Umumiy doc

Issiqlik (kalorimetrik) sarf o‘lchagichlarning
ishlash prinsipi suyuqlik yoki 
gaz oqimining yordamchi energiya manbai yordamida qizdirilishiga asoslangan. Bu 
energiya manbai oqim tezligi va qizdiruvchi qurilmalardagi issiqlik sarfiga bog‘lik 
bo‘lgan haroratlar farqini vujudga keltiradi. Agar okimning atrof - muhitga bergan 
issiqligini e’tiborga olmasak qizdiruvchi asbob sarflangan va oqimga uzatilgan 
issiqlik o‘rtasidagi issiqlik balansi tenglamasi quiidagicha bo‘ladi: 
g
t
=K
·
Q
m
·
C
p
·∆
t (4.23) 
bu erda, g
t
- qizdirirgichning suyuqlik yoki gazga bergan issiqlik miqdori, Vt; 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

140 
K - quvur kesimi bo‘yicha haroratning notekis tarqalishiga tuzatish koeffisienti; Q
m
- 
muhitning massa sarfi, kg/s; Sp - muhitning o‘zgarmas bosimdagi solishtirma issiqlik 
sig‘imi, J/ (kg k); 
∆
t-oqim haroratining qizdirishdan avvalgi va keyingi o‘rtacha 
qiymatining farqi, 
0
K. 
Kalorimetrik sarf o‘lchagichlarda oqimga issiqlik, odatda, elektr qizdirgich 
orqali beriladi. Bu holda 
g
t
=0.24
·
I
2
·
R (4.24) 
(4.23) va (4.24) ifodalar asosida massa sarfni topamiz: 
t
C
K
R
I
Q
p
m
∆
⋅
⋅
⋅
⋅
=
2
24
.
0
(4.25) 
Kalorimetrik sarf o‘lchagichlar ikki guruhga bo‘linadi. Ulardan birinchisida 
sarf qizdirgich iste’mol qilgan quvvat miqdoridan aniqlanadi. Bu quvvat o‘zgarmas
haroratlar farqi 
∆
t ni ta’minlaydi. 
Ikkinchi 
guruhdagi 
kalorimetrik 
sarf 
o‘lchagichlar 
sarf 
qizitgichga 
berilgan 
o‘zgarmas quvvatdagi 
∆
t haroratlar farqidan 
aniqlanadi. 
Haroratlar 
farqi, 
odatda, 
termojuftlar yoki qarshilik termometrlari 
orqali o‘lchanadi. Qarshilik termometrlarini 
bir me’yorli oqim kesimini qoplaydigan to‘r 
shaklida tayyorlab, kesim bo‘yicha o‘rtacha haroratni o‘lchash mumkin. 
O‘lchanayotgan muhit odatda, 1...3
0
S ga qizdiriladi, shuning uchun, sarf o‘lchangan 
paytdagi iste’mol qilingan quvvat katta bo‘lmaydi. Modda sarfini o‘lchashda, 
ko‘pincha, ikkinchi guruh sarf o‘lchagichlari ishlatiladi.
4.10-rasmda 
ikkinchi 
guruh sarf o‘lchagichning 
prinsipial sxemasi 
tasvirlangan. Sarf o‘lchagichga ketma-ket ulangan ikkita qarshilik termometrlara 1 va 
2 o‘rnatilgan. 
Termometrlarning ketma-ket ulanishi ulardagi tokning tengligini ta’minlaydi. 
Bu hol termometrlarni qizitgich 3 dan avvalgi va undan keyingi haroratlar farqi 
1
2
3
R
t
R
t
R
1
R
2
v
4.10 – 
расм
.