Bu cild üçün orijinal mətni 1981-ci ildə Robert L. MakKan yazmışdır. O, elə

AMERİKA İQTİSADİYYATININ ƏSAS CƏHƏTLƏRİ
 
oxşayır. Məhkəmələrdə olduğu kimi, müttəhimləri qanuni vəkillər 
təmsil edirlər. Agentlik nə qərar qəbul edirsə, federal məhkəmənin 
baxmalı olduğu (bəlkə də xitam vermiş olduğu) işdir. Hər il agentliklər 
kollektiv şəkildə bütün federal məhkəmələrin qəbul etdikləri 
qərarlardan xeyli çox olan 100 000-dən artıq qərar qəbul edir. Bu 
qərarların böyük əksəriyyətini partiyalar müzakirə etmir. 
Agentliklər qanun əsasında prezidentdən və nəzəri baxımdan 
tərəfdar olmaq siyasətindən ayrıdır. Buna baxmayaraq, tənzimləmə 
agentliklərinin tənqidçiləri təsdiq edirlər ki, müvəkkillər 
qanunvericilik hakimiyyətlərini saxlamaq naminə bə’zən Konqresin 
üzvlərinin tə’siri altına düşür və yaxud tənzimləməli olduqları biznesin 
mənafelərinin tə’sirinə mə’ruz qalırlar. Əlavə olaraq, agentlik 
mə’murlan tənzimlədikləri bizneslər haqqında yaxşı mə’lumat alırlar 
və bə’zi mə’murlara agentlikdə onların xidmət müddəti qurtardıqdan 
sonra işləmiş olduqları sənaye sahəsində yüksək maaşh iş təklif edirlər. 
Eyni zamanda, bə’ziləri şikayətlənirlər ki, bizneslə bağlı olan hökumət 
qaydalan, onlar yazıldıqdan sonra bir çox hallarda sıradan çıxmalı olur, 
çünki biznes şəraiti çox tez-tez dəyişir. 
Bu amillərin bə’ziləri Amerikanın qənaət və borc (S&L) biznesinin 
zəiflənməsi və, demək olar ki, sıradan çıxması prosesi ilə bağlı bir sıra 
hadisələrlə əlaqədar olmuşdur. Bu biznes 1980-ci illərdə və 1990-cı 
illərin əvvəllərində Amerika «qənaətcillik» sənayesində aparıcı ünsür 
olmuşdur. Ən’ənəvi şəkildə Amerika qənaət və borc biznesləri çox az 
əmanətçilərin pulunu topladı və onları uzunmüddətli ev-mənzil 
əmanətinə qoydu. Onlar hər yerdə istifadə oluna bilərdi, demək olar ki, 
amerikalıların hamısı öz mənzillərini pul ilə almaq üçün Amerika 
qənaət və borc biznesinin maliyyəsini aldılar. Uzun illər boyu Amerika 
qənaət və borc biznesinə qoyulan əmanətlərə görə verilən əlavə gəlir 
faiz norması çox aşağı idi, lakin milyonlarla amerikalılar öz pullarım 
ona görə bura qoyurdular ki, buranı fövqəladə dərəcədə təhlükəsiz yer 
hesab edirdilər: əmanətə qojnılan pulun məbləği 40 000 dollardan artıq 
olduqda. Birləşmiş Ştatlar Federal Qənaətlər və Borc İnvestisiya 
Korporasiyası (FSLIC), Birləşmiş Ştatlar hökumət agentliyi və 
TTs 

