VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
38
sahip, hayvancılık uğraşan küçük boyların inandıkları dinlerden daha gelişmiş bir
din olmalıydı ve oldu
4
. Türk halkları arasında Şaman adı değil, Kam terimi daha
fazla işlenmiştir. Bu halklarının bütün dini inançları, mitolojik bakış açısı ve sözlü
halk edebiyatı bu dinin etkisi altında şekillenmiştir. Yapılan çalışmalar sırasında
günümüzde de İslam dini`ni veya Hıristiyanlığı kabul etmiş bu halklar arasında
Şamanizmin kalıntıları görülmektedir. M.Uraz bununla ilgili yazıyor: "Şunu da
belirtmek gerekir ki, bazı yabancı dinler yayılırken bunlar üzerinde eski Türk
inançlarının ve Şamanizm`in etkilerini görmek mümkündür"
5
. Yalnızca İslam dini
değil, aynı zamanda Hıristiyanlık dinine de baktığımızda burada Tengriciliğin
Hıristiyanlığa etkisini görüyoruz. Bu konuda Rus yazarlar da yazmıştır. Hatta
K.V.Ksenofontov Şamanizm`in Hıristiyanlığa etkisi hakkında görüşleri konusunda
eser yazmıştır
6
. Türk halklarının dini inançları Türk devletlerinin devlet işlerine de
etkisiz ötüşmemişdir. Türk devletlerinin tarihi incelendiğinde bu inançların çoğunun
hatta devlet işlerinde uygulandığını görüyoruz.
Devlet işlerinin yürütülmesinin esas ilkelerden biri de ant içme töreni
olmuştur. Ünlü bilim adamı A.İnan bu konuda geniş araştırma yapmışsa da, ona
istinaden ve eklemelerle bu törene ve halk arasında yaşayan kalıntılarına kısaca
göz atmak isterdik. Araştırmalar gösteriyor ki, ant içme töreni Türkler için oldukça
önemli bir ritüel sayılırdı. Ant - arkaik mitolojik görüşlerle bağlı olup, sözün büyüsel
gücüne güveni, ona eski bağlılık hissini yansıtan mitolojik büyüsel yapılı metin
tipidir
7
. Eskiden Türkler ant içmek istedikleri zaman kımız denilen at sütünün
üzerine kendi kanlarını akıtır ve kardeşlik yemini ederdiler (veya ittifak ederdiler).
Kımız Türk halklarının en eski milli içeceği olmuştur
8
. Bu içki hakkında birçok eski
kaynaktan bilgi alabiliriz. Hatta eski Hunlar'ın saraylarında olmuş yabancı
diplomatlar bu içki hakkında bilgi vermişlerdir. Göktürk Kağanlığı da bu içkiye
fazlasıyla önem vermişlerdir. 568 yılında Bizans İmparatoru I Justinianos
tarafından İstemi Kağan`ın sarayına gönderdiği elçisi Zemarkos kendi seyahat
anılarında onuruna verilen ziyafette çok miktarda içilen, ancak, başka bir
maddeden yapılmış kosmos (kımız) adlı içkiden sık sık söz eder
9
. Aynı içkiye
Priskos da Attila'nın Avrupa'daki sarayında rastlamış ve adını
kosmos olarak
kaydetmiştir
10
.
Antlar genel olarak iki şekilde ortaya çıkmıştır: 1) İnsanların kutsal saydıkları
varlıklara ant içmek yoluyla, 2) belirli bir iş, olayla ilgili söylenmiş fikre, söze kuşku
duyulduğunda musahibini inandırmak için
11
. Ant içmek bugün de yaşayan
geleneklerdendir. Günümüzde İslam dini ile ilgili olarak, daha çok Allah'a, 12
imama, Kuran'i-Kerim`e ve İslam'da kutsal sayılan bu gibi inançlara ant içilir. Fakat
4
İnan A., a.g.e., s.1.
5
Uraz Murat., Türk Mitolojisi, Düşünen Adam Yayınları, İstanbul 1994, s. 197.
6
Ксенофонтов Гавриил. Хрестес, Шаманизм и Христианство: Факты и Выводы
(Ksenofontov Q.
Hrestes, Şamanizm ve Hristiyanlık:
Olgular ve Özetler, İrkutsk 1929).
Иркутск 1929, s. 18.
7
Memmedov Cəlal, Türk Mifoloji Sözlüyü, Bakı 2003, s. 38.
8
İnan A., “Eski Türklerde ve Folklorde Ant”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi Dergisi, c. VI / sy. 4`den ayrıbasım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara (1948),
ss. 279-290, s.279.
9
Diyarbekirli Nejat, Hun Sanatı, Milli Egitim Basımevi, İstanbul 1972, s. 58.
10
Diyarbekirli, a.g.e., s. 58.
11
Dede Qorqud Kitabı Ensiklopedik Lüğet, Önder Neşriyatı, Bakı 2004, s. 26.
VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
39
eski Oğuz yurdu olan Azerbaycan'da İslam'a kadar Güneş`e, Ay`a, ateşe ve ışığa
ant içilmiştir. Bu ışığa kör bakayım, Gün yüzü görmeyeyim - gibi yeminli deyimler
halen Azerbaycan`da kullanılıyor. Ortaçağ kaynaklarında ant içme ile ilgili çeşitli
ritüeller hakkında bilgi verilir. Bu tür yeminlere biz Dede Korkut Kitabı`nda da
rastlıyoruz. Destanın birçok boyunda kahramanlar ant içiyorlar. İç Oğuz'a Taş Oğuz
asi olup, Beyreğin öldüğü Boyı`da, Uşun Koca oğlu Segrek Boyu`nda ve başka
boylarda Kazan Han'ın, Beyreğin, Kan Tural`ın, hatta Burla Hatun, Selcen Hatun,
Banu Çiçek gibi hatunların ant içme sahneleri tasvir edilmiştir. Türk Dünyasının
meşhur söz üstatlarından biri, Divanü Lügati't Türk eseri ile ünlü Mahmud Kaşgarlı
da ant içme töreni ile ilgili bazı bilgiler vermiştir. O, yalan yere ant içenin cezasının
kılıçla verildiğini yazmıştır
12
. Bugün çağdaş dünyanın birçok halkları da eski Türk
ritüellerinin kalıntılarına başvuruyor. Örneğin, ünlü Google şirketinde
Google+
şebekesinde topluluk işareti olarak eski Türk halklarının ant işareti kullanılır.
Azerbaycan halıları üzerinde de antla bağlı bazı motifler var. Milli
Azerbaycan Tarihi Muzesinin Etnoqrafi fondunun zengin kolleksionunda
Azerbaycanın Şirvan bölgesine ait “Erçiman” halısı, “Çuhanlı” halısı üzerinde bu
motifi göre biliriz. “Erçiman” halısı üzerinde olan ant tamğası aynen petroqliflerdeki
gibi dokunması ile dikkati çekiyor. Halının genel içeriğine baktığımızda aile seadeti,
çoçuk arzusu ve aile andına sadık kalma ifade olunduğu sonucuna geliniyor.
“Çuhanlı” halısı üzerinde ise ant tamğası eski bir etrusk kabı üzerinde olduğu gibi
dört yön motifi ile vahdetde dokunmuşdur.
Resim1.inv.3779. Resim 2. tamğasıhttps://tarihvearkeoloji.blogspot.com ant
Resim 3. Inv. 5169 Resim 4.
12
Roux, a.g.e, s. 33.