XAVO BOSIMINING SUTKALIK VA YILLIK UZGARISHI. Xavo bosimi sutka davomida ikki marta ortadi, ikki marta kamayadi.
Ayniksa bu xolat ekvatorial va tropik ulkalarda yakkol kuzatiladi. Bu kengliklarda
sutkalik maksimum bosim maxalliy vakt bilan ertalab va kechkurun soat 3-4
larga tugri keladi. Tropik mintkada bosimning uzgarish amplitudasi sodik-3 mm
ga yetadi. Turlarga tomon sutkalik amplituda kamayib boradi.
Xavo bosimining yillik uzgarishi kuruklik va okeanlarda yaxshi seziladi.
Materiklarda yukori bosim kish oylarida past bosim esa yozda kuzatiladi.
Bosimning bunday uzgarishi mu'tadil mintakada yakkol ifodalanib ekvatorial
ulkalarda esa kamrok fark kiladi. Bunday uzgarishning asosiy sababi xavo
xaroratidir.
BOSIMNING GEOGRAFIK TAKSIMLANISHI. Bosimning geografik tarkalishini izobar chiziklar orkali bilish mumkin. Xavo
bosimi bir xil bulgan nuktalarni birlashtiruvchi chiziklar izobara chiziklar deyiladi.
Xavo bosimi yer yuzasida zonal taksimlangan.
Ekvatorial zona – yil buyi past bosimli mintaka. Bu zonada xarorat baland
bulganidan kizigan xavo doimo yukoriga kutarilib turadi.
Subtropik maksimum bosim zonasi – shimoliy yarim sharda materik isib
ketib yukori bosim okenalar ustidan janubiy yarim sharda esa Xind, Janubiy
Atlantika va Janubiy Tinch okeani ustida bosim yukori buladi.
Urtacha kengliklar ustidagi zona – janubiy yarim sharda deyarli yil buyi past
bosimli imnimum xukumronlik kilsa, shimoliy yarim sharda esa fasllarga karab
past va yukori bosim markazlariga uzgarib turadi.
Xar ikkala kutbiy doira ichida joylashgan yukori bosim zonasi.
37
BOSIM GRADIYENTI. Masofa birligiga tugri kelgan bosimning kamayishi tomoniga karab,
bosimning izbarga utkazilgan perpendikulyar chizik buyicha uzgari barometrik
gradiyent yoki bosim gradiyenti deyiladi.
