“Bu makale çalışması
meydan
kavramının tarihsel süreç içerisinde
gelişimi ve evrimi ile meydanı
tanımlayan ölçütler; işlevsel ve form
açısından bir değerlendirmede
bulunmayı amaçlamaktadır.
Agoradan itibaren bugünkü
alışveriş merkezleri plazalara
doğru biçimlenen meydan,
kentlerin kamusal mekân odakları
durumundadır. Kamusallık
kentin belleği olup, yaşanılanlar
ve yaşamın kendisidir. Kamusal
mekân oluşturma ve kentin tarihî
kimliğini meydanlardan anlamak
mümkündür. O halde meydan kentli
ile olan iletişimi kurmada mekânsal
bir araç konumundadır. Gündelik
yaşam bu işlev ve biçimde var olur
ve yeniden üretilir. Bu bakımdan çok
farklı meydan örnekleri belirli tanımlar
altında değerlendirilmektedir. Bu
örneklerde, politik gücü, politik
rejimin temsil biçimini kamunun
kullanımını, yoğunluğunu, meydanın
büyüklüğünü, biçimini, işlevi ile
peyzaj ve kentsel mobilya kullanımını
görmek mümkündür. Bütün bu
örnekler, meydanı tanımlamada,
anlamlandırmada, kimliklendirmede
çok önemli araçlardır.”
Asım Mustafa AYTEN
Abdullah Gül Üniversitesi,
Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama
Bölümü Öğretim Üyesi
Sevim Seyhan AYTEN
Y. Mimar
Erciyes Üniversitesi
Mimarlık Fakültesi,
Mimarlık Bölümü Araştırma Görevlisi
MEYDAN
KAVRAMI:
DEĞİŞİM VE
KENT İLE
ETKİLEŞİM
yükseldikçe, bağlantılar ve yolculuk tarzındaki
değişimler kavşakları daha belirgin yapmaktadır.
Baskın kavşaklar, buna rağmen, kamu mekânları
gibi hem işlevsel hem fiziksel belirginlikle, hem
“toplanma noktası” hem “bağlantı” olma eği-
limindedir. Gerekli olmamasına rağmen, ayırt
edici fiziksel şekiller, kavşakları daha hatırlanabilir
yapmaktadır.
3
C. Alexander’a göre ise, her bütün
merkez olmalıdır ve bunun etrafında merkezin
sistemleri ayrı ayrı üretilir. O merkez simetrik dü-
zenlemeye doğru yönelir. Düğüm noktası için
gerekli olan duvarların esneklik niteliği zemin,
detay, aydınlatma, topografya, gökyüzü temel
gerekliliktir.
4
Düğüm noktası içerisinde ele alı-
nan meydanların ise sadece fiziksel nedenlerin
sonucunda üretilen, yaşanılan, değişen ve dönü-
şen bir anlamı, kimliği olmadığı bunun yanı sıra
sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal tercihler ve
nedenlerin sonucunda bir anlam kazandığı anla-
şılmaktadır. Bundan dolayıdır ki, meydanın geç-
mişteki, günümüzdeki ve gelecekteki anlamını
ortak eylemlerin gerçekleştiği alan, tanımlayıcı
ve sınırlayıcı yapı grupları ile peyzaj elemanları-
nın bulunması şeklinde ifade edilebilir.
Diğer taraftan, şehrin kendisi orada yaşayanların
kolektif hafızasıdır ve hafıza gibi o da nesneler ve
yerellikle ilgilidir Şehir, kolektif hafızanın locusu-
dur. O zaman locus ile şehirde oturanlar arasın-
daki ilişki hem mimari hem de peyzaj açısından
şehre egemen imgesi haline gelir. Ve bazı arti-
factlar şehrin hafızasının parçası haline geldikçe
yenileri ortaya çıkar.
5
Mekân gösterimleri bütün
göstergeler, anlamlar, kodlar ve bilgileri kapsar.
