58
Bazar mühitini mikro və makro mühitə bölürlər
Mikromühitə elə komponentlər daxildir ki, birbaşa müəssisə və
onun fəaliyyəti ilə bağlı olsun: tədarükçü, vasitəçi, sifarişçisi, rəqib və
əlaqə auditoriyaları (Şəkil 2.6).
Makromühitə isə demoqrafik, iqtisadi, təbii, elmi-texniki, siyasi
və mədəni xarakterli faktorlar daxil edilir ki, bu faktorlarla öz
növbəsində mikromühitə çox böyük təsir göstərir (Şəkil 2.7).
Makro mühitin faktorları (mikromühitin komponentlərindən
fərqli olaraq) müəssisədən asılı olmayaraq fəaliyyət göstərir və dəyişir.
Onlar müəssisənin fəaliyyətinə həm müsbət, həm də mənfi təsir göstərə
bilərlər. Buna görə də makromühitin faktorlarının uçotu və təhlili –
müəssisənin normal işləməsi üçün çox zəruri olan bir şərtdir. Indi isə
bazar makromühitinin faktorları ilə yaxından tanış olaq.
Demoqrafik mühit- ilə yaşa görə bölgüsü ilə və cinsiyyətinə
görə xarakterziə olunan istehlakçıların birləşməsidir. Sənaye istehsalının
qiymət siyasəti formalaşarkən demoqrafik mərhələdəki dəyişiklikləri
təyin edən əhalinin ümumi sayına və tendensiyaları nəzərə alınmalıdır.
Əhalinin yaş strukturunun dəyişilməsi uşaq və yeniyetmələr
üçün buraxılan mallara olan tələbatın, həmçinin təqaüd yaşı çatmış
şəxslərin tələbatına uyğun olan malların dəyişilməsinə gətirib çıxarır.
Əhalinin miqrasiyası əhali üçün zəruri olan mallara tələbatı yüksəldir və
bununla da onların yeni yerlərdə əsaslı şəkildə yerləşməsi baş verir.
Ziyalı adamların sayının artması yüksək keyfiyyətli məhsulların,
həmçinin kitabların, jurnalların və s. buraxılmasına olan tələbatın
artmasına gətirib çıxaracaq.
Iqtisadi mühit də həmçinin qiymətin əmələ gəlməsinə böyük
təsir göstərir. Alıcılıq qabiliyyətinə həmçinin potensial alıcıların ümumi
sayı, onların gəlir səviyyəsi, inflyasiya səviyyəsi, işsizlik səviyyəsi,
maliyyə kreditlərinin dəyəri və bir sıra başqa faktorlar da təsir göstərir.
Elmi – texniki tərəqqi faktoru həm ənənəvi, həm də yeni
məhsullar üçün qiymət əmələ gəlməsinə əsaslı təsir göstərir. Məsələn,
ABŞ elmi-tədqiqat və sınaq konstruktorlar işlərinə cari xərclər üzrə
dünyada birinci yeri tutur.
59
Əmanətlərin həcmi və səviyyəsi
Mədəni xüsusiyyət amiləri
Iqtisadi amil
Gəlirlərin səviyyəsi
Demaqrafik amil
Əhalinin sayı
Yaş strukturu
Cins strukturu
Qiymət səviyyəsi
Müəssisənin
makro
mühiti
Təhsil səviyyəsi
Kreditinq
Miqrasiya səviyyəsi
Faiz
Inflyasiya səviyyəsi
Işsizlik səviyyəsi
Gəlirlər üzrə bölgü
Gəlirlərin şəhər və kənd
arasında bölgüsü
Görüntülərə
Yeni biliklərə
tələbat
Beynəlxalq
mübadilə
Çeşidlərin
yeniləşməsinə
tələbat
“Yaşıllar”
qrupunun təsiri
Qanun
Elmi-texniki
amiləri meylləri
Siyasi-hüquqi
amiləri
Çap məhsullarına
tələbat
Elmi-texniki
amilər
Təbii amilər
Turistik gəzintilərə
tələbat
Ətraf mühitin
çirklənməs
i
Enerjinin
bahalaşması
Xammalın
bahalaşması
Yanacaq qıtlığı
Dövlət resursları
qıtlığı
Fərmanlar
Yeni məlumat
mübadiləsi
metodları
Yeni nəqliyyat
növləri
Yeni istehsal
metodları
Yeni məmulat
Elmi-texniki
amilin sürəti
Normativ aktlar
Idarələrin
sərəncamları
Standartlar
Vergi və aksizlər
Gömrük rüsumları
60
Şə
kil 2.7 Müəssisənin bazar makro mühitinin strukturu
Emaledici sənaye məhsullarının bütün növləri üzrə ən yüksək
rəqabətli ölkə Yaponiyadır. Qeyd etmək lazımdır ki, elmi cəhətdən
inkişaf etmiş sahələrə görə Yaponiya dövlət siyasətinin ayrılmaz
hissəsidir.
§ 2.3. MÜXTƏLIF NÖV BAZARLARDA QIYMƏTIN ƏMƏLƏ
GƏ
LMƏ
SI.
Yuxarıda qiymətəmələgəlmənin iki əsas yanaşması nəzərdən
keçirilmişdir. Bir də qeyd edək ki, ikinci yanaşma lap az bir səviyyədə
faktiki xərclərdən ibarət olsa da, demək olar ki, tamlıqla bazar
konyukturu ilə təyin edilir.
Marketinq tədqiqatlarının nəticələrindən istifadə edilən
qiymətəmələgəlmədə bazar konyukturu və onun tendensiyaları haqqında
məlumatlardan tam şəkildə istifadə olunmalıdır. Bu və ya digər xərclər,
onların səviyyəsi, intensivliyi və bölgüsünün həyata keçirilməsinin
məqsədəuyğunluğu məlumatların təhlili və onlardan əldə edilən
nəticələr kimi müəyyənləşdirilir.
Bazar komyukturunu tələb və təklif arasındakı münasibət,
rəqiblər tərəfindən müəyyənləşdirilmiş qiymətlər, həmçinin bazarda
faktiki olaraq fəaliyyət göstərən rəqabətin dərəcə və səviyyəsi onun
mümkün inkişaf tendensiyaları xarakterizə edir. Buna görə də bazarın və
bazar konyukturunun təhlili qiymətəmələgəlmə prosesinin ayrılmaz bir
mərhələsidir. Bazarın təsnifatı Şəkil 2.8-də göstərilmişdir.
Bazarın öyrənilməsi aşağıdakı məqsədləri güdür:
Bazara daxil olmanın də
rinləş
mə
si: Bu, müəssisə tərəfindən zəbt
edilmiş bazar məhsulla təchizatı üçün sazişlərin, həmçinin və sayının
artırılması deməkdir. Bütün bunları səmərəli qiymət siyasətinin
aparılması hesabına, reklam fəaliyyətinə, sifarişçilərlə əlaqələrin
dərinləşməsi və genişləndirilməsi hesabına əldə etmək olar. Son hesabda
əvvəllər rəqiblərin xidmətlərindən istifadə edən yeni alıcılar da bu işə
cəlb edilir.