Uġlyam folkner
Yüklə 4,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
38 1 sındakı adamlar sürükləyiblər. Mənim vətənimdə irqçiliyi qızıĢdıranların – Emmet Tillin 41 qətli iĢindəki bütün Milamlar və Brayantlar, yaxud ağ dərili qadına hücum edib, onu zorlamaqla intiqam alan zəncilər, bütün bu hitlerlər və napoleonlar, yəni adları insanların düçar olduğu əzab və iĢgəncələrin rəmzinə çevrilən adamların hamısının yaĢı iyirmi ilə qırx arasında olub. S u a l: Siz Emmet Tillin qətli ilə bağlı mətbuatda bəyanatla çıxıĢ etmisiniz. Buna nəsə əlavə etmək istərdinizmi? F o l k n e r: Yox, yalnız indiyəcən dediklərimi təkrarlaya bilərəm: əgər biz amerikalılara bir millət kimi yaĢamaq nəsib olacaqsa, bu yalnız onun sayəsində baĢ verəcək ki, hər Ģeydən əv- vəl amerikalı olmağın – dərisinin rəngindən, onun ağ, qara, qırmızı, mavi, yaxud yaĢıl olmasın- dan asılı olmayaraq vahid ümumi bir insan cəbhəsi kimi dünya önünə çıxmağın hüquq və vəzi- fələrini öz üzərimizə götürməyi, onları qorumağı bacaracağıq. Bəlkə də mənim doğma Ģtatım Missisipidə bədbəxt zənci oğlan uĢağına qarĢı iki ağ adamın törətdiyi bu dəhĢətli və faciəvi qət- lin bütün məğzi, mənası ondadır ki, bizi sınağa çəkiblər: görəsən, bu torpaq üzərində yaĢamağa haqqımız var ya yox?! Çünki əgər biz bu gün Amerikada, öz məhkum sivilizasiyamızda uĢaq- ların qətl edildiyi – səbəbi və dərisinin rəngi nə olursa olsun, fərqi yoxdur – bir nöqtəyə çatmıĢıq- sa, deməli, yaĢamağa haqqımız yoxdur və ola bilsin ki, məhv olacağıq. S u a l: «Əsgər mükafatı» ilə «Sartoris» arasındakı dövrdə sizin yaradıcılıq taleyinizdə nə baĢ verib, baĢqa cür desək, Yoknapatofa saqasına baĢlamağa sizi nə məcbur etdi? F o l k n e r: «Əsgər mükafatı» üzərində iĢləyəndə gördüm ki, yazmaq maraqlı iĢdi. Ancaq sonra baĢa düĢdüm ki, təkcə ayrı-ayrılıqda hər kitabda müəyyən ideya, fikir olmamalıdı, sənətkarın bütün yaratdıqları, onun bütün yaradıcılığı ümumi bir ideyaya, fikrə tabe olmalıdı. «Əsgər mükafatı» və «Moskitlər»i, sadəcə, yazmaqdan xoĢum gəldiyi üçün yazdım. «Sartoris»i baĢlayanda anladım ki, mənim poçt markası boyda olan doğma torpağımdan yazmağa dəyər və bu mövzunu heç vaxt yazıb qurtara bilmərəm; amma gerçəkliyə ümumi, ali bir məna verməklə öz qabiliyyətimi – əgər o məndə varsa – tam inkiĢaf etdirmək sərbəstliyi qazana bilərəm. Bu mə- nim üçün zəngin bir xəzinənin önünü açdı, beləliklə mən öz kosmosumu yaratdım. Tanrı kimi mən də insanları nəinki məkan, həmçinin zaman daxilində hərəkət etdirə bilirəm. Onları zaman daxilində sərbəst Ģəkildə hərəkət etdirə bilməyim – hər halda, mənə belə gəlir – mənim belə nə- zəriyyəmi təsdiq edir ki, zaman öz varlığı olmayan və yalnız ayrı-ayrı insanlar vasitəsilə təzahür edən axarı bir vəziyyətdir. «Vardı» mövcud deyil, yalnız «var» mövcuddu. Əgər keçmiĢ mövcud olsaydı, nə qüssə, nə də qəm olmazdı. Kainatın təməl daĢı kimi yaratdığım dünya haqqında
41
1955-ci ildə 14 yaĢlı zənci yeniyetmə Emmet Till tətil vaxtı Çikaqodan Missisipi Ģtatının Qrinvud qəsəbəsinə gələrkən ağ irqçilər tərəfindən vəhĢicəsinə öldürülmüĢ, həbs olunmuĢ iki qatil isə yerli məhkəmə tərəfindən azadlığa buraxılmıĢdır. Bu da zənci əhalisinin qəzəblənəsinə və ayağa qalxmasına səbəb olmuĢdur. Folkner bu münasibətlə “Yunayted Press” Agentliyinə bəyanat vermiĢ və həmin bəyanat 1995-ci il sentyabrın 9-da “Nyu York Herald Tribun” qəzetində dərc edilmiĢdir.
