Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

2008-yilda barcha turdagi xo‘jaliklarda go‘sht va sut ishlab
chiqarish to‘g‘risida ma'lumot___________________
Viloyatlar
Go'sht
Sut
Ming
tonna
2007-yil
holatiga
nisbatan,
foiz
Dehqon 
xo'jaliklari 
ulushi, foiz
Ming
tonna
2007-yil
holatiga
nisbatan,
foiz
Dehqon 
xo‘jaliklari 
ulushi, foiz
Respublika 
bo'vicha iami
1287,9
106,6
95,0
5426,3
106,5
96,8
Qoraqalpog'iston
Respublikasi
50,4
108,0
95,5
158,7
108,3
94,3
Andijon
81,0
106,0
97,0
478,0
107,0
97,7
Buxoro
123,1
109,6
96,7
465,5
108,5
96,7
Jizzax
110,2
107,8
98,6
290,0
105,0
98,7
Qashqadaryo
158,7
109,9
96,4
575,1
108,6
98,3
Navoiy
82,6
108,3
85,5
238.5
107,8
95,6
Namangan
71,8
109,3
97,7
336,3
107,0
98,2
Samarqand
159,7
101,4
95,9
681,8
103,5
96,8
Surxondaryo
99,8
103,9
93,6
454,6
102,6
97,6
Sirdaryo
35,7
105,7
98,0
173,4
106,2
97,3
Toshkent
145,8
105,1
89,9
498,0
107,2
92,6
Farg'ona
85,1
107.2
95,3
509,3
106,7
96,9
Xorazrn
84,0
106,2
97,0
567,1
107,5
96,4
M a n b a : D a v l a t s ta t is tik a q o 'm i t a s i a x b o r o tn o m a s i m a 'lu m o t la r i.
Ushbu jadval ma'lumotiaridan ko'rinib turibdiki, go‘sht va sut ishlab 
chiqarish bo‘yicha Samarqand va Qashqadaryo viloyatlari yuqori o'rinlami 
egallaydi. Go'sht va sut mahsulotlarining deyarli barchasi dehqon xo'jaliklarida 
yetishtirilmoqda. Fermer xo'jaliklarida ham ushbu mahsulotlami yetishtirishni 
ko'paytirish hamda ulami qayta ishlaydigan mini texnologiyalami keng jalb 
etish lozim.
Aholini oziq-ovqat mahsulotlari, jumladan oqsil va parhez go‘sht bilan 
ta'minlashda parrandachilikning o‘mi katta. Bundan tashqari, parrandachilik 
juda serdaromad soha hisoblanadi.
2008-yilda barcha turdagi xo‘jaliklarda tuxum yetishtirish hajmi 
to‘g‘risida ma'lumot 14.5-jadvalda keltirilgan.
278
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

14.5-jadval
2008-yilda barcha turdagi xo‘jaliklarda tuxum yetishtirish
_________
to‘g‘risida ma’lumot______________________
V ilo y a tla r
T u x u m
M ln . d o n a
2 0 0 7 -y il h o la tig a
n is b a ta n , fo iz
D e h q o n
x o ‘ja lik la r i u lu s h i, 
fo iz
R e s p u b lik a b o 'v i c h a jam i
2 4 2 9 ,0
109,7
6 1 ,8
Q o r a q a lp o g ' isto n
R e s p u b lik a s i
3 8 ,7
120,2
7 0 ,6
A n d ijo n
182,7
103,4
9 5 ,8
B u x o ro
150,9
106,7
5 9 ,7
J iz z a x
84,8
106,0
8 4 ,7
Q a s h q a d a ry o
156,3
112,9
8 9 ,0
N a v o iy
1 1 5 ,8
114,0
5 9 ,7
N a m a n g a n
7 0 ,6
113,3
8 5 ,9
S a m a rq a n d
4 8 9 ,6
118,8
4 6 ,8
S u rx o n d a ry o
1 3 1 ,4
104,0
7 0 ,9
S ird a ry o
4 2 ,8
102,2
9 5 ,7
T o s h k e n t
6 5 4 ,4
107,4
4 0 ,2
F a r g 'o n a
1 3 5 ,0
109,9
7 8 ,5
X o ra z m
176,0
103,8
7 6 ,8
Manba: Davlat statistika qo'mitasi axborotnomasi ma'lumotlari.
Ushbu jadval ma'lumotlaridan ko'rinib turibdiki, Toshkent va 
Samarqand viloyatlarida yirik parrandachilik komplekslari mavjudligi sababli 
tuxum yetishtirish hajmi bo‘yicha yuqori ko‘rsatkichlarga erishilgan. Aholining 
oqsilga boigan ehtiyojini to iiq qondirish, shu orqali aholi salomatligiga ijobiy 
ta’sir ko‘rsatish maqsadida hududlar bo'yicha aholi soniga mutanosib ravishda 
parrandachilikni rivojlantirish lozim.
Dehqon 
xo‘jaliklarida 
chorvachilik 
yuqoriroq 
sur'atlarda 
rivojlanmoqda. Fermer va dehqon xo'jaliklarida ishlab chiqarish xususiy 
mulkka asoslanganligi uchun ular xarajatlarni imkoniyat darajasida tejashga, 
sifatli mahsulot yetishtirib, yuqori baholarda sotishga intiladilar. Shuning uchun 
ham bu xo'jaliklarda chorvachilik tarmoqlarining rentabellik darajasi tobora 
oshmoqda.
