Bu cild üçün orijinal mətni 1981-ci ildə Robert L. MakKan yazmışdır. O, elə

AMERİKA İQTİSADİYYATININ ƏSAS CƏHƏTLƏRİ
 
yolları və rabitə əlaqələri sahəsində birləşdirmişlər. Ancaq 1986-cı ildə 
May Departament Univermaqları Birləşmiş Quru Ərzaq 
Korporasiyasım əldə etdi; Ümumi Elektrik Kompaniyası pul verib RCA 
Korporasiyasım aldı; Börafs Korporasiyası Speri Korporasiyasım (bu 
birliyə sonra Unisüs adı verildi) aldı. 
Bir çox şirkətlər öz məhsullarmm rəqabət gücünü müştərək 
müəssisələrdə rəqiblər vasitəsilə təkmilləşdirməyə can atırdılar. 
Müştərək müəssisə rəqiblər arasında heç də onların fəaliyyətinin tam 
eyniləşdirilməsini əhatə etmir. Çünki müştərək müəssisələr şirkətlər 
arasında birləşdirmək qərarına gəldikləri sahədə rəqabəti yox edir, o, 
potensial inhisar problemlərinin bir çoxunu formalaşdırır. Amma 
müştərək müəssisələr mənfəət də gətirir. Məsələn, Federal Ticarət 
Komissiyası General Motors’a (GM) və Toyotaya səsvermə yolu ilə 
müştərək müəssisə yaratmağa icazə verəndə onun müddəasının bir 
hissəsi belə bir fikrə əsaslanırdı ki, müştərək müəssisə General Motors’a 
Yaponiya istehsal texnologiyasım müşahidə edərək, onun sirlərinə 
yiyələnmək və beləliklə onun daha güclü rəqabət aparmasına imkan 
verəcək. 
Əlavə olaraq, bir çox Amerika kompaniyaları birləşirlər ki, 
müştərək axtarışları və inkişaf fəaliyyətini birgə aparsınlar. Keçmişdə 
birgə axtarışlar adətən ticarət təşkilatlan vasitəsilə aparılırdı. Bu 
təşkilatlar ətraf mühiti və sağlamlığı tənzimləmə sahəsində birləşirdilər. 
Lakin indi ərzaq inkişafı və istehsaletmə prosesləri sınaqdan keçirilir. 
Bir çox Birləşmiş Ştatlar şirkətləri fikirləşirlər ki, onlar nə kifayət qədər 
vaxt, nə də pul tapa bilərlər ki, bütün axtarışları özləri aparsınlar. 
Xüsusən bu hal mal istehsal edənlər başqa ölkələrdə bir-biri ilə birgə 
işlədiyi halda çətin olur. On əsas axtarış konsorsiumunun bir neçəsinə 
Yarımkeçirici Tədqiqat Korporasiyası (33 üzvü var), Kompüter 
Proqramlaşdırma Məhsuldarlığı Konsorsiumu (14 üzvü var) daxildir. 
Təhlükəli rəqiblər arasında birləşmənin ən maraqlı nümunəsi 1991-ci 
ildə baş vermişdir. O zaman dünyanın ən iri kompüter kompaniyası olan 
IBM Korporasiyası «fərdi» kompüterlərin aparıcı istehsalçısı Apple 
Computer, Inc. ilə işləməyə razılıq verdi ki, müxtəlif kompüterlərin 
müxtəlif variantlarının istifadə edə biləcəyi yeni kompüter 
proqramlaşdirma iş sistemini yaratsınlar. 
Son illərdə Amerika biznesində bütün birikmələrə və birləşmələrə 
baxmayaraq, kompaniyaların orta sayı azalmağa doğru gedir. Səbəb isə 
budur ki, yeni yaranan, xüsusən işçi 
f? 