38 2 düĢünmək xoĢuma gəlir, bu daĢ nə qədər kiçik olsa da, onu götürsən, kainat dağılar. Mənim sonuncu kitabım «Qiyamət günü», yaxud «Yoknapatofanın qızıl kitabı» olacaq. Bundan sonra qələmimi sındırıb atacam və bir daha yazmayacam.
1956
38 3 FOLKNER VĠRCĠNĠYA UNĠVERSĠTETĠNDƏ 42
(Tələbə və müəllimlərlə söhbətlərdən seçmələr)
Birinci məĢğələ. 15 fevral 1957 Sual: “Hay-küy və qəzəb” romanının üç hissəsində hadisələri üç Kompson qardaĢı danıĢır. Romanda əhəmiyyətli rol oynadığı halda nə üçün siz Keddi Kompsona danıĢmaq imkanı verməmisiniz? Folkner: Haqlı sualdır. Bilmək istəyirsinizsə, kitabın müəmması da elə bundadır. Hər Ģey alt tumanı palçığa bulaĢmıĢ bir qız uĢağının obrazından baĢladı: o, qonaq otağının pəncərəsindən içəri baxa bilmək üçün ağaca dırmaĢıb, qardaĢları isə aĢağıda dayanıb, onun ordan nə deyəcəyini gözləyirlər – onlar ağaca çıxa biləcək qədər cəsarətli deyillər. Əvvəlcə bu əhvalatı qardaĢlardan birinin təsəvvür etdiyi kimi nəql etməyə çalıĢdım, birinci hissəni yazdım, amma hiss elədim ki, nəsə çatıĢmır. Ġkinci qardaĢa danıĢmaq imkanı verdim – yenə alınmadı. Sonra üçüncü qardaĢı götürdüm, çünki Keddi hələ də mənə o qədər kövrək və gözəl görünürdü ki, onu, sadəcə, hadisələri təkrarlamağa məcbur etmək istəmirdim; belə hesab eləyirdim ki, baĢqaları onun haqqında danıĢsa, kitab daha canlı olar. Bu cəhd də uğursuz oldu. Onda, kitabın dördüncü hissəsində baĢ verənləri öz dilimdən danıĢmaq qərarına gəldim və... yenə heç nə alınmadı. Sual: Romana edilən əlavədə deyilir ki, Keddi nasistlərin dəmir ağuĢuna düĢür. Onun onların əlindən qurtulmasına nəsə bir ümid varmı? Folkner: Məncə, bu, Keddiyə qarĢı ədalətsizlik olardı. Qoy o, düĢdüyü yerdə qalsın. Əgər Keddi mənən yeniləĢsəydi, kitabın bütün ideyasına zidd olan Ģablon bir Ģey alınardı. Mən bacardığımı eləmiĢəm. Əlbəttə, əgər hər Ģeyi əvvəldən baĢlayıb, romanı təzədən yazsaydım... bu isə mümkün deyil. Sual: Məni “Hay-küy və qəzəb” romanının simvolikası maraqlandırır. Kventinin kitabda daim haqqında danıĢılan kölgəsinin rəmzi mənası o qədər də aydın deyil: Kventin gah öz kölgəsinin üstünə çıxır, bu kölgə gah öndə, gah da arxada olur. Folkner: Burada düĢünülmüĢ rəmzi məna yoxdur. Mən deyərdim ki, Kventinin Ģüurunda daim mövcud olan kölgə onun öz ölümünü qabaqcadan duymasıdı. Kventin, təxminən, bu cür düĢünür: budur, ölüm lap yaxındadı, indi neyləyim, onu qəbul edim, yoxsa hələ bir qədər də gözləmək olar? Mən, onsuz da, ölümdən qaça bilməyəcəm, onu indimi qəbul edim, yoxsa bir
42
Folkner 1957 və 1958-ci illərin fevral-iyun aylarında Virciniya Universitetinin tələbə və müəllim heyəti ilə iki semestr (cəmi 36 məĢğələ) söhbətlər aparmıĢ və bu söhbətlər maqnitofon lentinə yazılmıĢdır.
Yüklə 4,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|