Chorvachilik tarmoqlarining rivojlanishini, ishlab chiqarish faoliyati 
samaradorlik darajasini quyidagi ko'rsatkichlar ifodalaydi:
a) chorva hayvonlari bosh sonining o'zgarish dinamikasi. Uni aniqlash 
uchun hisobot davridagi chorva mollari bosh sonini taqqoslanayotgan davrdagi 
chorva mollari bosh soniga taqsimlash lozim:
279
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ChSo'd HDs
TDs
Bunda: 
ChSo ‘d —
chorva hayvonlari sonining o‘zgarish dinamikasi;
HDs -
hisobot davridagi chorva mollari bosh soni;
TDs —
taqqoslanayotgan davrdagi chorva mollari bosh soni.
Bu usuldan foydalangan holda yetishtirilayotgan chorvachilik 
mahsulotlari miqdori o‘zgarishi dinamikasini ham aniqlash mumkin. Ushbu 
ko'rsatkichlar koeffitsiyentda yoki foizda aniqlanishi mumkin.
Korxonadagi chorva mollarining barcha turlari bo‘yicha umumiy 
sonini topish uchun turli chorva mollari sonini umumlashtirishda shartli 
qoramol o‘lchov birligidan foydalaniladi. Chorva mollarini shartli qoramolga 
aylantirishda quyidagi koeffitsiyentlardan foydalaniladi:
- naslli buqa, sigir, ot, tu y a - 1,0;
- yosh o‘suvchi qoramollar - 0,6;
- qo‘y va echkilar -0 ,1 ;
- chochqalar - 0,3;
- parrandalar - 0,002.
b) chorva hayvonlarining mahsuldorligi. Bu ko‘rsatkich yetishtirilgan 
mahsulot miqdorining (turlari bo‘yicha) shu mahsulotni bergan hayvonlar bosh 
soniga nisbati bilan 
aniqlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalanish 
mumkin:
ChHm -
Mm
ChHs
Bunda: 
ChHm -
chorva hayvonlarining mahsuldorligi;
Mm -
yetishtirilgan mahsulot miqdori (sentner, ming dona);
ChHs
- chorva hayvonlarining bosh soni.
d) 
chorva hayvonlarining sutkalik o‘rtacha o‘sish vazni. U chorva 
hayvonlarining ma'lum muddatdagi o‘sgan vaznini shu o‘sishni ta'minlagan 
muddatga nisbati bilan aniqlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalanish 
mumkin:
So'=
H O 'V
s v
Bunda: 
So
- chorva hayvonlarining sutkalik o‘sishi (grammda);
HO ‘V
- hayvonlaming ma'lum muddatdagi o‘sgan vazni (kg);
S V —
vazn o‘sishi uchun sarflangan sutkalar soni.
e) 
chorvachilik mahsulotlarining 1 sentnerini yetishtirish uchun 
sarflangan ozuqa birligi. Uni aniqlash uchun sarflangan ozuqa birligi miqdorini 
shu ozuqa evaziga yetishtirilgan mahsulot miqdoriga (turlari bo‘yicha) 
taqsimlash lozim. Bunda quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
280
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bunda: 
OBs -
chorvachilik mahsulotlarining 1 sentnerini yetishtirish 
uchun sarflangan ozuqa birligi;
SOB -
sarflangan ozuqa birligi miqdori;
YM—
shu ozuqa evaziga yetishtirilgan mahsulot miqdori.
f) 
chorvachilik 
tarmoqlaridagi 
mehnat 
unumdorligi. 
Ushbu 
ko‘rsatkich mahsulot yetishtirish uchun sarflangan vaqt miqdorining shu vaqtda 
yetishtirilgan mahsulotga nisbati bilan yoki aksincha aniqlanadi. Bunda 
quyidagi formulalardan foydalanish mumkin:
Bimda: 
MUch
- chorvachilik tarmog'idagi mehnat unumdorligi;
SV -
mahsulot yetishtirish uchun sarflangan vaqt;
Y M -
yetishtirilgan mahsulot miqdori.
g) 
chorvachilik mahsulotlarining tannarxi. Ushbu ko‘rsatkichni 
aniqlash uchun biror turdagi chorvachilik mahsulotini yetishtirish uchun 
qilingan xarajatlar ushbu mahsulotning umumiy miqdoriga bo‘linadi. Bunda 
quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
Bunda: 
Tchm -
chorvachilik mahsulotlarining tannarxi;
X —
biror turdagi chorvachilik mahsulotini yetishtirish 
uchun qilingan xarajatlar;
M M -
shu xarajat evaziga yetishtirilgan mahsulot miqdori.
h) 
chorvachilik tarmog‘ining yoki turlari bo'yicha chorvachilik 
mahsulotlarining rentabellik darajasi. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun 
tarmoq faoliyatidan olingan sof foydani mazkur tarmoq uchun qilingan jami 
ishlab chiqarish xarajatlariga boiish va natijani 100 ga ko‘paytirish orqali yoki 
biror chorvachilik mahsulotini yetishtirishdan olingan sof foydani ushbu 
mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga b o iish va natijani 100 ga ko‘paytirish 
orqali aniqlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
Rch -
SF
Tchm
Bunda: 
Rch
- chorvachilik tarmogining yoki turlari bo‘yicha 
chorvachilik mahsulotlarining rentabellik darajasi;
SF -
tarmoq faoliyatidan olingan sof foyda;
Tchm -
mazkur tarmoq uchun qilingan jami ishlab chiqarish
xarajatlari.
Chorvachilik tarmog‘ini rivojlantirishda yuqoridagi ko‘rsatkicblar 
orqali tarmoqdagi mahsulot yetishtirish holati va samaradorligi tahlil qilinadi 
hamda mavjud kamchiliklar o‘z vaqtida aniqlanib, ulami bartaraf etish bo‘yicha 
choralar ko‘rib boriladi.