V azir lig I a d h a m vaisov teri va tanosil



Yüklə 5,29 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/267
tarix20.10.2023
ölçüsü5,29 Mb.
#128701
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   267
U M U M I Y Q I S M
TERINING TUZILISHI
Teri - inson tanasini qoplab turuvchi a ’zo. Terida morfofunksional 
yagona holatda b o ‘lgan va shartli ravishda uch qavat: epidermis - teri 
p o ‘stlog‘i, derma - asosiy teri va gipoderma - teri osti yog1 qavatlari 
tafovut etiladi 
(1-rasm).
T eri h o m il a n i n g b irin ch i 
haftalarida embrionning ektoder- 
m a va mezoderma qavatlaridan 
hosil b o ‘ladi. Homilaning ekto- 
d e rm a v a r a g ‘id an e p id erm is, 
mezoderma varag‘idan esa derma 
va teri osti yog‘ qavatlari yuzaga 
keladi. Homilaning 3-4-haftalari- 
da teri ultrastrukturasida faqat bir 
qavat - silindrik hujayralar teri­
ning ayrim sohalarida kuzatiladi, 
k a ft-to v o n s o h a la rid a esa ikki 
qavat silindrik hujayralar kuzati­
ladi. Embriogenezning 6-7-hafta- 
sida hom ilan i q o p la b turuvchi 
epitelial p arda ikki q a vatdan -
bazal va teri - dermadan iborat 
bo ‘ladi. Homila 7 oyligida epider- 
misning t o ‘liq rivojlangan hamma 
qavatlari kuzatilib, kaft va tovon 
s o h a la r id a
m u g u z la n u v c h i 
hu jayralar vujudga keladi. Shu 
davrda elastik va kollagen tolalar, 
sochlar, tirnoqlar, soch follikullari 
v ujud ga keladi. D a s t la b tekis 
k o n t u r g a ega boMgan bazal 
membrana dermaning rivojlanib
s it o p l a z m a t i k o ‘s m a l a r hosil
3-rasm. T e r in i n g g is t o lo g iy a si.
E - epidermis; D - derma;
Y e 
(gipoderm a) teri osti y o g 4
kle tchatk asi. 1) m u g u z qavat;
2 ) d o n a d o r hujayralar qavati;
3 ) ti k a n a k sim o n hujayralar qavati;
4) bazal qavat; 5) elastik tolalar;
6) k o lla g e n tolalar; 7) fibrotsitlar;
8) y o g ‘ hujayralari.
11


b o ‘lishi h is o b ig a t o ‘lq in s im o n k o n t u r g a ega b o ‘lib, d e r m a n in g
s o ‘r g ‘ich sim o n y o ‘nalish i b o ‘y lab u n in g k o n t u r i n i t a k r o r l a y d i . 
H om ilaning s o ‘nggi oylarida teri stru k turasi t o i i q , k o ‘p tarm oq li 
fiziologik vazifani bajara oluvchi yagona a ’zo sifatida takomillashadi.
Epidermis - terining ko4p qavatli ustki qismi b o iib , 5 qavat hujayradan 
tashkil to p g an b o ‘ladi. H u ja y ra la r bir-biridan shakli, soni h a m d a
funksional holati bilan farq qiladi. Epidermisning asosini bazal yoki asosiy 
qavat (Stratum basalis) tashkil etadi, undan so‘ng tikanaksimon (Stratum 
spinosum), do nador (Stratum granulosum), yaltiroq-shaffof (Stratum 
lucidum) va muguz (Stratum corneum) qavatlari tafovut etiladi. Tashqi 
muguz qavat hujayralari doimo k o ‘chib, yangilanib turadi. Shu sababli 
muguz qavati shartli ravishda ikki qavatga ajratiladi: birmuncha zich 
muguzlanuvchi keratinotsitlar qavati - shaffof qavat yuzasida joylashadi 
va biriktiruvchi deb ham nomlanadi; yuza qavati - oson k o ‘chib, t o ii q
muguzlanuvchi keratinotsitlardan tashkil topadi.
Bir qator prizmasimon silindrik hujayralardan tashkil topgan bazal 
qavat ostida va dermaning chegarasida, bazal membrana hujayralarning 
yulduzsimon o ‘smalaridan vujudga keladi. Bazal membrana epidermis 
va dermaning mustahkam aloqasini t a ’minlaydi.
Bazal qavat keratinotsitlari doimiy k o ‘payib, mitotik jarayon holatida 
bo4ladi (shuning uchun ham bu hujayralar sitoplazmalari k o ‘p miqdorda 
D N K va R N K saqlovchi strukturalar - ribosoma va mitoxondriyalarga 
ega) va bu faollik epidermis yuqori qavat strukturalarining hosil boiishi 
va yangilanib turishini t a ’minlaydi. Bazal qavat hujayralari orasida 
m e la n in p ig m e n ti ish lab c h iq a r u v c h i m e la n o ts it h u j a y r a la r i, oq 
o ‘sim tasim on epidermotsitlar - Langergans hujayralari va sezuvchi 
hujayralar (Merkel hujayralari) joylashadi.
Bazal q a v a t y u zasid a 3-8 q a t o r h u j a y r a la r d a n ib o ra t b o i g a n
tikanaksimon qavat joylashadi. Bu hujayralar k o ‘plab sitoplazmatik 
o ‘simta (tikan yoki k o ‘prik, akant)larga ega. Hujayralar zichlashgan 
hujayra parda - tonofibrill va tonofilamentlarga ega. Sitoplazmatik o ‘sma 
(akant)lar hujayralami bir-biri bilan biriktiradi va ular orasida kanallar 
t o ‘rini hosil q iladi, bu t o ‘rla r d a n esa h u j a y r a la r a r o s u y u q lik la r
sirkulyatsiya qiladi 
( 1-2-rasmlcir
) .
Desmosoma va tonofibrillalar hujayralarning ichki tayanch karkasini 
t a ’minlaydi, hujayralam i mexanik jaro h atlanish lard an himoyalaydi. 
Tikanaksimon qavatda ham oq o ‘simtasimon epidermotsitlar mavjud 
b o i i b , ular keratinotsitlar bilan birgalikda immun - himoyalovchi 
funksiyasini amalga oshiradilar.
Tikanaksimon qavatdan so‘ng 1 -3 qavat hujayralardan iborat donador 
qavat joylashadi, bu qavat hujayralari kaft-tovon sohasida 3-4 q ator
12


hujayralardan tashkil topgan. Bu hujayralar teri sathiga yaqin sohalarida 
rombsimon, yassilashgan shaklga, quyi qismida esa silindr va kub shakliga 
ega. Keratinotsit yadrolarida D N K va R N K saqlovchi strukturalar soni 
keskin kam aygan b o4ib, sitoplazm alarida esa donad or kiritm alar -
keratogialin kuzatiladi. D o n ad o r qavat hujayralarida tonofibrillyar- 
keratogialin strukturalari hosil boMishi sababli bu qavat k o ‘pincha 
keratogialin qavati deb ham ataladi.
Keratinosit
Mclanosit
Melanofag
2-rasm. 

Yüklə 5,29 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   267




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə