Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
109 Alim fikrin ə davam edərək göstərir ki, Atillanın ölüm mərasimində, “düdükl ərin, davulların sədaları altında şairlərin söylədikləri nəğmələrlə birlikdə bu dastanı, şeirləri tərtib edən şairlər, heç şübhəsiz, daha sonrakı saz şairlərimizin d ədələridir” [217, 158]. F.Köprülünün elmi qənaətinə görə, bir sıra türk dövlətlərində əsgəri musiqinin olduğu nəzərə alınsa “türklərdə islamiyyətdən əvvəl xalq şair- musiqişünaslarının fəaliyyət göstərdikləri asanlıqla anlaşılır” [217, 159]. Aşığın tarixi funksiyasının mühüm istiqamətini bahadırlıq və mərdlik n əğmələrinin təşkil etməsi, göründüyü kimi, tarixi-genetik ənənələrə söykənir. Orta əsrlərdə hərbi-siyasi məzmunlu aşıq mahnılarının, döyüş ruhlu saz havalarının geniş yayılması və dinamikası məhz həmin sənət ənənəsinin nəticəsi kimi sonrakı dövrlərdə d ə bu və ya digər dərəcədə mühafizə olunmuşdur. “İstər Osmanlı, istərsə də Səfəvi ordularında dövlət tərəfindən himayə olunan xüsusi aşıqlar dəstəsi saxlanılırdı. Onlar ovqat yaradan c əng havaları çalaraq və döyüş, qələbə ruhlu mahnılar oxuyaraq ordunun vuruş əzmini, zəfər eşqini daha da gücləndirirdilər” [106, 160]. Ağbaba-Çıldır aşıq mühitində qəhrəmanlıq nəğmələri, türkçülük düşüncəsi milli s ərhədlərin hüdudlarından uzaqlarda yaşayıb-yaradan türk xalqını haqq-ədalət, milli özgürlük uğrunda mübarizəyə səsləyən amillərdən biri kimi diqqəti cəlb edir. Bu b axımdan Aşıq Mövlud İhsaninin “Kıbrısda” (“Kiprdə”) rədifli qoşması milli hissl ərin, qəhrəmanlıq duyğularının əlvanlığı ilə seçilir: Getdik özgürlüy ə, getdik barışa, Köhl ən atlar hazırladıq yarışa, Bu torpaq Türkündür ta başdan başa, Şəhidim Kıbrısda, qazim Kıbrısda. İşarət vermişdir peyğəmbərimiz, Şəhid qanı ilə axdı tərimiz, Sayısız, minlərlə, çox əsərimiz, Camil ər, türbələr, izim Kıbrısda. [223, 175] Aşıq Reyhani bahadırlıq və cəngavərlik ovqatını sosial-siyasi və milli birlik ideyalarının poetik ahəngində ifadə edir. Milli bərabərlik və birlik uğrunda “edam 110 g ərəkirsə mənə fərman ver” – deyən sənətkarın iç duyğularının coşqunluğu və əzəməti Vətənin, doğma yurdun taleyini düşünən türk övladına güc və təpər verir: Mill ət, millət olsun, ordu da ordu, Bel ə qurtararıq Vətəni, yurdu, Tör ə də, yasa da belə buyurdu, Milli b ərabərlik, milli bütünlük. [223, 175] Genetik yaddaşın və bədii təxəyyülün harmoniyasında məna və məzmun tutumunu gerç əkləşdirən Aşıq Yaşar Reyhani poeziyasının başlıca ideyası türkçülük, milli özünüd ərk və vətənpərvərlikdir. Çağdaş dövrümüzdə bu əqidə ilə yaşayıb- yaradan aşığın “Tərcümanıyam” rədifli qoşmasından gətirdiyimiz aşağıdakı misralar fikrimizi t əsdiqləyir: M ən Azəri türkəm, əski soydanam, M ən şəhid üstünə doğan aydanam. [217, 196] Qeyd olunan milli-m ənəvi keyfiyyətlərin obrazlı ifadəsi Ağbaba-Çıldır aşıq mühitind ə nə qədər güclü və kəsərlidirsə, türkün özünəməxsus milli atributlarından