54
Belə olduqda isə, iqtisadi resurslar (xammal, yanacaq, elektrik
enerjisi və s.) aralıqda itir, dövriyyədən xaric olur, tələbat artsa belə
alıcının təminat səviyyəsi aşağı düşür. Istehsalçı monopolist mövqeyi
tutduqda onun elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərindən istifadə üçün
əlavə pul xərcləməyə, istehsal xərclərini aşağı salmağa, məhsulun
keyfiyyətini yüksəltməyə, yeni məhsul istehsalını təşkil edib bu məhsula
bazar çıxmağa heç bir marağı qalmır.
Buna görə də hal-hazırda dünya bazarlarında və inkişaf etmiş
ölkələrin daxili bazarlarında üstünlük alıcıların tərəfindədir. Üstünlük
alıcıların tərəfinə keçdiyi andan etibarən bazarın və onun seqmentlərinin
marketinq tədqiqatları get-gedə daha çox əhəmiyyət kəsb edir.
Marketinq fəaliyyətinin nəticəsi satış həcminin yüksəlməsidir. Hal-
hazırda əsas beş konsepsiya var ki, bu konsepsiyaların nəticəsində
müəssisə özünün istehsal-satış fəaliyyətini yerinə yetirir:
1) Məlumatların təkmilləşdirilməsi;
2) Məlumatların
istehsal
prosesinin
və
onun
təşkilinin
təkmilləşdirilməsi;
3) Kommersiya güclərinin, o cümlədən reklam fəaliyyətinin
təkmilləşdirilməsi və intensifikasiyası;
4) Məhsul sırf istehlakçının ehtiyacları əsasında istehsal edildikdə
“xalis marketinq” konsepsiyası;
5) Sosial marketinq konsepsiyası.
55
Şəkil 2.4. Qiymətin əmələ gəlməsi üçün seqmentləşmə sxemi.
Qeyd etmək lazımdır ki, sosial marketinq konsepsiyası çox
yenidir. O, məqsədli bazarların maraq və ehtiyaclarını araşdırılmasına
və rəqiblərdən fərqli olaraq ayrı-ayrılıqda istehlakçıların və ümumilikdə
Seqmentləşmiş bazar
meyari
Məhsulun xüsusiyyətləri ilə bağlı olan meyarlar
Məhsul çeşidi
Tətbiq edilmə qiymətləri və
onlardakı dəyişikliklər
Satış üçün nəzərdə tutulmuş
məhsul həcmi
Məhsuldan son istifadə
yolları
Çeşidlərin yeniləşmə sürəti
Məhsul satışının ümumi
vaxtı
I
stehlakçı ilə bağlı meyyarlar
Istehsal gücləri və alıiş
həcmi arasındakı qarşılıqlı
münasibət
Müxtəlif istehlakçı qrupları
üçün differensiallaşmış
qiymət endirimləri
Qiymətlərin aşğı salınma
ehtimalları
Istehlakçı kateqoriyaları
Ödəmə qabiliyyətinə malik
olan alıcı tələbatı
Hər hansı bir qiymət
səviyyəsinə psixoloji
hazırlıq
56
cəmiyyətin səviyyələrinin yüksəlməsi və qorunması üçün çalışır. Bu
zaman üç göstərici üzrə sosial balans əldə edilməlidir:
1) müəsisənin kommersiya mənfəəti;
2) alıcının tələbatı;
3) ümumilikdə cəmiyyətin marağı.
Müəssisə tərəfindən təklif edilən məhsul çeşidinin bu və ya
digər bazar üçün öz üstünlüyünü saxlaması üçün, o, tez-tez öz qiymət
siyasətini marketinq vəsaitləri ilə düzəldilməlidir. Marketinq prosesinin
idarə edilməsi aşağıdakı kimidir: (Şəkil 2.5.)
Şəkil 2.5.Marketinq prosesinin idarə edilməsi sxemi
Marketinqin idarə edilməsi
Bazar imkanlarının
təhlili
Daxili hesabat
Xarici cari
marketinq
məlumatları
Marketinq
tədqiqatları
sistemi
Marketinq
məlumatlarının
təhlili
Məqsədli bazarın
seçilməsi
Tələbatın
proqnozlaşdırılması və
ölçülməsi
Bazarın
seqmentləşdirilməsi
Məqsədli bazar
seqmentlərinin
seçilməsi
Bazarda məhsulun
vəziyyəti
Marketinqkomple
ksinin işlənib
hazırlanması
Marketinq
tədbirlərinin
aparılması
Məhsul çeşidinin
təyin edilməsi
Marketinq xidməti
Qiymətlərin təyin
edilməsi
Marketinqin
planlaşdırılması
Marketinqin
təşkili
Yayımlanma
metodları
Stimullaşdırma
metodları
Marketinq
nəzarəti
57
Şəkil 2.6 Müəsisənin mikromühitinin strukturu
.
Marketinq vasitəçiləri
Ticarət vasitəçiləri
Tədarükçülər
Maddi resusr tədarükçüləri
Işçi qüvvə tədarükçüləri
Bazar haqda məlumat
tədarükçüləri
Əmtəənin hərəkətinin
təşkili üzrə firmalar
Marketinq xidmətləri
üzrə agentlik
Müəssisənin
mikro
mühiti
Sifarişçilər
Geniş xalq kütləsi
Daxili auditoriya
Rəqiblər
Maliyyə çevrələri
Yerli əlaqə auditoriyaları
Fəaliyyət göstərən
vətəndaş qrupları
Dövlət idarələri
Kütləvi informasiya
vasitələri
Əlaqə auditoriyaları
Aralıq satıcıların
bazarı
Istehlakçı bazarı
Sənaye əhəmiyyətli
məhsulların bazarı
Fərdi şəxslər
Səhmdar ъямиййяти
Dövlət təşkilatları
Kooperativlər
Birliklər
Beynəlxalq bazar
Dövlət təşkilatlarının
bazarı
Elmi-texniki işlər üzrə
tədarükçülər
Maliyyə- Kredit-
təşkilatları