23
22
7. PRAKTİK DƏRS.
XƏRİTƏDƏ NÖQTƏLƏRİN
COĞRAFİ MÖVQEYİNİN TƏYİN EDİLMƏSİ
Fäaliyyät-2
Fäaliyyät-2
1. Azərbaycanın ucqar qərb və şərq nöqtələri arasındakı dərəcə fərqini müəyyən edin.
2. Azərbaycanın ucqar şimal və cənub nöqtələri arasındakı dərəcə fərqini hesablayın.
3. Azərbaycanın ucqar şimal nöqtəsi ilə şimal coğrafi qütbü arasındakı dərəcə fərqini
hesablayın.
4. Azərbaycanın ucqar cənub nöqtəsi ilə ekvator arasında
fərqi nə qədərdir?
dərəcə
Xəritə və qlobusda paralel və meridianların kəsişərək əmələ
gətirdiyi şəbəkəyə __ deyilir. Yer kürəsindəki məntəqələrin
coğrafi enliyi və coğrafi uzunluğu onun __ adlanır. Qrinviç
meridianı ilə verilən məntəqədən keçən meridian arasında
qalan
paralel qövsü __, ekvatorla verilmiş nöqtədən
keçən paralel arasında qalan meridian qövsü isə __
adlanır.
Fiziki xəritədən istifadə edərək verilmiş coğrafi koordinatların hansı
şəhərlərə aid olduğunu müəyyən edin.
Məntəqələr
Coğrafi
enlik
Coğrafi uzunluq
39° şm.e.
2° şm.e.
34° c.e.
35° c.e.
78° q.u.
114° ş.u.
19° ş.u.
150° ş.u.
AÇAR SÖZLÄR
Coğrafi koordinatlar
Dərəcə toru
Coğrafi enlik
Coğrafi uzunluq
Nä öyrändìnìz
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Dünyanın siyasi xəritəsindən istifadə edərək
verilmiş şəhərlərin coğrafi
koordinatlarını təyin edin.
Nyu-York
Ankara
Sidney
Brazilia
Şəhərlər
Coğrafi enliyi
Coğrafi
uzunluğu
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
42°
42°
41°
41°
40°
40°
39°
39°
38°
38°
45°
45°
46°
46°
47°
47°
48°
48°
49°
49°
50°
50°
51°
51°
Quton dağ
Şahdili
Astaraçay
Sədərək
Xəritə və qlobusda meridian və paralellərə əsasən məsafələri təyin etmək olar. Bu-
nun üçün meridian və paralellərdə 1°-lik qövsünün uzunluğundan istifadə edilir. Bütün
meridianlar yarımçevrə olduğu üçün onların uzunluğu 180°, kilometrlə təqribən 20000
km-dir. 1°-lik meridian qövsünün uzunluğu isə 20000:180°»111,1 km-dir.
Fäaliyyät-1
Fäaliyyät-1
Azərbaycanın xəritəsində respublikamızın ucqar şimal, cənub, şərq və qərb nöqtələri
göstərilmişdir. Bu nöqtələrin ekvator və Qrinviç meridianından hansı istiqamətdə
yerləşdiyini müəyyən edin və coğrafi koordinatlarını təyin edin.
Məntəqələr arasında dərəcə fərqinin müəyyən edilməsi.
0°
10°
20°
30°
40°
50°
60°
70° 80°
10°
20°
30°
40°
50°
60°
70°
80° 90°
90°
A
B
C
D
Paralellər üzrə:
Meridianlar üzrə:
A və B məntəqələri arasında
20
A və B məntəqələri arasında
30
dərəcə fərqi
°
C və D məntəqələri arasında
dərəcə fərqi 20°
dərəcə fərqi
°
C və D məntəqələri arasında
dərəcə fərqi 30°
10° 20° 30° 40° 50° 60°
90°
80°
70°
10° 0°
20°
30°
40°
50°
100°
110°
120°
A
B
C
D
Çap üçün deyil
Fäaliyyät-4
Fäaliyyät-4
40° şm. enliyi üzrə Bakı şəhəri ilə verilən məntəqələr arasındakı məsafələri hesablayın.
Bakı 50° ş.u.
Bakı 50° ş.u.
Bakı 5
0° ş.u.