Gösterim mekânları mekânsal pratikler için yeni
anlam ve olanaklar hayal eden zihinsel icatlardır.
6
Bu bakımdan meydan kavramı kenti de an-
lamamıza yardımcı olacaktır. Kenti okumanın
aslında meydanı bilmekle koşut gerçekleşece-
ğini görebiliriz. Ayrıca, meydanın diğer kentsel
mekân öğeleri ile olan ilişkisini de değerlendire-
bilmek mümkün olabilecektir. Meydan, böyle-
likle diğer mekân öğelerinin bir toplamı olarak
bir kent imgesini tanımlamaktadır.
Yöntem
Çalışma konuya ilişkin bir kavramsal çerçeve oluş-
turabilmek açısından literatür araştırmasına da-
yandırılmaktadır. Tarihsel gelişim içinde, geçmişi
Giriş
Meydan kavramı tarihsel süreç içerisinde de-
ğerlendirildiğinde insanoğlunun bireysel ge-
reksinimlerinin ve ihtiyaçlarının ötesinde bir
arada yaşamanın yol açtığı sosyal bir varlık olma
ve bu sosyal var oluşun ortak kullanım mekânı
olarak nitelendirilebilir. Bu bağlamda değişik
adlar altında kavramsallaştırılan meydan kamu-
sal olma niteliği taşımaktadır. Kamusal alan ise
gündelik yaşamın eylemlerinin bu kez belirli, sı-
nırlı bir düzlemden gerçekleştirilmesine dönük
bir adlandırma olarak ele alınabilir. Bu açıdan
yapılan eylemler farklılaşmakla birlikte meyda-
nın tanımlanmasında rol oynayabilmektedir.
Bu çalışmada; meydanın tarihsel süreç içerisinde
oynadığı rol, geçmişten günümüze meydanın
gelişimi ve değişimi, meydanın işlevi, formu ele
alınarak irdelenecektir. Kostof’a göre kamusal
eylem olarak kent meydanları: parklar, sokaklar-
dan alışveriş yapılarına doğru bir dönüşüm ge-
çirmiştir. Bu dönüşüm süreciyle birlikte gündelik
hayatın geçtiği kamusal mekânın tasarımında
eğlence yapısının baskın bir şekilde ortaya çıktığı
anlaşılmaktadır. Ayrıca, “Mekânların ele alınma-
sında tasarlanmış mekân kaygısından uzak bir-
takım öğelerin kullanıldığı birbirlerine karışmış
göstergeler ve imajlar bu mekânların ana unsur-
ları haline geldiği görülmektedir.
1
Amaç
Bu çalışmanın amacı meydanın değişimi ve ge-
lişiminin tarihsellik içinde ele alınıp, bölgesel ve
çevresel koşulların önemini vurgulamaktır. Bir
kentsel mekân öğesi olarak yayaların toplanma
kesişme ve dağılma noktası olma niteliğinin bü-
tün kentlerde en belirgin özellik olduğu vurgu-
lanabilir. Bu bakımdan K. Lynch’in “Image of the
City” (Kent İmgesi) adlı eserinde kentsel mekân
öğeleri sınırlar, yollar, düğüm noktaları, anıtsal
elemanlar ve bölgelerden meydana gelmekte-
dir. Lynch’e göre düğüm noktası güçlü bir imaj
veren kavramsal noktalardır. Lynch’e göre mey-
danlar, nokta referanslarıdır: “İzleyicinin girdiği,
kişilerin yolculuk ettiği yoğun mekânlar olan şe-
hirlerdeki stratejik noktalardır.”
2
Kavşaklar öncelik-
li olarak bağlantı noktaları olabilirler. Basit olarak
fiziksel karakter veya kısmi kullanımın “tematik
yoğunlaşmalarıdır.” Kararlar alındıkça ve dikkat
İNCELEME
48
| GÜNEYMİMARLIK | EYLÜL2013 | SAYI 13