Anadolu university journal of art & design cilt / volume sayi / number aralik / december 2016 issn: 2146-7692

14
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
Şiir kitabı tasarımlarında kitabın kapağı şair ile okur arasındaki ilk buluşmadır. Pek çok gra-
fik ürününde de durum aynıdır. Fakat kitap tasarımlarını bazı ürünlerden ayıran, onun uzun 
ömürlü oluşudur.
“Kitabın uzunluğu, sürekliliği, taşınabilirliği, tekrar okunabilirliği, genel uygunluğu, fiziksel 
çekiciliği, toplum içindeki yeri ve ucuzluğu gibi faktörler, kitabı, diğer iletişim araçlarından üs-
tün kılmaktadır. Kitap için, radyo ve televizyonda olduğu gibi bir güç kaynağına, satış sonrası 
servise ihtiyaç yoktur. Uzun bir gelişme dönemi geçirmiş bir sektör olan kitap yayıncılığı, özel-
likle gelişmiş ülkeler bazında dünya çapında bir dağıtım sistemine sahiptir. Bununla birlikte 
kitap yayıncıları, diğer haber, eğitim, enformasyon ve eğlence araçlarına karşı büyük bir yarış 
içindedir ve bu araçlarla rekabet yapmak zorundadır” (Gürcan, 1997, s.13).
Bu zorunluluklar düşünüldüğünde kitabın tasarlanması gerekliliği ile beraber okuyucusuna 
da bu tasarımlar sonucunda kolaylıklar sağlaması düşünülmüş olmalıdır.
Tasarım, sonuçta görsel iletiye dönüşme işini sağladığı için okuyucuya kitabın yapısını, içe-
riğini, temaların anlamını, bu anlamın dinamizmini en uygun ve en doğru bir görünüm içinde 
yansıtarak kolaylıklar sağlar. Bu kolaylıkları genel olarak ele alıp maddeler halinde sıralarsak 
şunları söyleyebiliriz:
1. Kitabın kapağı işlevsel olarak kitabın korunmasını sağladığı gibi tasarımıyla da okuyucu-
nun kitabı tanımasını da sağlamalıdır.
2. Kapak tasarımında oluşan görsel düzenlemede şair/yazar kimdir, kitabın adı ve türü ne-
dir, yayıncı hangisidir, kolaylıkla anlaşılmalıdır. Bunlar bilindiği için de okuyucu neyi aldığının 
farkında olabilecektir.
3. Tasarımda biçimle-içerik göz önüne alındığı zaman, okuyucu kitabı okumadan önce, gör-
sel anlamda bir ön bilgi edinmiş olabilmelidir.
4. Tasarımda uygulanacak teknik, işlevsel ve estetik değerler, okuyucunun estetik bir bakış 
açısı kazanmasını da sağlayabilmelidir.
5. Şiir kitabı tasarımında grafik tasarımcının kullanacağı görsel elemanlardan, şairin fotoğ-
rafı, hayatıyla ilgili kısa bir bilgi veya bir sözü, okuyucunun kitabını aldığı şairi daha yakından 
tanımasını sağlayacaktır.
6. Grafik tasarımcı şair ile okuyucu arasındaki bağın güçlenmesi ve şairin şiirlerinin anlam-
larının bozulmaması için şairin şiirinde kurduğu düzenlemeye özen göstermelidir.
7. Tasarımcının kullandığı önemli elemanlardan biri olan yazı karakterleri, tasarım açısından 
hayati önem taşır. Tasarımcı önceden üretilmiş olan binlerce harf karakterlerinden en uygunu-
nu seçerek iletişim yaratmanın önemli basamağını çözebilmelidir.
8. Sayfa tasarımında kullanılacak boşlukların oluşturduğu görsel düzenleme, okuyucunun 
şiirle bütünleşmesini, şiirle başbaşa kalmasını sağlayabilecek bir düzenleme olmalıdır.
9. Genel olarak kitap tasarımında kullanılacak yazı karakterlerinin seçimi, puntolarının kü-

---

15
SANAT & TASARIM DERGİSİ
çüklüğü-büyüklüğü, satır aralığı ve espas özellikleri gibi konuların çözümünde, kitap okunur-
ken gözün yorulmamasını sağlayabilmelidir.
10. Şiir kitabının okuyucu kitlesi genellikle bellidir. Okuyucu kitlesi, kitabın tasarımının iyi 
ya da kötü olmasının dışında o kitabı almaya eğilimlidir. Fakat kitabın tasarımının iyi yapılması, 
işlevsel olması ve estetik bir yapı taşıması gibi bir beklenti içerisindedir.
11. “Yazı mesajın en iyi okunabilirliği amacına ulaşmak için seçilmeli ve düzenlenmelidir. 
Okunabilirlik meydana getirilecek basılı iletişimin temeli olmalıdır. Yazı seçimi ve bunların su-
nuluşu sadece okunabilirliği yardımcı olmakla kalmamalı, ayrıca iletişimin amacına da yardım 
edebilmelidir. Yazı mesajı güçlendirecek şekilde seçilmelidir” (Selamet, 1995, s.74).
Ayrıca kitabın cildinin sağlamlığı, baskısının iyi olması, kitabın kapağının işlevsel olarak da-
yanıklılığı okuyucuyu etkilemektedir.
2.2.4. Dizi Şiir Kitaplarında Tasarım Bütünlüğü: Kitap yayıncılığında kitaplar tek tek ya-
yınlandığı gibi dizi halinde de yayınlanabilmektedirler. Kitabın dizi halinde yayınlanması onun 
türüne, iletişim görevine göre oluşabilmektedir. Örneğin eser türleri içerisinde, külliyatlar (eser 
sahibinin belli bir konuyla ilgili tüm eserlerinin dizi olarak çıkarılması) gibi, bilimsel bir ansik-
lopedinin A’dan Z’ye dizi olarak yayınlanması ya da yayınevi editörünün bir konuyla ilgili özel 
veya bilgi verici nitelikte bir dizi hazırlaması gibi.
Tasarımlar dizi kitap türlerine göre farklılıklar gösterebildiği gibi ortak yanları da vardır. Bu 
ortaklıklar dizi bütünlüğünü oluşturmak için her görsel elamanın dizi içerisinde olması gereken 
yere koyulması biçimindeki ortaklıklardır.
Diziyi oluşturacak şiir kitaplarında tasarımı kötü yönde etkileyecek durumlardan kaçınılma-
lıdır. Bu durumlar:
1. Şiir kitapları arasında birbirini iten renk uyumsuzluğu,
2. Şiir kitapları dizisinde şairler arasındaki ortak yanlar, şairlerin şiirleri arasındaki temaların 
ortaklığı ya da farklılıkların dengesinin iyi kurulamaması,
3. Kitaplarda kullanılan yazı karakterlerinin birbirini desteklememesi,
4. Yayınevi amblem ya da logosunun kitapların kapaklarında farklı yerlerde kullanılması,
5. Kitap boyutları arasında farklılıkların olması,
6. Birbirleri arasında farklı uygulama tekniğinin kullanılarak dizi bütünlüğünün sağlanama-
ması,
7. Dizi şiir kitaplarına estetik bir yapıyla yaklaşılması gerekliliğinin göz önüne alınamaması,
8. Sayfa numaralarının her kitapta farklı yerde kullanılması,
9. Farklı temaları içermesine karşın kitapların tümünde aynı görsel etkinin verilmesi. Örne-
ğin Nâzım Hikmet’in şiir kitapları dizisinde ki tasarım gibi.

---