Vaonolins t n ‘vasaiivs 'V'Q ‘лзаун. Ог ~S'N 0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va
|
| Suqrot hayoti:
Suqrot taxminan miloddan avvalgi 470-yilda tug'ilgan va 399-yilda vafot etgan. Uning faol falsafiy faoliyati naturfalsafa davriga (miloddan avvalgi 450-400-yillar) to‘g‘ri keladi. Sofistlarga zamondosh bo‘lgan Suqrot dastlabki Afinalik faylasuf edi va butun umr bo‘yi ona shahrida yashagan. Uning otasi toshtarosh, onasi esa doya bo‘Igan. U aslzoda va badavlat bo‘lmasa-da, hech qachon o‘zining moddiy ahvolinin yaxshilashga urinmagan. Suqrot Ksantippaga uylangan va uch farzandli bo‘lgan. U juda ko‘rimsiz qiyofaga ega bo‘lgan. U doimo eski liboslarda, yalangoyoq yurgan. Ayollar borasida ham Suqrotning omadi yurishmagan. Garchi ikki marta uylangan bo‘lsa-da? oilaviy baxtga erisha olmagan. Suqrot asosiy vaqtini munozara va bahslarda o‘tkazgan. Bahslarda doim uning qo‘li baland kelgan. Shuning uchun ko‘pincha uning sochidan tortib kaltaklashgan, ustidan kulib haqoratlashgan. Suqrot hammasiga dosh bergan. Odamlar bundan ajablanishganda ularga qarata shunday degan: «Eshak tepsa uni sudga bera olmayman-ku!». Suqrot mohir raqqos bo‘ Igan va bunday mashqni jismning salomatligi uchun foydali deb bilgan. U talabalarga og‘zaki saboq bergan va hech qanday yozma manba qoldirmagan. Timey ismli shogirdi: «Ey, ustoz, nima sababdan dono fikrlaringizni qog‘ozga tushirmaysiz?» — deb so‘raganda, Suqrot: «Ey, Timey, o‘lik hayvonlarning terisiga ishonching va tirik, barhayot fikrlarga ishonchsizliging juda mustahkam ekan», — deb javob bergan. 399-yil Suqrot biryurtdoshiningfitnasi tufayli fiiqarolik me’yorlarini buzganlikda ayblanib, o‘lim jazosiga hukm qilingan va qatl etilgan. Sudda Suqrotning og‘zidan chiqqan so‘nggi so‘zlar shunday bo‘lgan: «Menga o‘lish uchun, sizga esa yashash uchun bu yemi tark etish fursati yetdi. Faqat buning qay biri afzalligi Xudodan o‘zga hech kimga ayon emas». Sudda 220 nafar odam Suqrotning aybsizligini yoqlab, 280 nafar kishi esa unga qarshi ovoz bergan. Suqrot Platonning dialoglarida tasvirlanganidek, G‘arbiy dunyo ruhiga eng ko‘p ta’sir ko‘rsatgan kishilar sirasiga kiradi. Suqrot insoniy shaxs sifatida u yuksak ma’naviyati, kamtarin va oddiy turmush tarzi, zukkoligi, samimiyligi, xushfe’lligi va hazil-mutoyibaga moyilligi kabi xususiyatlari bilan ajralib turar edi. Biroq aiinalik fiiqarolar Suqrot ularni ko‘chada yoki bozorda yo‘Idan to‘xtatib, suhbatga solib, qiyin savollarga tutadigan holatlarda muayyan darajada noqulay vaziyatga tushib qolishardi. Bir qator sabablarga ko‘ra, Suqrot ham sofistlar kabi o‘zining yoshlik davrini xazon qilib, jamiyat uchun xavfli odamga aylanmoqda, degan qarash ham shakllangan edi. Suqrot hech narsa yozmagan. Uning ta’limoti (mabodo umuman uning ta’limoti xususida gapirish mum kin bo‘lsa) haqidagi bizning bilimimiz u haqida boshqalaming yozgan asarlariga asoslanadi. Asosan, bular Platon asarlari bo‘lib, Suqrot uning dialoglarida asosiy rol’ o‘ynaydi. Shuning uchun Suqrotning aslida nimalami gapirganligini va Platonning dialoglarida Suqrot fikrlari bilan Platon fikrlari o‘rtasidagi chegarani aniqlash ancha qiyin vazifadir. Ana shu jihatni e’tiborga olib, Suqrot falsafasini Platonning bayon qilgani tarzda talqin etishga harakat qilamiz. Qadimgi grek materialistlari, shuningdek, idealist Suqrot va Pla- tonlar ham o‘zlarining psixologik qarashlarini yozib sistemali bayon qilingan mukammal asar sifatida qoldirmaganlar. Ularning bu fikrlari asosan ayrim-ayrim mulohazalar tariqasida saqlanib qolgan. Platon ning psixologik fikrlari esa har xil falsafiy asarlarida, diologlarida saqlangan. Sharqda Aflotun nomi bilan mashhur bo'lgan Platonning fikricha, ruhni qanotli ot-arava va izvoshiga o‘xshatish mumkin, izvosh va otlar o‘rtasidagi munosabat, tana va ruh o‘rtasidagi munosabat kabidir. Aflotun kelgusi avlodlarga hech qachon eskirmaydigan mana bu o‘gitni meros qoldirgan: «Haqiqiy va to‘g‘ri fikrlay oluvchi faylasuflar davlat tepasiga kelmaguncha, yohud hukmdorlar ilohiy iqtidorlari ila tom ma’nodagi faylasuflik maqomiga ko‘tarilmagunlariga qadar insoniyat yovuzlikdan qutulolmaydi». Yüklə Dostları ilə paylaş:
|