Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

58 
 
mədəniyyət,  həm  də  həqiqi  rus  mədəniyyəti  üçün  bünövrə  yaratdı.  Taxt-taca 
yiyələndikdən bir qədər sonra II Yekaterina I Pyotra indi “Mis atlı” kimi tanınan 
heykəlin  qoyulmasını sifariş  verdi. Postament  kimi istifadə  edilən  nəhəng daş  iki 
ilə abidənin qoyuldugu meydançaya gətirildi. Heykəldə Böyük Pyotr şahə qalxmış 
atın  üstündə  təsvir  edilir,  Avropaya  ölkəsindən  ilk  dəfə  qapı  açan  bu  adam  rus 
xalqını da belə yüksəkliyə qaldırmaq istəyirdi. Yekaterina hesab edirdi ki, o, dahi 
sələfinin  işini  davam  etdirməlidir.  Böyük  Yekaterina  adını  qazanmış  bu  qadın 
Böyük  Pyotrun  heykəli  qoyulduqda,  Rusiya  tarixində  öz  rolunu  dəqiq  şəkildə 
qiymətləndirdi  –  heykəlin  üzərində  bu  sözlər  nəqş  olunmuşdu:  “Petro  Primo 
Catharina Secunda” (“Birinci Pyotra İkinci Yekaterinadan”). 
Pyotr  və  Yekaterinanın  adları  əksər  rusların  şüurunda  daim,  hətta  iki  əsr 
sonra  belə  birləşmiş  qaydada  qalmışdır.  Pyotr  özünə  dərin  ehtiram  qazanmışdı, 
mənşəcə  alman  olan  Yekaterinaya  isə  ruslar  valeh  olmaqda  davam  edirdilər.  Bu 
qadın əslində hakimiyyəti uzurpasiya yolu ilə ələ keçirmişdi, əxlaqca pozğun idi, 
lakin  milli  iftixarın  mənbəyi  kimi  qiymətləndirilirdi.  Qeyri-ruslara  məxsus  olan 
yerlərdə isə Yekaterina çox az hallarda nəcib şəxsiyyət hesab edilirdi. Çünki onun 
hökmranlığı  altında  Rusiya  xeyli  güclənmişdi  və  bu,  digər  böyük  dövlətlərə 
təhlükə  törətmək  üçün  kifayət  idi  və  o,  faktiki  olaraq  kəskin  vasitələrə  məhəl 
qoymayan  bir  hökmdar  idi.  Qərbin  təxəyyülündə  nəhəng,  geridə  qalmış,  həm  də 
cəzbedici olmayan ölkəni idarə edən bir şəxsiyyət idi. Yekaterinanın bir prinsipial 
şərəfi ondan ibarət idi ki, ingiltərəli I Elizabet və kraliça Viktoriya kimi öz adını 
tarixin  həmin  dövrünə  vermişdi,  öz  ölkəsinin  inkişafında  həlledici  bir  epoxanın 
sinoniminə çevrilmişdi. 
Sofiya  Fridrixa  Avqusta  fon  Anhalt-Tserbst  1729-cu  ilə  Ştettində  anadan 
olmuş,  o  qədər  də  yaxşı  tanınmayan  alman  hökmdarının  qızı  idi,  həm  də  anası 
tərəfdən Holştetin hersoqlarına qohum idi. 14 yaşı olanda Böyük Pyotrun nəvəsi və 
Rusiya  taxt-tacında  Böyük  Knyaz  Pyotr  kimi  olacaq  Karl  Ulrixin  arvadı  olmaq 
üçün  seçilmişdi.  Yekaterina  1744-cü  ildə  Rusiyaya  gəldi,  Böyük  Knyaginya 
Yekaterina  Alekseyevna  titulunu  qəbul  edib  sonrakı  ili  qohumu  olan  oğlana  ərə 
getdi. Nikah olduqca uğursuz idi. Sonrakı 18 il bu qadın üçün aldanma, alçalma və 
ümidlərinin puç olması ilə dolu idi. 
Rusiya  həmin  vaxt  Böyük  Pyotrun  qızı,  imperatriça  Yelizaveta  tərəfindən 
idarə  olunurdu,  onun  20  illik  hakimiyyəti  monarxiyanı  xeyli  dərəcədə 
sabitləşdirmişdi. Özünü çox sayda əyləncələrə, dəbdəbəyə və öz sarayına daha çox 
Avropa  sarayının  zənginliyini  vermək  arzusuna  həsr  etməklə  Yelizaveta 
Yekaterina üçün əslində elə bil ki, hamar bir yol hazırlayırdı. 
Lakin Yekaterina, əgər əri tam normal olsaydı, imperatriça ola bilməzdi. Əri 
müstəsna  dərəcədə  əsəbi,  üsyankar,  küt,  güman  ki,  impotent  olmaqla,  sərxoşluğa 
meylli idi. O, prussiyalı II Fridrixə çox ciddi, hətta fanatik qaydada sitayiş edirdi. II 
Fridrix isə imperatriça Yelizavetanın düşməni idi. 
İmperatriça  Yelizaveta  Petrovnanın  ölümü  Yeddi  illik  müharibədə 
Prussiyanın  vəziyyətini  yüngülləşdirdi.  Rusiya  Avstriya  və  Fransa  ilə  ittifaqda 
Prussiyaya  qarşı  vuruşurdu.  Yeni  imperator  III  Pyotr  isə  ağır  vəziyyətdə  olan 
Prussiyaya  qarşı  hərbi  hərəkətləri  dayandırdı  və  II  Fridrixlə  sülh  müqaviləsi 

