Azərbaycan ssr elmlər akademġyasi tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
110 1551-ci ildə ġahqulu Ustaclu min nəfərdən ibarət tüfəngçi dəstəsilə ġəkidəki KiĢ qalasına hücum etmiĢdir [165]. 1553-cü ildə I ġah Təhmasib Osmanlı hökmdarı Sultan Süleymana yazdığı rəsmi məktubunda qeyd edir ki, ««sənin bir çox qalalarını tüfəng gücünə aldım» [166]. 1585-ci ildə Təbrizdə qızılbaĢların iyirmi min nəfərdən ibarət tüfəngçi və piyada döyüĢçüsü toplanmıĢdı [167]. Məlumdur ki, bu qədər tüfəngi Avropa dövlətlərindən almaq mümkün deyildi. Bu tüfənglər Azərbaycan, xüsusilə Təbriz sənətkarları tərəfindən hazırlanırdı. Deməli, tarixi ədəbiyyatda bu vaxtadək mövcud olan, guya I ġah Abbasın hakimiyyəti dövründə ġerli qardaĢlarının Ġranda ilk dəfə top və tüfəng hazırlanması texnikasını öyrətməsi haqqında müddəa [168] tamamilə yanlıĢdır. I ġah Abbasın hakimiyyətinə qədər Azərbaycanın müxtəlif Ģəhərlərində, o cümlədən Təbrizdə tüfəng istehsal edən çoxlu sənətkar olmuĢdur. Tüfəng istehsalı sahəsində Təbriz Ģəhəri böyük rol oynamıĢdır. Ehtimal ki, tüfəngin istehsalına təqribən XV əsrdən baĢlanmıĢdır. Lakin XVI əsrin birinci rübündə odlu silahın bu növü sahəsindəki sənətkarlıq tədricən inkiĢaf etmiĢ, onun texnologiyası da xeyli təkmilləĢmiĢdir. Arasıkəsilmədən davam edən Səfəvi - Osmanlı müharibələri nəticəsində tüfəng istehsalı kəmiyyətcə də artmıĢdı. XVI əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda, o cümlədən Təbrizdə iri karxanalar [169] təsis olunmuĢdu. M. X. Heydərov tapança istehsalı sahəsində Təbrizi ən böyük mərkəz hesab etmiĢdir [170]. Lakin yazılı məxəzlər nəzərdən keçirilmiĢ, Azərbaycan Ģəhərlərində XVI-XVII əsrlərdə tapança istehsalı məsələsinə təsadüf edilməmiĢdir. Avropalıların qiymətli hədiyyə kimi Səfəvi Ģahlarına və bəzi feodallara tapança bağıĢlaması haqqında məlumat vardır. Adam Olearinin Ġsfahanda ġah Səfiyə 40 ədəd tapança hədiyyə etməsi, baĢqa bir Avropa elçisinin ġah Səfiyə metal tapança bağıĢlaması məxəzlərdən məlumdur [171]. Bundan əlavə, Tavernye Kirmanda olarkən qeyd edir ki, iranlılar xaricdən gətirilən nadir Ģeylərə çox maraq göstərdikləri üçün məndən qiymətini mən qoymaq Ģərtilə bir odlu silah istədilər. Səhərisi gün mən Kirman hakiminə bir cüt tapança və kiçik saat bağıĢladım [172]. Fikrimizcə, daxildə kütləvi surətdə tapança istehsal olunsaydı, xaricilər heç bir vaxt qiymətli hədiyyə kimi Ģah və ya feodallara tapança bağıĢlamazdılar. Təbrizdə böyük qazanlar tökmə sənəti XIV əsrdə yüksək inkiĢaf mərhələsinə çatmıĢdı. Təbrizin məĢhur qazan tökək ustası Əbdüləziz ibn usta ġərəfəddin Xacə Əhməd, Yasəvi məscidi üçün bürüncdən iki top ağırlığında qazan tökmüĢdü [173]. XVI-XVII əsrlərdə sənətkarlığın bu növü daha da inkiĢaf etmiĢdir. Rafael dyü-Man bu dövrdə hamamlar üçün metaldan tiyan hazırlanmasını bildirir. O yazır ki, Təbriz ustaları diametri 4,5 ayaq və iki barmaq qalınlığında olan tiyanlar hazırlayırdılar [174]. Metal əridən ustalar misdən Ģamdanlar da düzəldirdilər. Onlar metalı əridərkən