Pekin 117°
ş.u.
Ankara 32° ş.u.
Vaşinqton 78° q.u.
8.
MİQYAS
Orbital stansiyadan
Yer
səthinin görünüşü
Mikroskop altında
mikroorqanizmlər
İnsanlar müxtəlif avadan-
lıqlar vasitəsilə ətrafda olan
obyektləri tədqiq edirlər.
Bunun üçün obyektlərin gö-
rüntüsü böyüdülür və ya ki-
çildilir.
· Sizcə, obyektlərin böyüdülməsi və kiçildilməsi nə üçün lazımdır?
· Ətrafımızda olan obyektləri öyrənmək üçün onların hansılarını kiçiltmək, hansı-
larını isə böyütmək tələb olunur?
Miqyasa əsasən xəritədə Xəzər dənizinin şimalından cənubuna qədər olan məsafəni
tapın.
Müzakirə edək: Xəzər dənizinin müxtəlif təsvirlərdə fərqli
ölçülərdə göstərilməsi
nə ilə əlaqədardır?
Yada salın.
Yada salın.
Miqyas-plan – xəritə və qlobusda həqiqi məsafələrin neçə dəfə ki-
çildiyini göstərən kəsrdir.
1: 22000000
1:10 000000
1:6000000
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Bəzi coğrafi obyektlər böyük ərazi əhatə etdiyinə görə onlar arasındakı
hə-
qiqi məsafələr kiçildilərək plan və xəritələrdə təsvir edilir. Bunun üçün miq-
yasdan istifadə olunur. Miqyasın üç növü var:
ədədi, izahlı, xətti.
Ədədi miqyas – surəti vahid, məxrəci isə coğrafi obyektlərin kiçilmə dərə-
cəsini göstərən yuvarlaq ədəddən ibarət kəsrdir. Məsələn 1:500, 1:5000 ədədi
miqyaslarında məntəqələr 500 və 5000 dəfə kiçildilib. Miqyasın məxrəcindəki
rəqəm, yəni miqyasın kəmiyyəti böyüdükcə, kiçilmə dərəcəsi də müvafiq ola-
raq artır, yəni miqyas kiçilir.
Ədədi miqyas
izahlı miqyas şəklində də
verilə bilər. Bu zaman kəsrlə veri-
lən ədədi miqyasın surətindəki vahid məsafə sm-lə, məxrəcdəki həqiqi məsafə
25
24
1:100
1:1000
1:100000
1:1000000
1 sm = 1m
1sm = 10m
1sm = 1000m
və ya 1sm=1km
1sm = 10 km
Xətti miqyas
Ədədi miqyas
İzahlı miqyas
1
0
3
4
5 m
1
2
10
0
30
40
50 m
10
20
1
0
3
4
5 km
1
2
10
0
30
40
50 km
10
20
Yer kürə formasında olduğuna görə, ekvatordan qütblərə doğru paralel çevrəsinin uzun-
luğu azalır. Ekvatorda 1°-lik paralel qövsünün uzunluğu 40076 km : 360 » 111,3 km-dir.
1°-lik paralel qövsünün ekvatordan qütblərə doğru dəyişməsi aşağıdakı kimidir:
Paralel çevrəsinin
dərəcəsi
Paralel çevrəsinin
uzunluğu, km-lə
0°
10°
20°
30°
40°
50°
60°
70°
80°
9
0°
111,3 109,6 104,6 96,5
85,4
71,7
55,8
38,2
19,4
0 km
Fäaliyyät-3
Fäaliyyät-3
Meridianların 1°-lik qövsünün uzunluğunu bilməklə məntəqələr arasındakı məsafəni
hesablayın.
40° şm. e.
40° şm. e.
40° şm. e.
Şm. qütbü
Ekvator
40° e.
c.
5550 km (90° – 40 = 50°; 50° ґ 111,1km)
°
Fäaliyyät-5
Fäaliyyät-5
Fiziki xəritədən istifadə edərək cədvəli tamamlayın.
Materiklər
Ucqar nöqtələr arasında məsafə
Şimal
Cənub
Dərəcə fərqi
km-lə fərqi
Avrasiya
Afrika
Şimali Amerika
Cənubi Amerika
Avstraliya
Çap üçün deyil