---

59 
 
bağladı.  III  Pyotrun  ağılsız  hərəkəti  müharibənin  sonunu  dəyişdirdi.  Fransa 
Kanadada  və  Hindistanda  Prussiyanın  müttəfiqi  olan  Böyük  Britaniyanın  xeyrinə 
demək  olar  ki,  bütün  müstəmləkə  ərazilərini  itirdi.  3  fevral  1762-ci  ildə  Fransa 
Fontenbloda  Böyük  Britaniya  ilə  sülh  bağlamağa  məcbur  oldu.  Prussiya  Avropa 
dövləti  kimi  öz  mövqeyini  möhkəmləndirdi və  buna  görə  səfeh  rus  imperatoruna 
borclu idi.  
Ərindən  fərqli  olaraq  Yekaterina  aydın  düşüncəli  və  ambitsiyalı  idi.  Onun 
fərasəti, xarakterinin çevik olması və Rusiyaya məhəbbəti xeyli dəstək qazanırdı. 
Bu qadın alçaldılmışdı, boğaza yığılırdı və sarayda ona şübhə ilə yanaşılırdı. 
O,  geniş  mütaliə  etməkdə  bir  rahatlıq  tapırdı  və  özünü  bir  hökmdar  kimi 
gələcəkdəki  roluna  hazırlayırdı.  Azacıq  gözəlliyə  malik  olmasına  baxmayaraq, 
Yekaterina  xeyli  lətafətə,  yaxşı  qabiliyyətlərə  və  qeyri-adi  enerjiyə  malik  idi. 
Ərinin sağlığında onun ən azı üç məşuqu var idi. Əgər bu qadının etdiyi işarələrə 
inanılsaydı, onun üç uşağından heç birinin, hətta açıq varisi Pavelin də atası heç də 
öz əri olmamışdı. Onun həqiqi ehtirası yalnız ambitsiyası idi. III Pyotr hökmranlıq 
etməyi bacarmadığı vaxtdan o, gördü ki, ərini məhv etmək və Rusiyanı idarə etmək 
üçün hətta özünün ilkin imkanları belə kifayətdir. 
İmperatriça  Yelizaveta  1762-ci  ilin  yanvarında  öldü.  Yelizavetanın 
ölümündən  sonra  yeni  imperator  olan  III  Pyotr  prussiyalı  II  Fridrixə  sitayiş 
qaydasında  yanaşırdı  və  onunla  ittifaq  bağladı.  II  Fridrix  isə  Rusiyaya  nifrətini 
gizlətməyə heç bir cəhd göstərmirdi və yalnız doğma Almaniyasını sevirdi. Özünü 
saysız-hesabsız  ağılsız  hərəkətlərlə  biabır  edən  Pyotr  həmçinin  arvadından 
uzaqlaşmağa  hazırlaşırdı.  Yekaterina  yalnız  zərbə  endirməli  idi.  O,  ordunun, 
xüsusən  Sankt-Peterburqda  olan  polkların  dəstəyinə  malik  idi,  burada  onun 
məşuqu Qriqori Orlov öz postunu yerləşdirmişdi. 
Saray, hər iki paytaxtdakı – Moskva və Sankt-Peterburqdakı ictimai rəy də 
Yekaterinanın  tərəfində  idi.  O,  kübar  cəmiyyətinin  “maariflənmiş”  elementləri 
tərəfindən  dəstəklənirdi.  O  vaxtdan  qadın  öz  liberal  görüşlərinə  görə  tanınırdı  və 
Rusiyada ona ən mədəni şəxslərdən biri kimi vurulmuşdular. 
Qvardiya zabitlərinə arxalanan III Pyotrun arvadı II Yekaterina 1762-ci ildə 
onu  taxt-tacdan  devirdi.  Qəsdin  uğuru  III  Pyotrun  siyasətindən,  xüsusən  Prussiya 
ilə  sülh  bağlanmasından  və  onun  Yeddi  illik  müharibədəki  keçmiş  müttəfiqlərə 
qarşı  çıxış  etməsindən  yaranan  narazılıqdan  qidalanmışdı.  O,  həm  də  pravoslav 
kilsəsini protestant qaydasında islahata uğratmaq istəyirdi. Böyük II Yekaterinanın 
hökmranlığı 34 il davam etdi və bu Rusiya imperiyasının tarixində “qızıl era” oldu. 
Mütləqiyyət  hakimiyyətini  möhkəmləndirən  Yekaterina  həm  də  “maariflənmiş 
absolyutizm”  ruhunda  iri  islahatlar  apardı.  Onun  dövründə  Rusiya  dövlətinin 
ərazisi xeyli genişləndi. 
9 iyul 1762-ci ildə Yekaterina başçılıq etdiyi polklarla hakimiyyəti götürmək 
naminə  Sankt-Peterburqa  girdi,  özünü  imperatriça  və  Qazan  kilsəsinin  avtokratı 
elan etdi. III Pyotr devrildi və səkkiz gün sonra öldürüldü. Güman ki, Yekaterina 
onu öldürmək barədə göstəriş verməmişdi, bu işi onu dəstəkləyənlər görmüşdülər. 
İctimai rəy isə buna görə qadını cavabdeh hesab edirdi.  

---