Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
123 ayrı misallarla isbat etmişdir. Məsələn, 101-ci səhifə, 31- ci sətirdə “Dəli Dondar” əvəzinə “Dəli Dundar”, “bədöv, bədöy” əvəzinə “bidəvi”, “sudan çıxmış ayğır”, 234-cü səhifədə “qanara” (qoyunu asmaq üçün istifadə olunan çəngəl) əvəzinə “heyvanların kəsildiyi yer”, “sallaqxana, çox heyvan kəsilib üzülən yer, dağların ən yüksək və qayalıq yerləri, böyük daş yığını, dağ kənarlarındakı qayalıq ərazi” kimi verilir. 198-ci səhifədə “dolaşmaq” sözü “dövr etmək, cövlan etmək, əngəl olmaq” kimi, “dili çürümək” ifadəsi “qonuşmamaq, söyləməz hala gəlmək” kimi, 305-ci səhifədə “yarımaq” sözü “aydınlamaq, işımaq, işıldamaq, parıldamaq” kimi izah olunur. Alim eyni zama nda “şillə” termininin “şapla” kimi oxunmasına da etiraz edir və Azərbaycan türkcəsin- də günümüzdə də işlənən həmin terminin izahını verir: “Siz şillə sözünün də “şapla” olduğunu iddia edirsiniz. Halbuki əsərin Drezden nüsxəsinin 130-cu səhifəsində “Mərə noldunuz deyü bir şillə birinə, bir şillə birinə urdu” – yazılmışdır. Burada şillə sözü ərəb əlifbası ilə aydın şəkildə yazılıb. Siz nə üçün bunu “şapla” oxuyur- su nuz?.. “Şillə”, “sillə” müasir Azərbaycan dilində “tokat” mənasında bu gün də işlənməkdədir (31, 192- 195). Həmid Araslının “bədöy” sözü ilə bağlı verdiyi şərh sözün tam və hərtərəfli əsaslandırılması baxımından çox diqqətçəkicidir. Alim bu kəlmənin Azərbaycan xalq danışıq dilində “bədöy at” söz birləşməsində işləndiyinə, yəni atçılıqla bağlı bir təyin olduğuna, bəzi hallarda isə isim kimi çıxış etməsinə diqqət çəkərək onun dastanlarımızda da işləndiyini bildirir və fikrini sübut etmək üçün “Koroğlu” dastanından aşağıdakı misraları nümunə göstərir: “Qoyun, bədöylər kişnəsin, Misri qılınclar işləsin” (31, 194). 124 Alim daha sonra “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”ndə bədöv // bədöy sözünü “sağlam, qaçağan və köhlən at” kimi izah edir və Aşıq Alıdan belə bir misal gətirir: “Mən Aşıq Alı dayı, Söz deyər Alı dayı, Könl ü bədöv istəyən, Vaxtında alı dayı” (31, 194). Həmid Araslı fikrini davam etdirərək 1962-ci ildə Aşqabadda nəşr olunmuş “Türkmən dilinin sözlüyü”ndən, eləcə də 1959-cu və 1965-ci illərdə Moskvada nəşr olunmuş “Özbək-rus lüğəti” və “Qırğız- rus lüğəti”ndən misallar çəkir və haqlı olduğunu ortaya qoyur (31, 195). Yuxarıda göstərdiyimiz bu nümunələr alimin təkcə “Dədə Qorqud” dastanının yox, digər dastanlarımızın, ilk növbədə “Koroğlu” dastanının, eləcə də ayrı-ayrı aşıqlarımızın əsərlərinin mətnlərinə, onların leksik tərkibinə nə qədər kamil şəkildə bələd olduğunu göstərir. Ana dilimizdə bu gün də işlək olan “səksənmək” felinə də aydınlıq gətirən Həmid Araslı türkiyəli həmkarının “günü” sözündən bəhs edərkən, onu “qısqanclıq” kimi mənalandırmasına qarşı çıxır və yazır ki, dastanda belə kəlmə yoxdur: “Yəqin ki, “İt kimi gəv- gəv edən” (yaxud qu-qu edən) ifadəsini “İt kimi günü edən” oxuyursunuz. Ona görə də əbəs yerə zəhmət çəkib “günü” sözünün mənasını axtarırsınız” (31, 193). Həmid Araslının “Açıq məktubda” etirazla qarşıladığı termin və fikirləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar: 1.“Çaxmaq” (çaxmaq daşı) kəlməsinin “alov”, “atəş” kimi mənalandırılması (31, 193); 2. “Arğıc” (İtirdiyini axtaran adam – Kaşğarlı Mahmud) sözünün “karvan” kimi izah edilməsi; 125 3 .“Kür” sözünün “gör” kimi oxunması; 4. Orxan Şaiq Gökyayın “önmaq”, “durur”, "kənəz” kimi terminlərlə bağlı ona ünvanlanmış olduğu bəzi iradlar; 5. “Gözəlləmək” sözünü “atəşdə bişirmək” kimi mənalandırılması (31, 194-195); 6. “Din” – “dinləmək” (Novruz bayramında qulaq falına çıxmaq) ifadəsinin “Birini kötüləmək (pisləmək)”, “Kiminsə dalınca danışmaq” (qeybət etmək) anlamında işləndiyinin iddia edilməsi; 7. Şərəfini qorumaq, ad-sanını mühafizə etmək anlamında işlədilən “adını saxlamaq” ifadəsinin “adını gizlətmək” kimi şərh edilməsi; 8. “Derim (deyirəm) qanını (intiqamını) alalım” ifadəsindəki “derim” felinin “dirim” kimi oxunmasına və bunun məntiqi davamı kimi ifadənin yanlış izah edilməsi; 9. Azərbaycan türkcəsində bu gün də məhsuldar ədat olan “axı” sözünün “əxi” (ərəbcə “qardaş”) kimi oxunaraq, burada söhbətin əxilik təriqəti ilə bağlı olduğunun söylənilməsi; 10. “Qoyma göz” (göz qoymaq) frazeoloji söz birləşməsinin “quyma göz”, “bozlamaq” felinin “buzlamaq” kimi oxunması; 11. “Yarımaq” (oğlundan-qızından yarımaq) felinin “yaruq” (şüa) sözü ilə bağlanaraq onun “aydınlanmaq”, “işıldamaq”, “parlamaq” kimi anladılması və s. (31, 196). Yeri gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, bu kimi misalların sayı olduqca çoxdur. Burada yazılanlar Mustafa Kamal Ata türkün dil inqilabının Türkiyə türkcəsinə gətirdiyi fəsadları, eləcə də bu dilin göy Türk dilindən nə qədər uzaqlaşdığını, bundan fərqli olaraq Azərbaycan türkçəsinin öz ilkin təravət və saflığını Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|