V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

Sa
no
at
da i
sh
la
b c
hi
qa
ri
lg
an p
er
fo
ra
to
rla
rn
in
g te
xn
ik
av
iy x
ar
ak
te
ri
st
ik
as
i
Per
for
ator
turl
ari
Og‘
irl
igi
, k
g
Uzun
lig
i, m
m
Por
shen 
dia
metr
i, m
m
Por
shen 
yur
ish
i, m
m
Siqi
lga
n hav
o 
sar
fi, m
3
Zarb
a
cha
sto
tas
i, s
–1
Zarb
a
Ene
rgi
yasi
, J
Quv
vat
i, kW
Buru
vch
i mo
-
men
t, N
-m
Kor
onka
dia
metr
i, m
m
Burg
‘ila
sh 
chu
qur
lig
i, m
Siqi
lga
n hav
o 
shl
angi
, m
Shl
ang 
uzu
nlig
i va 
dia
metr
i, m
m
O‘q
yo‘
nal
i-
shi
da k
uch
la-
nis
h. N
Tele
sko
pni
ng 
yur
ish
i, m
m
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
K
o‘
ch
m
a q
o‘
l p
er
for
at
or
la
ri
П
П
36
В
24
70
5
72
46
2,8
38
,33
36
1,
6
20
82
,4
0
2
25
12
83
0
—
П
П
50
В1
30
717
90
45
3,
4
37,
0
54
2,2
20
36
,4
0
3
25
12
90
0
—
П
П
54
В1
21
,5
82
0
85
45
4Д
39
,16
55
,5
2,
36
20
,1
2
40
,4
6
4
25
12
11
90
—
П
П
54
ВБ
1
31
,5
805
85
45
4,1
39
,16
56
,5
2,2
20
,43
40
,4
6
4
25
12
11
90
—
П
П
63В
33
86
0
75
71
3,
85
30
63
,7
4
2,2
20
,93
40
,4
6
5
25
12
90
0
—
П
П
633
Б
33
920
75
71
3,
85
30
63
,7
4
2,2
20
,93
40
,4
6
5
25
12
90
0
—
П
П6
3С
33
75
0
75
71
3,
85
30
63
,7
4
2,2
20
,93
40
,4
6
5
25
—
90
0
—
П
П
63П
33
88
0
75
71
3,
85
30
63
,7
4
2,2
20
.9
3
40
,4
6
5
25
—
90
0
—
П
П6
3С
ВП
33
88
0
75
71
3,
85
30
63
,7
4
2,2
20
,93
40
,4
6
5
25
—
90
0
—
П
Р-3
0К
36
65
0
76
70
4
37
60
3,
2
18
38
,16
4
25
12
80
0
—
K
olo
nk
al
i p
er
fo
ra
to
rla
r v
a b
ur
g‘
i k
al
la
gi
П
К-
60
А
66
60
0
11
6
40
9,
1
45
96
5,
25
16
0
40
–65
25
32
18
88
00
—
П
К-
75А
75
70
0
12
5
55
13
37
17
5
8,1
255
45
–8
5
50
38
18
10000
—
БГ
П
135
72
14
0
40
14
46
19
0
10
,1
225
40
–57
5
38
18
10000
—
БГ
А
11
0
10
20
10
0
45
20
41
80
5,
5
20
0
40
–52
5
38
18
6000
—
G
id
ra
vl
ik b
ur
g‘
i k
al
la
gi
ГБ
Г 1
80
25
0
11
8
870
35
,5
–
40
60
40
–60
12
5–
18
9
15
,3
5
250
40
–60
5
—
12
8000
—
Te
le
sk
op
li b
ur
g‘
i k
al
la
gi
П
T-
48
А
48
14
70
10
0
35
5,
8
43
,2
86
,3
3,
9
32
,3
52
,8
5
15
25
12
17
00
65
0