---

VI HİSSO: İQTİSADİYYATDA HÖKUMƏTİN ROLU
 
qənaət və borc investisiyasının başqa növləri zəmanət verirdi ki, 
həmin pulu hər cür fövqəladə riskdən möhkəm qorusun. 
Hər halda 1960-cı illərdən başlayaraq, əmanətlərin gəlir faizi 
norması artdı və 1980-ci illərdə o dərəcədə yüksəldi ki, qənaət və 
borc bizneslərinin əksəriyyəti depozitlər üçün rəqabət apara 
bilmədilər. Bu vəziyyət onlan təhlükəli maliyyə məngənəsinə saldı. 
Onlann problemlərinə cavab olaraq, hökumət 1980-ci illərdə qənaət 
və borc bizneslərinin (eyni zamanda bankların) ödədikləri əlavə 
gəlir faizi norması səviyyəsini tədricən azaltdı, sığorta edilmiş 
depozit səviyyəsini isə 100 000 dollara qaldırdı. Bu hərəkət qənaət 
və borc bizneslərinin qiymətli kağızlar portfellərində geniş və böyük 
itkilərə səbəb oldu, bu portfellər isə, əsas e’tibarilə, qənaət və borc 
bizneslərinin öz əmanətçilərinə ödədiyindən daha aşağı gəlir faizi 
norması toplamaq üçün idi. 
Yenə şikayətlərə cavab olaraq. Konqres qənaət və borc biznesinə 
istehlakçı, biznes və ticarət üçün borc mülk verməyə icazə ilə 
məhdudiyyəti bir qədər zəiflətdi. Qənaət və borc bizneslərinin 
kapital tələbatlarını idarə edən bə’zi tənzimləmə prosesləri də 
liberallaşdırıldı. Həyat fəaliyyətini tam itirməkdən qorxan qənaət və 
borc biznesləri öz fəaliyyətlərini yüksək risklə bağlayaraq 
genişləndirdi və əmanətçilərin pulunu möhtəkirliklə mülk almaq 
riskinə qoydu və xüsusən Qərbdə iqtisadi şərait əlverişsiz bir 
vəziyyətə düşərkən, mülk almağa verilən pulların da çoxu heç bir 
mənfəət vermədi. Lakin büdcədə pulun azlığı və qaydalara ciddi 
əməl olunmasına qarşı yönəldilmiş siyasi təzyiqlər birləşib 
tənzimləmə ştatlarının və aparatının sayını o dərəcəyə qədər 
azaltmağa nail oldu ki, onlar inkişaf etməkdə olan böhranla 
ayaqlaşmaqda aciz qaldılar. Bu şəraitdə ikrah hissi doğuran bir sıra 
adamlar bə’zi qənaət və borc bizneslərini öz əllərinə aldılar ki, onları 
özləri və dostları üçün qarət etsinlər. 
Onilliyin sonlarında qənaət və borc biznesinin böyük bir hissəsi 
müflislik bataqlığına yuvarlandı; 1970-ci illərdə biznesdə fəaliyyət 
göstərən qənaət və borc bizneslərinin yarıya qədəri 1983- cü ildə 
artıq mövcud deyildi; əmanətçilərin pulunun keşiyini çəkən Federal 
Əmanət və Borc İnvestisiya Korporasiyası özü müflisləşdi. Konqres 
və prezident Maliyyə Müəssisələri İslahatı, 
116
 

---

AMERİKA İQTİSADİYYATININ ƏSAS CƏHƏTLƏRİ
 
Bərpası və Məcburi Tədbirləri Aktı kimi tanınan və vergi verənlərin 
maliyyə baxımından xilas edilməsi üçün tədbirlər görməli olan 
qanunun qəbuluna razılıq verdi. Bu akt 50 milyard dollar verdi ki, 
uğursuzluğa düçar olmuş qənaət və borc biznesləri bağlansın, əmanət 
müəssisələri üçün tənzimləmə aparatı tam dəyişsin və investisiya 
üçün müvafiq icbari qanunlar qəbul etdi. Müflisləşmiş müəssisələri 
ləğv etmək üçün Səbatlı Trest Korporasiyası (RTC) adlı yeni hökumət 
agentliyi yaradıldı. 
1990-cı ilin martında Səbatlı Trest Korporasiyasına daha 78 milyard 
dollar buraxıldı. Lakin qənaət və borc bizneslərinin öz borclarını verib 
yaxa qurtarması üçün ümumi qiymət artmaqda davam edirdi və 
1991-ci ildə 200 milyarda qədər qalxmışdı. 
Qənaət və borc bizneslərinin süqutu yüksək gəlir faizi norması 
problemləri ilə bağlı idi, bu da başqa maliyyə müəssisələrinə, o 
cümlədən banklara və sığorta kompaniyalarına gətirib çıxarırdı 
(bunlardan bə’ziləri artıq biznesdən kənar edilmiş və yaxud 
müflisləşmə təhlükəsi altında idi). Qənaət və borc bizneslərinin 
böhranlannın səbəbləri müxtəlif olsa da, tənzimləmədən yaxaqur- 
tarma və daha xüsusi şəkildə fövqəladə ictimai mənafeyə açıq şəkildə 
faydalı olan qaydaların ciddi tələblərinə riyaət etməyin vacib olduğu 
anda siyasi təzyiq tənzimləyicilərin öz işlərini görməyə mane 
olmaqda əsas rol oynadı. Ciddi şəkildə təəccüb doğururdu ki, 
amerikalıların çoxları bu qənaətə gəliblər: bir halda ki, ayağı ağır 
hökumətin işləri nizama salması prosesi pisdir, vacib 
tənzimlənmələrin məcburi həyata keçirilməsində fövqəladə 
səliqəsizlik müvafiq şəkildə pis, bəlkə daha da pis olmalıdır. 
İQTİSADİ YÜKSƏLİŞ 
illərdə Birləşmiş Ştatlar hələ Depressiya 
və 
SABİTLİK 
X 
2/ 
^ V/ “ Vz Li zamanı başgicəllənmə halı keçirəndə, Birləşmiş Ştatlar 
hökuməti iqtisadiyyatın yüksəlişinə və sabitləşməsinə təkan vermək 
üçün fəal rol oynamağa başladı. 
İngilis iqtisadçısı Con Meynard Keynesin bu işə vacib tə’siri oldu. 
Keynes iqtisadi depressiyaların təhlili və izahı yollarını inkişaf 
etdirmişdi. 
((Məşğuliyyət, Faiz və Pulun Ümumi 
Nəzəriyyəsi)) 
(1936) adlı tə’sirli kitabında Keynes sanki Amerikada 
iqtisadi 
TT? 

---