Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

64

paylanmış epidemik ocaqlardan ibarətdir (aşkar edilməmiş ocaq-

lar da daxil olmaqla). 

Epidemik  ocağa  ərazi  və  populyasiya  baxımından  müxtəlif 

təriflər verilmişdir. 

L.V.Qromaşevski  epidemik  ocaq  (onun  terminologiyasına 

görə  –  yoluxucu  xəstəlik  ocağı)  dedikdə  infeksiya  mənbəyinin 

olduğu yer və törədicininin ötürülə biləcəyi (mümkün) yoluxma 

mexanizminin  realizasiya  olduğu  ərazini  nəzərdə  tutur.  Popul-

yasiya  yanaşmasında  antroponozlar  zamanı  epidemik  ocaq  törə-

dici populyasiyasının və onun mövcud olmasını təmin edən insan-

ların  yaşayış  mühitidir.  Bu  halda  epidemik  ocağın  məkan  və 

zaman sərhədləri insanların ərazi, sosial, məişət və yaş qrup larının 

hə yat fəaliyyətlərinin xüsusiyyətləri ilə müəyyən olunur; bu ocaq 

da xilində xəstəlik törədicilərinin sirkulyasiyası mümkündür.

  İnsanların  zoonozlarla  xəstələnməsi  enzootiya  ilə  bağlıdır. 

Enzootiya özü isə epizootik ocaqların inkişaf etməsi zamanı təz a-

hür olunur. Epizootik ocaqların təyinində ərazi (E. N. Pav  lov s ki ) 

və populyasiya (B.N.Beklemişev) yanaşmalarından istifadə e dir-

lər. E.N.Pavlovskiyə görə təbii ocaq (enzootik ocaq) – törə di ci-

nin donordan resipiyentə ötürülməsi mümkün olan coğrafi land-

şaft sahəsidir. Populyasiya yanaşmasına uyğun olaraq, epizootik 

ocaq  -  törədici  populyasiyası  və  onun  mövcud  olmasını  təmin 

edən onurğalı heyvanların populyasiyalarının (transmissiv infek-

siyalar zamanı həmçinin buğumayaqlıların, sapronozlar zamanı 

isə həm də xarici mühitin spesifik şəraiti) yaşayış mühitidir.

Epidemik  proses  mürəkkəb  sosial-bioloji  hadisədir.  Epide-

mik  proses  3  halqadan  ibarətdir:  infeksiya  mənbəyi,  yoluxma 

me  xanizmi və həssas orqanizm. Epidemik proses haqqında təlim 

3 əsas bölməni əhatə edir:

1)  Epidemik  prosesin  əmələ  gəlmə  səbəbləri  (bioloji,  təbii, 

s o sial) və onun inkişaf şəraiti, epidemioloji prosesin mahiyyəti, 

parazit və sahib populyasiyaları arasında müəyyən sosial və təbii 

şəraitlərdə baş verən qarşılıqlı təsir öyrənilir.

2) Epidemik prosesin inkişaf mexanizmi: yoluxma mexaniz -

mi   nə zəriyyəsi, təbii ocaqlılıq nəzəriyyəsi və parazitar sis tem lə-

rin özünütənzimləmə nəzəriyyəsi öyrənilir. 

---

65

3) Epidemik prosesin təzahürləri öyrənilir, yəni infeksion xəs-

tə liklərin  müxtəlif  ərazi,  əhali  qrupları  və  zamana  görə  paylan-

ması müəyyən edilir.

Birincibölmədə epidemik prosesin nə üçün baş verdiyi a y-

dın   laş dırılır. Klinik təbabətdə patoloji prosesi orqanizm səviy yə-

sində öyrənən analoji bölmə etioloji bölmə adlanır.

İkincibölmədə epidemik prosesin necə inkişaf etməsi öyrə ni-

lir  və patogenezi müəyyən edilir.

Üçüncübölmədə epidemik prosesin necə təzahür etməsi, əla-

mət ləri – semiotika araşdırılır.

Epidemik proses, onu təşkil edən və inkişafına 

təsir göstə rən amillər

Epidemik proses epidemiologiyanın predmetini təşkil edir. 

Epidemik prosesin elementar əsasını yoluxucu xəstəlik, y o-

lux ma  mexanizmi  və  əhalinin  xəstəliyə  həssaslığı  təşkil  edir. 