Hindistandan 111 gətirilmiĢ metal oksidi qatırdılar ki, bu da misi bərkidir və tez parçalanmasının qarĢısını alırdı [175]. Tavernye yazır ki, Təbriz bazar cərgələrindəki sənətkarların əksəriyyətini dəmirçilər təĢkil edirdi [176]. Bu da Ģəhər və kənd əhalisinin metal məmulatına olan tələbatının artması ilə əlaqədar idi. Onlar balta, bel, kotan, miĢar, dəhrə, zəncir, qıfıl, qapıpəncərə ləvazimatı hazırlayırdılar [177]. Mis baĢqa metallara nisbətən daha yumĢaq və zərif olduğu üçün Təbriz misgərləri ondan müxtəlif formalı qabqacaq və ev əĢyası, o cümlədən nimçə, məcmeyi, qazan, aftafa, tava hazırlayırdılar. Misdən hazırlanmıĢ qabqacaq, aftafa, ləgənə bərbəzək vurulurdu. XVII əsrdə Təbrizdə hazırlanmıĢ aftafalar indi də muzeylərdə mühafizə olunur [178]. Nalbəndlər isə at nalları hazırlayırdılar. Onlar nalla yanaĢı, atın ayağına vurmaq üçün xüsusi nal mıxları da düzəldirdilər. Rafael dyü-Man müqayisə edərək yazır ki, «onların nal düzəldənləri bizim ustalardan yaxĢı nal düzəldirlər» [179]. Davatgərləri isə ağ dəmir vərəqələrdən satıl, süd-su qabları, novdanlar və s. hazırlayırdılar [180]. Yüksək rütbəli feodal əyanlarının atları üçün qaĢı qızıldan və ya müxtəlif metaldan olan yəhər düzəldirdilər. Rafael dyü-Man Təbriz yəhər qayıranlarının Fransa yəhər qayıranlarından daha yaxĢı yəhər hazırladıqlarını xüsusilə qeyd etmiĢdir [181]. Metaldan dəmir qapılar düzəldirdilər. Təbrizdə sənətkarlar binalar üçün tuncdan novdanlar da hazırlayırdılar. XV əsrin ikinci yarısında «HəĢtbehiĢt» sarayında tuncdan əjdaha Ģəklində novdanlar qoymuĢdular. Anonim tacir yazır ki, «onlar o qədər böyük idi ki, hər birindən bir top düzəltmək olardı. Həmin novdanları o qədər məharətlə düzəltmiĢdilər ki, oradakı əjdaha Ģəkilləri canlı əjdahaya bənzəyirdi» [182]. I ġah Ġsmayılın qızıl taxtı da çox ehtimal ki, Təbriz sənətkarları tərəfindən düzəldilmiĢdir. Məlum olduğu kimi, hələ Qazan xan da 1300-cü ildə Təbriz sənətkarlarına qızıldan taxt düzəltməyi sifariĢ etmiĢdi. 1302-ci il iyun ayına qədər iki il müddətində sifariĢ yerinə yetirilmiĢdi [183]. Təbrizdə məĢhur zərgərlər də var idi. Övliya Çələbi yazır: «Buranın ustadı-kamil... zərgəri heç bir diyarda yoxdur» [184]. Təbrizdə zərgərlik məmulatı hazırlayıb satan zərgərlər var idi. Bu qisim zərgərlərin emalatxana və ya dükanları var idi [185]. Təbrizdə çoxlu zərgər çalıĢırdı. Sam Mirzə onları «camaati zərgəran» adlandırır [186]. Azərbaycanın digər Ģəhərlərində olduğu kimi, Təbrizdə də zərgərlər xüsusi rastada yerləĢirdi. Onların dükan və emalatxanaları bir-birinin yanında olub, «zərgər bazarı» adlanırdı [187]. ġarden Təbriz bazarlarından bəhs edərkən yazır ki, bura qumaĢ, ipək mallarla yanaĢı, baĢdan-baĢa zərgərlik məmulatı ilə doludur [188]. Tavernye Təbrizdə xeyli zərgər yaĢadığını və onların gümüĢ üzükdən baĢqa bir Ģey düzəldə bilmədiklərini yazır [189]. Tavernyenin bu fikri ilə razılaĢmaq olmaz. Təbriz zərgərləri qızıl və gümüĢdən müxtəlif zinət Ģeyləri, o Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|