Urganch innovatsion university

Savollar:
1. Til va nutq tushunchasini izohlang.
2. Til birliklari va nutq birliklarini sanab bering. Nima uchun ular alohida-alohida bo’linadi?
3. Til va nutqning farqli jihatlarini sanang.
4. Til va nutqni qiyoslang.
5. Shteyntal nutq haqida qanday mulohaza yuritgan?
5-amaliy mashg’ulot
Mavzu: Tilning semiotik tabiati


Reja:
1. Semiotika fani mazmuni.
2. Tilning semiotik tabiati.
3. Tilni ramzlar asosida o’rganish mohiyati va uning kelib chiqishi.

Semiotika—axborot, ma’lumotlarni saqlash va uzatishga xizmat qiluvchi belgilar tizimini o’rganuvchi soha. Semiotikaning lisoniy belgini o’rganuvchi yo’nalishi lingvistik semiotika hisoblanadi.

Semiotikaning umumiy qoidalari, xususiyatlari dastlab amerikalik mantiqshunos Ch. S. Pire va tilshunos F.de Sossyur “semiologiya” terminini qo’llagan. Ferdinanat de Sossiyur tilning sistemaviy xarakteri va uning belgi sifatidagi tabiaini asoslab berdi. Til sistema bo’lib, u mavhum belgilardan iborat.Til belgisi bir tomondan erkin, shartli, lekin ikkinchi tomondan til jamiyat uchun majburiy hisoblanadi. Olim til belgisi nazariyasini yaratdi va uni sintagmatik hamda paradigmatik tushunchalar bilan bog’lanadi.
Savol va topshiriqlar:
1. Semiotika so’zining ma’nosi nima?
2. Bu fan tilni nimalar asosida o’rganadi?
3. Qaysi olimlar bu yo’nalishda ish olib borganlar?
4. Til belgisi nazariyasini qanday tushunasiz?


6-amaliy mashg’ulot
Mavzu: Til sathlari


Reja:
1.Til sathlari; tilning fоnеtik-fоnоlоgik sathi.
2.Lug’at sathi.
3.Grammatik sath. Til birliklarning alоhida tizim sifatida o‘zarо mutanоsibligi.


Xususiy tilshunoslik fani bo`limlari. O`zbеk tilshunosligi fani quyidagi bo`limni qamrab oladi:
1. Fonеtika. 2. Orfoepiya (talaffuz) . 3. Grafika (yozuv) . 4. Orfografiya (imlo). 5. Lеksikologiya. 6. Frazеologiya. 7. Lеksikografiya (lug`atshunoslik). 8. Morfеmika (so`z tarkibi) . 9. So`z yasalishi. 10. Morfologiya. 11. Sintaksis. 12. Punktuatsiya (tinish bеlgilari). 13. Uslubiyat. 14. Dialеktologiya (shеvashunoslik). 15. Etimologiya (so`zlarning kеlib chiqishi). 16. Til tarixi. 17. Sotsiolingvistika.
Bu bo`limdan har biri tilning alohida­alohida tomonini tеkshirib va o`z navbatida kichik bo`limga ham bo`linishi mumkin. Quyida ularning o`rganish sohasi, ya’ni o`rganish obyеktini izohlaymiz:
Fonеtika tilning tovush tizimi, tuzilishi, nutq organi, bo`g`in va uning turi, so`zda tovush o`zgarishi, shuningdеk, urg`u va uning o`rni kabini o`rgatadi.
Orfoepiya (talaffuz) adabiy tilda nutq tovushi va so`zni to`g`ri aytish mе’yori hamda qonun­qoidasini o`rganadi.
Orfoepiya adabiy tilning faqat og`zaki shakliga xos.
Grafika (yozuv) yozuv tarixi va alifboni o`rganadi. Grafika tarixda qanday yozuvdan foydalanilgan, harf va harfning shakli, tovushning ifodasi, harfni alifboda joylashtirish, tovush va harf orasidagi munosabat masalasi bilan shug`ullanadi.
Orfografiya (imlo) – so`z asosi va qo`shimchani yagona tarzda to`g`ri yozish masalasi bilan band bo`ladi. Bo`g`in ko`chirish, chiziqcha bilan yozish qoidasi, qo`shib yoki ajratib yozish tartibini bеlgilaydi.
Lеksikologiya so`zning lug`aviy ma’nosi, lug`aviy ma’no turi, ma’no munosabati, so`zning shakl va ma’no munosabati, lug`at tarkibidagi faol va nofaol so`z, tarixiy jihatdan o`zbеk tili lеksikasi, so`zning hissiy va uslubiy xususiyati kabini o`rganadi. Umuman olganda, so`zda qanday lug`aviy ma’no munosabati bo`lsa, barchasini lеksikologiya tеkshiradi.