İ.V.Qro ma şevski göstərir ki, epidemik proses bir-birinin ardınca 

qanunauyğun şəkildə baş verən yoluxucu xəstəlik hadisələrindən 

ibarət olub, bütün yoluxucu xəstəliklərin (parazitar xəstəliklərin) 

yeganə real saxlanma formasıdır.

Epidemik proses ardıcıl baş verən və bir-birilə qarşılıqlı əla-

qəsi  olan  yoluxucu  xəstəlik  hadisələrinin  zəncirindən  ibarət 

olub, xəstə və törədicigəzdirən olan epidemik ocaq şəklində özü-

nü büruzə verir. Yoluxucu xəstəliyin yayılması prosesini, s a də cə, 

estafet  şəklində  təsəvvür  etmək  olar.  Belə  olduqda  estafet  işti-

rakçısı  xəstəliyin  törədicisini  qəbul  edir,  sonra  onu  başqasına 

ötürür.

Hər bir növbəti yoluxmanın baş verməsi üçün ardıcıl və qar-

şılıqlı əlaqəsi olan üç amilin iştirakı mütləqdir: 

a)  xarici  mühitə  törədicini  ifraz  edən  yoluxucu  xəstəliyin 

mən bəyi (insan, heyvan); 

b) yoluxucu xəstəliyin keçirilmə amilləri (xarici mühit ob yek t-

ləri – su, hava, torpaq və s.);

c) həssas orqanizm (immuniteti olmayan əhali).

Bunların birinin epidemik prosesdən çıxarılması yoluxucu xəs -

təliyin yayılmasının qarşısını alır. Epidemik proses sosial və bio-

---

66

loji əsası olan mürəkkəb hadisədir. Sosial nöqteyi-nəzərdən epi-

demik  proses  insanların  cəmiyyətdə  yaşayış  tərzindən  (sıxlıq), 

su  və  kanalizasiya  ilə  təchiz  olunmasından,  peşəsindən,  müha-

ribələrdən, tibbi yardımla təchiz olunmasından və s. asılıdır. Epi-

demik prosesin bioloji əsası onunla izah olunur ki, o, yoluxucu 

xəs təlik  törədici  ilə  insan  orqanizmi  arasında  qarşılıqlı  təsirin 

nəti cəsidir.  Törədicilərin  insan  bədəninə  daxil  olmasına,  orada 

i n kişaf etməsinə, digər canlı orqa nizmə keçməsinə, yaşamasına 

və ya bir növ kimi təbiətdə saxlanmasına şərait yaradır.

Epidemik prosesin tərkib hissələri (daxili strukturu)

Epidemik  proses  haqqında  təlim  ümumi  epidemio logi ya nın 

əsas  hissəsidir  və  L.V.Qromaşevskiyə  görə,  o,  epidemio lo gi ya-

nın  pred metidir.  Epidemik  proses  –  populyasiya  səviyyəsində 

törədicinin  və  insan  orqanizminin  qarşılıqlı  təsiri  prosesi  olub, 

müəyyən sosial və təbii şəraitlərdə tək-tək və ya çoxsaylı xəs tə-

lik lərlə, həmçinin infeksiyanın simptomsuz formaları ilə təzahür 

edir. L.V.Qromaşevski göstərmişdir ki, epidemik proses bir-bi ri-

nin  ardınca  davam  edən  infeksion  hallar  zənciridir. V. D.  Bel ya-

kov (1964, 1976) isə epidemik prosesi xarakterizə edərək söy lə-

miş dir  ki,  o,  populyasiya-növ  səviyyəsində  törədici-parazit  və 

in san orqanizminin qarşılıqlı təsirinin özünütən zimləmə prosesi 

olub, labüd və kifayət qədər sosial və təbii şəraitlərdə infeksiya-

nın manifest və simptomsuz formaları ilə, tək-tək və çoxlu xəs-

tə lənmələrlə təzahür edir. 

Epidemik prosesin bir il (mövsümilik), bir çox illər və hətta 

on illiklər ərzində (dövrilik) dövri yüksəlişləri və enişləri sə ciy yə-

vidir. 

Epidemik prosesin inkişafının əsasında 3 başlıca halqa durur: 

infeksiya mənbəyi, yoluxma mexanizmi, həssas orqanizm. 

---