uzaqlaşmaq qorxusu, mənəvi dəyərlərə biganə münasibət, yabançı adət-ənənələrə uymaq hissi bir o q ədər kədərli və yandırıcıdır. Bu duyğu və düşüncələr Aşıq Reyhani, Aslan Usta, Aşıq Hüseyn Tellioğlu, Aşıq İsgəndər Ağbabalı, Aşıq Mövlud İhsani, Bayram Dənizoğlu, Aşıq Erol Erkaninin və digər sənətkarların yaradıcılığında t əşvış və qəmli hisslərlə qələmə alınır. Aşıq Çingiz Yarani (1950) Avropanın “m ədəni” həyatına aldanıb türkün müqəddəs adət-ənənələrindən uzaqlaşan, Qərbin t əsiri altına düşən Vətən övladlarını özünüdərkə səsləyir: Avropa dedik qovrulduq, Kehaneti (Kahinliyi) öyr ətdilər. Bihud ə yandıq sovrulduq, X əyanəti öyrətdilər. Yarani gerç ək yazıyor, Avropa bizi süzüyor, Nataşalar qol gəziyor, 111 Ticar əti öyrətdilər. [217, 203-204] XXI əsrin real təsviri olan bu gerçəkliklər yad meyillərə uyan vətən övladlarının milli faciəsi kimi oxucunu düşünməyə sövq edir. XX əsrin əvvəllərində görk əmli sənətkarımız C.Məmmədquluzadə “Anamın kitabı” tragikomediyasında bu problemi böyük ustalıqla təsvir edərək, yad təsirlərin Vətəni parçaladığını, milli birliyi dağıtdığını əks etdirmişdi. Ağbaba-Çıldır aşıqlarının bu problemə həssas münasib əti bir tərəfdən dövlətçilik ənənələri, milli özünüdərklə, sənətkar təfəkkürü və f əhmi ilə bağlıdırsa, digər tərəfdən real tarixi təcrübə, ulu babaların müdrikliyi, yağı düşmənin fitnəkar əməllərinin əsil mahiyyəti ilə əlaqədardır. Bu baxımdan türk mill ətini hiyləgər düşmənin fitnələrinə aldanmamağa çağıran Bilgə Kağanın vəsiyyəti olduqca m ənalıdır:” Ey türk milləti! Dadlı sözlərə və yumşaq ərməğanlara aldandın v ə bir çoxlarımız öldü. Yenə yanılıb və Güneydəki Çoqay ormanına , Töqültün düz ənliyinə gedib yerləşsən, ey türk milləti, öləcəksən!” [131, 112]. Göründüyü kimi, türk mill ətinin milli birliyini pozmağa çalışan düşmənin fitn ə-fəsadlarının kökü çox-çox qədim dövrlərə gedib çıxır. Bilgə kağanın bir s ərkərdə və rəhbər kimi narahatçılığı, millətinə müraciəti, milli birliyi qoruyub saxlamaq üçün göst ərdiyi yol, etdiyi nəsihət bu səbəblərdən doğur: “Ey Ötükənin xoşbəxt milləti! Getdiniz! Doğuya varanınız oldu. Batıya varanınz oldu. Vardığın yerl ərdə xeyrin o oldu ki, qanın su kumu axdı. Sümüklərin dağ kimi yığılıb yatdı” [131, 114]. Mövlud İhsaninin “A bəylər” rədifli qoşması müdrik bir sənətkarın milli- qlobal d ərdləri əks etdirən faciəli monoloq təsirini bağışlayır. Eyni sıxıntı və nigarançılığı keçirən sərkərdə (VIII əsr) və aşığın (XXI əsr) min üç yüz illik bir zaman k əsimində duyğu və düşüncələri yaxından səsləşərək ali bir məqamda – milli birlik m əqamında birləşir. Aşıq türkün qədim və şanlı tarixini xatırlatmaqla onu özün ə dönməyə, özünün əzəli və əbədi milli atributlarını mühafizə etməyə çağırır: Üç qit ədə at oynatdıq, savaşdıq, Erkenekon dastanında cağ aşdıq, Bozqurd il ə irmaq keçdik, dağ aşdıq, Hızımızı qeyb etdik, a bəylər. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|