---

30
Gidroperforatorning energiya manbayi bilan ta’minlash uchun 
elektrogidravlik kuch bloklari ishlab chiqarilgan. Bunday bloklar 
dvigatel va uchta nasosdan iborat bo‘lib, ularning har biri energiya 
kuchlari bilan zarbalovchi, aylantiruvchi va uzatuvchi mexanizmlar-
ni harakatga keltiradi.
Hozirgi vaqtda uchta nasos o‘rniga bitta nasos bilan uchta iste’mol-
chi mexanizmni energiya kuchi bilan ta’minlash yo‘li tutilmoqda. Na-
soslar elektrodvigatelining quvvati 30–60 kW. Gidravlik perforator-
ning hozirda ikki turi ma’lum – zolotnikli va zolotniksiz. Zolotnikli 
perforatorda energiya manbayi oqimini o‘zgartirish zolotnik bilan 
boshqarilsa, ikkinchisida bosim zarbalovchi porshenining harakati 
bilan gidravlik bog‘langan. Bulardan tashqari, aylanadigan zolotnikli 
perforatorlar ham mavjud bo‘lib, aylantirgichning dvigateli yordami-
da harakatga keladi. Zolotniksiz perforatorlarda energiya kuchi oqim 
harakatini bevosita zarbalovchi porsheni vositasida amalga oshiradi.
Kuznesk (Rossiya) shahridagi mashinasozlik zavodida Qarag‘an-
da politexnika instituti (Qozog‘iston) bilan birgalikda gidravlik perfo-
ratorlarning ГП-1; ГП-2; ГП-3 turlari loyihalanib, ishlab chiqarilgan. 
Birinchi ikki turi shpurlar burg‘ilashga, uchinchi turi esa skvajinalar 
burg‘ilashga mo‘ljallangan. ГП turidagi gidroperforatorlar haqida 
ma’lumot 1.3-jadvalda keltirilgan.
1.3-jadval
Ko‘rsatkichlari
Gidroperforatorlar turi
ГП-1
ГГТ-2
ГП-3
Zarbalovchi energiyasi, J
98
157
245
Zarba chastotasi, Hz
90
60
45
Chiqishdagi quvvati, kW
8,8
9,4
11
Gidroperforatorlarda ishchi 
suyuqlikning harakati, MPa
–
10,8
–
Gidrozarba uzatuvchining ishchi 
suyuqlikni sarflashi, 
l
/s
–
1,17
–
Shpindelning aylanish
chastotasi, s
–1
5
3,3
2,5
Shpindeldagi buruvchi
moment, N

m
2,94
Aylantiruvchi gidrodvigatelning 
ishchi suyuqlikni sarflashi,
 l
/s
1,25
0,83
1,63

---

31
Gidroperforatorlarning ГБГ-180-250, ГБГ-230-300, ГП-2-0,1 ru
-
sumli turlari hozir amaliyotda sinovdan o‘tgan. ГБГ-300-500 rusumli 
gidroperforator hozir loyihalanmoqda.
1.7-§. AYLANMA HARAKATLANUVCHI
BURG‘I KALLAGI
(tog‘-kon parmasi)
Aylanma harakatlanuvchi kallakning eng ko‘p tarqalgani qo‘l 
elektr parmasidir. Ular diametri 50 mm bo‘lgan shpurlarni кo‘mir-
ning mahkamligi bo‘yicha hamma kategoriyalarida va yumshoq 
jinslarda kovlashda, chang va gaz portlash xavfi bo‘lgan shaxtalar
-
da ham qo‘llanishga mo‘ljallangan bo‘lib, turlari 1.4-jadvalda kelti-
rilgan.
1.4-jadval
Parma 
turi
Shpindeldagi 
nominal
quvvati, kW
Nominal
aylanish
chastotasi, s
–1
Parmani
uzatishning 
nominal
tezligi, sm/min
Uzatishda
maksimal 
kuchlanish, 
N
Asbobsiz 
parmaning 
og‘irligi, kg
ЭР
1
16; 12,5
–
–
15
1,2
16; 12,5
–
–
16,5
1,6
16; 16
–
–
19
ЭМ
1,2
5; 10
70; 110
2500
22
1,6
10
70; 110
–
24,5
Hozirgi vaqtda qo‘llanilayotgan ЭР14Д-2М va ЭР18С-2М elektr 
parmalari bir-biridan elektr dvigatelining quvvati va shpindelining 
aylanish tezligi bilan farq qiladi. ЭРП18-2М elektr parmasi parmani 
kavjoyga majburiy yo‘naltirishda qo‘llaniladigan sim orqali (kanatli) 
yo‘naltirgich mavjudligi bilan farq qiladi. ЭРИД-2М va ЭР18Д-2М 
elektr parmalari reduktori bir pog‘onali bo‘lib, ЭРП18-Д-2М elek
-
tr parmasi reduktori ikki pog‘onalidir. Elektr parmalarning asosiy 
o‘lchamlari 1.5-jadvalda keltirilgan.

