So’zlashuv uslubi
Uyda, ko„chada, insonlarning o„zaro so„zlashuvida
qo„llanadigan uslub so„zlashuv uslubi deb ataladi. Bu uslubning adabiy til
me‟yorlariga rioya qiladigan ko„rinishi adabiy so„zlashuv uslubi deb yuritilsa,
bunday me‟yorlariga rioya qilinmaydigan ko„rinishi oddiy so„zlashuv uslubi deb
ataladi. So„zlashuv uslubidagi nutq ko„pincha dialogik shaklda bo„ladi. Ikki yoki
undan ortiq shaxsning luqmasidan tuzilgan nutq dialogik nutq deyiladi.
So„zlashuv uslubida ko„pincha turli uslubiy bo„yoqli so„zlar, grammatik
vositalar, tovushlar tushib qolishi, orttirilishi mumkin: Kep qoling! Obbo, hamma
ishni do„ndiribsiz-da. Mazza qildik. Ketaqo-o-ol!
So„zlashuv uslubida gapdagi so„zlar tartibi ancha erkin bo„ladi, piching,
qochiriqlar, kinoyalar ko„plab ishlatiladi. Ko„proq sodda gaplar, to„liqsiz gaplar,
undalmali gaplardan foydalaniladi. Kishilarning kundalik rasmiy-norasmiy, erkin
muomalalari doirasida til birliklarining o‟ziga xos tarzda amal qilishidir. Uni
ma‟lum ma‟noda tildagi boshqa uslublarga qarama-qarshi qo‟yish mumkin.
Bu uslubning o‟ziga xos xususiyati nutq jarayonida til va tildan tashqari
omillarning uyg‟un bo‟lishida ko‟rinadi. Ayni paytda bu holat so‟zlashuv
uslubidagi me‟yoriy holatlarni belgilashni qiyinlashtiradi. Chunki tildan
foydalanuvchining shaxsi, buning ustiga, nutqiy vaziyat yagona bir me‟yorni tayin
etishga imkon bermaydi.
Shunday bo‟lsa-da, so‟zlashuv uslubining o‟ziga xos me‟yorlari haqida
mulohaza yuritish uchun ham tilimizda dalillar yetarli. Ammo nima bo‟lganda ham
bu me‟yorlarni so‟zlashuv uslubi uchun muhim bo‟lgan til va tildan tashqari
omillarning uyg‟unligidan axtarish bizni asl maqsadga yaqinlashtiradi.
Xo‟sh, so‟zlashuv uslubi qanday o‟ziga xosliklarga ega? Birinchidan, nutq
elliptik xarakterda bo‟ladi. Lekin bunday holatda ham tinglovchiga fikr tushunarli
bo‟ladi. Chunki u oldin aytilgan fikrning mantiqiy davomi bo‟ladi.
Masalan,
Dostları ilə paylaş: |