---

IV HİSSƏ; KİÇİK BİZNESDƏN KORPORASİYAYA DOCRU
 
qüvvəsi 20 nəfərdən az olan bizneslərin sayı hədsiz dərəcədə artır. 
Mallara olan tələbin azalması zamanı onların çoxu 
müvəffəqiyyətsizliyə uğrayır, lakin onların yerini başqaları tutur. 
XIDMƏTIN VƏ
 
MƏ’LUMAT 
CƏHDİNİN 
İNKİŞAFİ 
z: 
aman keçdikcə, Birləşmiş Ştatlar iqtisadiyyatı xidmət 
istehsalını zaman-zaman malların istehsalından daha çox 
artırmışdır. Xidmət sənayesi avtomobil və ya soyuducu kimi maddi 
mal istehsal etmir. Əksinə, bu sənaye nəqliyyat, bank işləri, 
tə’minat-sığorta, turizm, rabitə əlaqələri, əyləncə, mə’lumatları 
işləmə və məsləhətvermə kimi xidmətlər göstərir. Əslinə baxsan, 
bir çox xidmətlər - kompüter, tətbiqi, hüquqi, hesablama və 
reklametmə kimi xidmətlər maddi mallar istehsalında istifadə 
olunur. 
1950-ci və 1990-cı illər arasında Birləşmiş Ştatlarda 
işləyənlərin ümumi sayı 48,5 milyon fəhlədən 118 milyona qədər 
artmışdır. Artımın əksəriyyəti xidmət sahəsində baş vermişdir; 
ancaq 1980-ci illərdəki onillikdə xidmət göstərən sektorun iş 
şəbəkəsi 20 milyon artmışdır ki, bu da bütün iqtisadiyyatın iş 
şəbəkəsində 19 milyon iş artırıb. İşlərin sayım ən çox artıran iki 
sənaye sahəsi var ki, bunlar reklametmə, kompüter və mə’lumatlar 
işləmə sənaye sahəsi və səhiyyə xidmətləri də daxil olmaqla biznes 
xidmətləridir. 1980-ci illərdə xalis iş gəlirinin 27 faizi bu iki 
kateqoriyanın üzərinə düşürdü. 1980-ci illərdə kompüter və 
mə’lumatları işləmə sənayesi sahəsi yarım milyona yaxın iş yeri 
artırmışdı. 
Xidmət sektoru işinin yüksəlişi istehsal məhsuldarlığının artımı 
ilə azad edilmiş əmək ehtiyatlarını işlə tə’min etdi, istehsal 
məhsuldarlığı 1982-ci ildən 1990-cı ilə qədər orta hesabla 4,5 faiz 
artdı, bu da istehsalata imkan verdi ki. Birləşmiş Ştatlar ümumi 
milli gəlirinin daimi payını, kobud şəkildə desək, artırsın (20 
faizdən bir qədər artıq), hətta ancaq sənaye istehsalı işinin yansına 
qədəri 1981-1982-ci illərin mala tələbatın dəhşətli halda azalması 
1990-cı ildə yenidən geri qaytarıldı. 
Mütəxəssislərin əksəriyyəti Birləşmiş Ştatlar sənaye əsaslarının 
sür’ətlə dağılmaqda olduğu fikrini indi inkar edir. Bunun əvəzində 
onlar statistikanın nümayiş etdirdiyi bir fikrə inanırlar ki. Birləşmiş 
Ştatlar iqtisadiyyatının, mal istehsalından başlayaraq xidmət 
istehsalına qədər, quruluşca dəyişməsi nisbi 

---

AMERİKA İQTİSADİYYATININ OSAS CƏHƏTLƏRİ
 
xarakter daşımış və ilk öncə məşğuliyyət sahəsində baş vermişdir. 
Məsələn, mal istehsalı sektoru 1946-cı ildə kənd təsərrüfatı ilə bağlı 
olmayan işlərdə 41 faiz, 1980-cı ildə 28 faiz, 1990-cı ildə isə ancaq 23 
faiz təşkil edirdi. Əlbəttə, yeni xidmət işlərinin çoxunda əmək haqqı 
sənaye malları istehsalı işləri sahəsində olduğu qədər yüksək ödənmirdi, 
onlar eyni zamanda müvafiq mənfəətlər də götürmürdülər. Bu bir çox 
ailələrin gəlirinə mənfi tə’sir edirdi və qadınların bir çoxunu 1980-ci 
illərdə əlavə iş tapmağa vadar edirdi. Bu cərəyan, güman ki, davam 
etdirilməlidir. 
89 

---