Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
219 olar ki, bütün hekayələri geniş təhlilə cəlb olunur. Müəllifin dili elmi, üslubu aydın olduğu üçün monoqrafiya həvəslə - maraqla oxunur. Sevinc Abasova İsi Məlikzadə sənətinə yaxın orijinal təhlilləri ilə bədii ədəbiyyata oxucu həvəsini artırmağa nail olur. Müəllifin elmi-bədii-publisist üslubu bütövlükdə monoqrafiya haqqında xoş təəssürat oyadır. «Həsrətin sonu», «Vəfa», «Kürsü», «Oxuma, Cəmil» hekayələrindən bəhs edərkən müəllif haqlı yazır ki, bu hekayələrin hər birində konkret bir məsələ qoyulsa da, onları ideyaca yaxınlaşdıran əsas cəhət insan təbiətinin incə, kövrək məqamlarını araşdırmaq yolu ilə düzlüyü, məhəbbəti, təmizliyi, mənəvi-əxlaqi saflığı təbliğ və tərənnüm etməkdir. «Qocanın əlləri əsirdi. Bunu müdir görürdü. O, gözləyə bilərdi ki, yaxşı tanımadığı bu yaşlı kişi yalvaracaq, xahiş edəcək ki, ona töhmət verilməsin. Müdir nimçəyə qoyulmuş qrafini götürüb qalın stəkana su tökdü. Əvvəlcə kişiyə təklif etdi. Gözləri qocanın gözlərinə sataşanda özünü itirdi. Bu gözlərdə həyəcandan, kədərdən uzaq təmiz, mənalı bir təbəssüm əks olunurdu» («Dəmir divar»). Tədqiqatçı hər bir hekayənin təhlilində ilk əvvəl «insan və zaman» məsələsinin qoyuluşunu və həllini izləyir, ədibin mövqeyini açıqlamağa, müasir filoloji fikrin tələblərinə cavab verməyə çalışır. Mülahizələrini əsaslandırmaq və möhkəmləndirmək üçün İsi Məlikzadənin hekayələrindən tutarlı dəlillər, misallar gətirir. Bu yolla həm ədibə, həm mövcud zamana haqq qazandırır. Demək istəyir ki, dövr-mühit bütün uğur və ziddiyyətləri ilə nə qədər aydın, nə qədər realdırsa, ədib 220 də öz müasir düşüncələrində bir qədər haqlıdır. «Ədibin balaca sıravi qəhrəmanlarının başına gələn kiçik əhvalatlar sonradan konkret bir həyat problemi kimi ciddi və aktual məna kəsb edir. Ədibin qənaətlərinə görə imkan və şəraitdən asılı olmayaraq insan qüdrətlidir, hər cür köhnəliyi yeniliklə əvəz etməyə qadirdir. Bu yolda o, insanlığa əngəl olan maneələrə qarşı çıxmaq uğrunda mübarizə aparmaqdan da çəkinmir. Bu o zaman yaranır, mümkün olur ki, həyat, müasir günlər bunu tələb edir, yazıçı müşahidəsi seyrçi xarakter daşımır, yaradıcı mahiyyətdə olur. Sənətkar mövqeyi özünün cəsarətli, kəsərli, prinsipial xarakteri ilə əsərin bədii ruhuna işıq salır». Monoqrafiyanın ən maraqlı səhifələrini İsi Məlikzadənin povestlərinin təhlili təşkil edir. Tədqiqatçı ədibin «Haram tikə»dən «Qırmızı şeytana» qədər bütün povestlərindən bəhs edir. Onların ideya mövzusu, surətlər aləmi haqqında öz qənaətlərini ümumiləşdirir. Yeri gəldikcə 60- 90-cı illərdə yaranan digər povestlərə toxunur. Maraqlı müqayisələr aparır. Belə qənaətə gəlir ki, İsi Məlikzadə daxil olmaqla həmin illərdə yazıb yaradan əksər nasirlər zamanla taleyin acı anları arasında qalan sadə, sıravi insanların iztirabları, həyəcan və təlaşlarla dolu əzablı ömür yolunun təsviri altında sağlam hisslər, duyğu və ideyalar təbliğ edir, kamil insan uğrunda axtarışların təzə yollarını, cığırlarını tapmağa çalışırlar. Bu baxımdan İsi Məlikzadənin «İki günün qonağı», «Özgə anası», «Quyu» povestlərinin təhlili diqqəti cəlb edir. Müəllif haqlı olaraq yazır: « Adilikdə böyüklüyü, sadəlikdə təbiiliyi, real həqiqətlərin şərhi yolu ilə humanist ideyaların gücünü göstərmək 60- 90-cı illərin bir sıra əsərləri kimi «İki günün qonağı» pov estini nəsrimizin nü- 221 munələri sırasına çıxardı. İki günlük yol səfəri əslində bir ömrə sığmayan mənəvi dəyərlərin, saflıq və ucalığın qüd- rətindən yaranan, müasir günlərin ümumi psixologiya- sından xəbər verən, «İnsan necə olmalıdır?» sualına ca- vablar axtaran bir səfər idi». İsi Məlikzadənin digər əsərləri də bu səpgidə təhlilə cəlb olunur. Tədqiqatçının dili, üslubu aydın, gəldiyi nəticələr məntiqi və ağlabatan olduğu üçün monoqrafiya maraqla oxunur. Xüsusilə onun ümumiləşdirmələri kamil tədqiqatçılıq bacarığından xəbər verir. İsi Məlikzadənin nəsr yaradıcılığı haqqında fikirlərini ümumiləşdirərkən o, belə qənaətə gəlir ki, ədib cəmiyyətdə özünü göstərən nöqsan və qüsurlara qarşı mübarizələrini müsbət idealların təbliği xatirinə daha ciddi, daha kəsərli səviyyəyə qaldırır. Mənəvi-əxlaqi dəyərlərin işığı ilə qaranlıq bucaqların kölgə və ləkələrini üzə çıxarır. Bu başlıca məqamın və ideyanın əsasında ədibin «Dədə palıd» povestini təhlil edir. Povestin Bağır, Nurcabbar və digər surətlərinin təhlili adamı valeh edir. Ümumiyyətlə, monoqrafiya orijinal, təsirli təhlil üsulu ilə yazılmışdır. Tədqiqatçı «Evin kişisi», «Günəşli payız», «Gümüşgöl əfsanəsi» povestlərinin hər birinin təhlili zamanı ədibin mövqeyini açıqlamağa böyük səy göstərir və buna müvəffəq olur. Onun «İnsan və zaman» anlayışına münasibətini olduğu kimi çatdırmağa çalışır. «Günəşli payız»dan danışarkən qeyd edir ki, yerindən, yurdundan, mövqeyindən asılı olmayaraq insan kamil olmalıdır. Mənəvi -əxlaqi kamillik əsl insan faktıdır. Cəbrayıl belə bir nemətin daşıyıcısıdır. Sağlam ənənələrdən, müqəddəs əxlaq normalarından, müasir tələb və ehtiyaclardan yoğrulmuş belə bir insan nəinki müasirlərinə, eyni zamanda gələcək nəslə də nümunə göstərir. O, kiçik bir ömür yaşasa da, özündən sonrakı üzün ömürlərdə əbədiləşən bir insandır. «Gümüşgöl əfsanəsi»ndən alınan Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|