very serious problem. In order to solve this problem, -after the declaration of Jihad
fatwa of the Caliph for the World War I- scholars, intellectuals and politicians of the period such
as the deputy of Sinop Hasan Fehmi made efforts to motivate Muslims in Anatolia and Islamic
regions to support (the Ottoman Empire) in the war with their own styles and approaches. In this
respect, whereas Shaykh al-Islam Musa Kazim Effendi wrote his paper with a more religiously-
scholarly language and style, the deputy of Sinop Hasan Fehmi Effendi used a language and style
that easily understandable by public while he gave the verses, hadiths, examples the life of the
Prophet and of the Caliph Omer.
Keywords: Jihad, Paper, Sinop, Deputy, Comparison.
International Symposium on Turkish-Islamic Culture in Sinop From Past to Present / 5-7 October 2018
74
OSMANLI DÖNEMİ ŞAİRLERİNDEN BOYABATLI FİKRÎ’NİN BİR GAZELİ
Beyhan KESİK
*
Fatma KOLA
**
Öz
Asırlar boyunca sayısız kültür ve medeniyeti ağırlayan Sinop gerek tarihî geçmişi gerekse yetiş-
tirdiği önemli âlim, şair ve fikir adamları bakımından zengin bir coğrafyadır. İlk yerleşimi Tunç
çağına kadar dayanan ve Antik çağda Paphlagonia adıyla bilinen bu köklü şehir, Kimmerler ve
Pontus Krallığı gibi tarihte önemli rol oynamış uygarlıklara başkentlik yapmıştır. Hitit, Roma,
Bizans gibi imparatorlukları bünyesinde barındıran Sinop hem coğrafi konumu hem de ikliminin
elverişli oluşu sebebiyle pek çok devlet tarafından rağbet görmüştür. Nitekim Hasan Çelebi, tez-
kiresinde Kâtibî’den söz ederken Sinop için “Sinop, dokuz kubbeli felekler gibi cömert bir şehir-
dir.” sözlerini kullanmıştır. Yine aynı eserde Sinop’un oldukça beğenilen ve ilgi gören bir şehir
olduğundan da söz edilmiştir. Sinop, Osmanlılar Dönemi’nde önemli bir kültür merkezi haline
gelmiş ve en fazla şair yetiştiren şehirlerarasında ilk sıralarda yer almıştır. Kâtibî, Safâyî, Seyfî
ve Şükrî bu şairlerden yalnızca birkaçıdır. Tezkirelerde isimleri geçen bu şahsiyetlerin dışında
kaynaklarda yer almayan birçok şair de bulunmaktadır. Bunlardan biri de daha çok XVIII. yüzyıl
şairlerine ait şiirlerin yer aldığı bir mecmuada “Fîkrî-i Boyâbâdî” başlığı altında bir gazeli bulu-
nan Boyabatlı Fikrî’dir. Bu çalışma ile Boyabatlı Fikrî’nin bu gazeli tanıtılmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Sinop, Fikrî-i Boyabâdî, Tezkire, Gazel.
*
Prof. Dr., Giresun Üniversitesi, b_kesik@hotmail.com
**
Doktora öğrencisi, Giresun Üniversitesi, fatmacola@hotmail.com
Dostları ilə paylaş: |