Va axborot texnologiyalari 11-sinf toshkent – 2021

I BOB. 
MA’LUMOTLAR BAZASINI YARATISH
22
TAKRORLASH UCHUN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1. Ma’lumotlar bazasining jadval, maydon va yozuv qismlariga tavsif bering.
2. Misollar yordamida asosiy ma’lumot turlarini tushuntiring.
3. Ma’lumotlar bazasini yaratishda qanday kalitlardan foydalaniladi?
4. “Access” dasturida ma’lumotlar bazasini yaratish ketma-ketligini tushuntirib bering.
5. “Kitoblar” jadvaliga “kitob_turi” maydonininng kiritilishi ma’lumotlarni saralashda 
qanday qulaylik tug‘dirishi mumkin?
11
12
13
1. Daftaringizga ma’lumotlar bazasidagi “Kutubxona a’zolari” va “Kutubxona xodimlari” 
nomli jadvallar uchun kerakli maydon nomlarini yozib keling.
2. Jadvallar uchun tanlangan maydon nomlariga izoh bering. Nima uchun jadvalda shu 
nomlardagi maydonlar bo‘lishi kerak?
3. Daftaringizga “Qaydnoma” nomli jadval vazifasi haqidagi fikrlaringizni yozing
UYGA VAZIFA

---

4-DARS
MA’LUMOTLAR BILAN ISHLASH
23
Ma’lumotlar bazasi qandaydir mavzu haqidagi ma’lumotlarni bir nechta jadvalda saqlaydi. 
Jadvallar esa mantiqan bir-biri bilan bog‘langan bo‘lishi lozim. Bu bog‘langanlik keyinchalik 
bazadan kerakli ma’lumotlarni osonlik bilan saralashga yordam beradi. Masalan, “Maktab 
kutubxonasi” nomli ma’lumotlar bazasidagi “Kitoblar”, “Kutubxona a’zolari”, “Kutubxona 
xodimlari” va “Qaydnoma” kabi jadvallardan kutubxona faoliyati haqida ko‘plab ma’lumot 
olish mumkin. Bunday ma’lumotlar sirasiga maktabda eng ko‘p o‘qilgan kitob, kutubxonadan 
foydalanuvchi o‘quvchilar reytingi, haftaning qaysi kunlari kutubxona gavjum bo‘lishi, kitobxon 
o‘quvchi, kitobxon o‘qituvchi, kutubxona a’zolarining soni, kutubxonadagi kitoblar soni, bir 
oyda kutubxonaga tashrif buyuruvchi kitobxonlar soni kabi ma’lumotlarni kiritish mumkin.
Dars davomida “Kutubxona a’zolari”, “Kutubxona xodimlari” va “Qaydnoma” nomli jadvallarga 
kerakli maydon nomlarini kiritib, ularni ma’lumotlar bilan to‘ldiramiz. 
“Kutubxona a’zolari” nomli jadval “id”, “ism”, “familiya”, “otasining_ismi”, “sinfi”, “tavvalud_
sanasi”, “jinsi”, “telefoni”, “manzili” kabi maydonlardan tashkil topadi. Jadval kutubxona 
a’zolari haqidagi barcha ma’lumotlarni qamrab olishi uchun yuqoridagi maydon nomlaridan 
foydalanildi. Bu yerda “id” maydoni o‘zida kutubxona a’zosining kutubxonadagi id-raqami, ya’ni 
maxsus nomini saqlaydi.
“Kutubxona xodimlari” nomli jadval “xodim_id”, “ism”, “familiya”, “otasining_ismi”, “lavozimi”, 
“tavallud_sanasi”, “maoshi”, “jinsi”, “telefoni”, “manzili” kabi maydonlardan tashkil topadi. 
Jadval o‘zida kutubxonada ishlovchi shaxslar haqidagi ma’lumotlarni jamlaydi. “xodim_id” 
maydoni kutubxona xodimlarining bazadagi unikal nomi hisoblanadi. 
“Qaydnoma” nomli jadval “qayd_id”, “sana”, “vaqt”, “kitob_id”, “id”, “xodim_id” kabi 
maydonlardan tashkil topadi. Jadval “Maktab kutubxonasi” bazasining asosiy jadvali bo‘lib, 
unda kutubxona a’zolarining kitoblardan foydalanishi haqidagi ma’lumotlar jamlanadi. “qayd_
id” qaydnoma tartib raqamini bildiradi. “sana” va “vaqt” kutubxona a’zosi kitob olgan kun va 
vaqtni ko‘rsatadi. “kitob_id” kutubxonadagi qaysidir kitobning unikal nomi hisoblanadi. Uning 
yordamida “Kitoblar” jadvalidagi kitob haqida ma’lumotlarga ega bo‘lamiz. “id” maydoni o‘zida 
kutubxona a’zolarining id raqamini saqlaydi. “Kutubxona a’zolari” nomli jadval orqali raqam 
egasi haqida ma’lumot olinadi. “xodim_id” maydoniga kutubxona xodimlarining id raqami 
kiritiladi. Uning yordamida xodim kimlarga xizmat ko‘rsatganini bilib olish mumkin.