---

32
1.5-jadval
Elektr parmalar turi
Elektr parmalar turi
ЭР14Д-2М ЭР18Д-2М ЭРП18-2М СЭР-19М
Shpurlar diametri, mm
43
43
43
50
Shpurlar burg‘ilash chu-
qurligi, m
3
3
4
3
Shpindelning aylanish 
chastotasi, s
–1
14,3
10,7
5
10; 12,5; 16
Shpindelni nominal aylanish 
momenti, N

m
10,6
19,9
40
90
Shpindelning uzatilish 
tezligi, mm/min
–
–
600
–
Uzatish kuchi, N
–
–
3
–
Shpindeldagi nominal 
quvvati, kW
1
1,4
1,4
1,2
Nominal kuchlanish, V
–
–
127
–
Tok chastotasi, Hz
–
–
50
–
Bajarilishi
Portlashga xavfsiz
Parmani boshqarish
Uchqunga xavfsiz sxema bilan masofadan
boshqarish
Asosiy o‘lchamlari, mm:
uzunligi
kengligi
balandligi
380
316
248
395
316
248
460
310
245
350
248
300
Og‘irligi (massa), kg
16
17
24
16,5
СЭР-19М rusumli elektr parma ko‘mir va yumshoq jinslarda, 
tozalab kovlab olinadigan kavjoylarda va ko‘mir konlarida salgi-
na qiya va qiya joylashgan ko‘mir qatlamlarida shpurlar burg‘ilash 
uchun mo‘ljallangan. U elektrodvigatel, reduktor va kabel kiritiladi-
gan moslamadan tashkil topgan. Elektrodvigatelning statori izola-
tsiyalangan qovurg‘ali korpusga presslangan. Aylantiruvchining ro-
tori ikkita radial sharikopodshipnikda. Rotor valining oxirida o‘q 
yo‘nalishli ventilator mahkamlangan bo‘lib, maxsus qopqoqcha bilan 
berkitilgan. Elektr tokini ulaydigan va ajratadigan qurilma (viklyu-
chatel) korpus kamerasiga o‘rnatilgan. Elektr parmaning reduktori 
bir pog‘onali elektr parma АП-3,5 M rusumli ishga tushiruvchi agre
-
gatdan elektr energiyasi oladi. U, o‘z navbatida, parma bilan MP-5M 

---

33
rusumli reversiv mufta yordamida ulangan. Elektr parma masofadan 
boshqariladi. U uchqunga xavfsiz sxemaga muvofiq, beshta simli 
tomirli ШРБ 5x4 kabeli bilan amalga oshiriladi. Ishga tushiruvchi 
agregat АД-3,5М o‘rta relesiga ega bo‘lib, Д226Г tok diodi bilan soz-
langan. U elektr parmaning tokni ulab-o‘chiruvchi qurilma kame-
rasiga joylashtirilgan. Elektr zanjirining birorta simi qisqa qo‘shilib 
qolgan taqdirda boshqaruv rele agregati ishlamay qoladi va u elek-
tr parma elektr dvigatelining o‘z-o‘zidan ulanib qolishidan saqlaydi.
Mahkamlik koeffitsiyenti yuqoriroq bo‘lgan ko‘mir va jinslarda 
burg‘ilash uchun ЭРП18Д-2М rusumli elektr parma qo‘llaniladi, bu 
parmani majburiy uzatish uchun po‘lat sim qo‘llanilgan (1.3-rasm). 
Sim orqali uchi ilmoq bilan kovlash joyidagi kolonkaga bog‘lanadi. 
Elektr parmaga quvvat uzatilishini tanlash uchun tishli juftlik orqali 
uni barabanga va undan chervyakli juftlikka uzatadi. Chervyak vali-
da ko‘p diskli mufta gaykasi bilan joylashtirilgan bo‘lib, u prujina ku-
chi bilan diskka siqilib turadi.
Barabanning valida bir tomonidan chervyakli g‘ildirak, ikkinchi 
tomondan tishli mufta barabanni ishga tushirish va to‘xtatishga xiz-
mat qiladi.
Qo‘l pnevmoparmasi chang va gaz xavfi bo‘lgan ko‘mir shax
-
talarida shpurlar burg‘ilashda qo‘llaniladi. Agar jinslar mahkamligi 
f 

4 bo‘lsa, pnevmoko‘targich va СРЗБ rusumli parma mahkamligi 
f 

6 bo‘lgan jinslarni burg‘ilashda foydalaniladi.
1.3-rasm.