Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
tapıb. Əgər bu elm təşəkkül tapmasaydı, onda bəşəriyyətin taleyinin necə olacağı, hansı məcra alacağı çox ciddi təhlükə ilə üzləşə bilərdi. Məhz buna görədir ki, ekologiyanın yeni sahələri, o cümlədən « E k o l o j i g e n e t i k a » , « T i b b i e k o l o g i y a » və
« B a y t a r l ı q təbabəti e k o l o g i y a s ı » kimi bəşəriyyətin inkişafı üçün olduqca aktual elmi istiqamətləri formalaşaraq, hazırda ən mütərəqqi elm sahələrindən birinə çevrilmişdir. Həmin elm sahələrinin əsas məqsədi isə insan sağlamlağmın təmin olunması, qorunması, heyvan, quş və balıqlardan insana keçən yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınması, təhlükəli xəstəliklərə qarşı səmərəli profilaktika tədbirlərinin aparılmasından ibarətdir. Ekoloji durumun yaxşılaşdırılması, tarazlığın bərpa olunması, ətraf mühitin mühafizəsi və təbiət-cəmiyyət, cəmiyyət-biosfer münasibətlərindəki dis- balansın aradan qaldırılması müasir dövrün ən aktual və qlobal problemidir. Bu problem yaxın gələcəkdə öz müsbət həllini tapmazsa, onda bəşəriyyəti daha böyük və iri miqyaslı ekoloji böhran və fəlakətlər gözləyir. Çünki XIX və XX əsrlərdə antropogen fəaliyyət nəticəsində təbiətə, onun sərvətlərinə, təbii ətraf mühit amillərinə həddindən artıq zərbə vurulmuş və ekoloji disbalans yaranmışdır. Planetimizin hər yerində ekoloji bumeranq (proqnoz nəzərə alınmadan görülən işlərin ekoloji fəsadları) özünün kulminasiya nöqtəsinə çataraq bəşəriyyəti iki yol - ölüm və həyat ayrıcında qoymuşdur. Litosferə, hidros ferə, atmosferə, flora və faunaya çox güclü, bərpa olunmayan zərbələr vurul muş,
ekoloji genosid -
ekosid törədilmiş, təbiətə zülm edilmiş, nəticədə qar- şısıalınmayan
(partlayışlar) və təbii fəlakətlər tüğyan et mişdir. Leysan yağışlar, güclü sel, daşqın, qasırğa, sunamı. torpaq sürüş mələri, zəlzələ və vulkan püskürmələri Yer altındakı insan və heyvan cəsədlə rinin qalıqlarını, onlarla birlikdə isə yoluxucu agentləri torpağın səthinə çı xararaq, təhlükəli epidemiya, epizootiya və pandemiyalar törədir. Dünya alimlərinin təbiət-cəmiyyət münasibətlərində mənfi disbalansın kəs kinləşməsi və dialektik vəhdətin pozulmasının bəşəriyyət üçün çox neqativ fəlakətlərlə nəticələnəcəyi barədə həyəcan təbili çalmasına baxmayaraq, bu proses get-gedə daha da kəskinləşmiş, insanlar təbiətin, onun sərvətlərinin sanki ən qəddar düşməninə çevrilmiş və dəhşətli ekosid törətmişlər. Planetimizin ekoloji mənzərəsi antropogen fəaliyyətin təsirindən hazırda
halına düşmüş və öz məhvərindən tamamilə çıxmışdır. "Təbiət hər şeyi yaxşı bilir, qiymətləndirir və ona uyğun cavab verir" (V.Kommoner). "Əvvəllər təbiət insanları qorxudurdu, indi insanlar təbiəti qorxudur" (Jak-iv-Kusto). "İnsanlar, unutmayın və agah olun! Yaşadığımız Round river - sonsuz bir çay - hazırda təhliikə qarşısındadır, bu təhlükənin so nuncu qurbanı isə bütün canlı aləm və Sizlər olacaqsınız!" (A.Leord). Dünya
şöhrətli alimlərimiz də həmin Round riverə biganə qalmamış, uzaqgörən və daha kəskin münasibət bildirmiş, vaxtında həyəcan təbili çalmışlar: "Təbiətə bir zərbə vurana o, min zərbə ilə cavab verəcək, bir balta endirənə isə min balta endirəcəkdir" (Həsən Əliyev). "Təbiətə zülm edəni o, zindana salacaq, cəhən nəmə göndərəcək və ondan öz qisasını mütləq alacaqdır" (Xudu Məmmədov). 447
Həmin müdrik kəlamlar artıq bu gün reallığa çevrilmiş, təbiət in sa n la r dan üz döndərərək qisas almağa və alternativ cavab reaksiyası göstərməyə başlamışdır. Özü də çox kəskin və qarşısıalınmaz cavabla! Son illərdə, x ü su silə 2010-cu və 2011-ci ildə planetimizdə baş verən təbiət kataklızmləri və fəlakətləri bəşəriyyəti çox ciddi imtahanla üzləşdirib, iki yol ayrıcında (həyat, yaxud ölüm) qoyub. 2010-cu ildə Avropa, Asıya və Afrika ölkələri, ABŞ, Pakistan, Hindistan və s.-də baş verən böhran və fəlakətlər bəşəriyyəti təlatümə salmış, heç bır antibiotikin, sulfanilamid və nitrofuran q ru p u preparatının təsir etmədiyi "MDM" epidemiyasını törətmişdir. Alimlər belə qənaətə gəliblər ki, son zamanlar QİÇS, quş, donuz və balıq qripi, atip ik pnevmaniya, sarı qızdırma, dəli dana-inək duzluğu, viruslu hepatitlər. A frika taunu, Helikobakter Pilori, "M D M " və “Ekoli infeksiyası, talassemiya, hemofiliya, anomaliyalar, teratogen xəstəliklər, immun çatışmazlığı, m eta- bolik sindrom-sürətlə kökəlmə, uşaqların ölü, vaxtından əvvəl doğulması və s. baş verməsinin və arealının genişlənməsinin, klassik yoluxucu xəstəliklərin (taun, qarayara, quduzluq, salmonellyoz, vərəm, brusellyoz, leptospiroz, botu- lizm, malyariya, dizenteriya, leyşmanioz, dəmrovlar, qoturluq, tülyaremiya, helmmtozlar və s.) isə yeniləşməsinin səbəbi məhz ekoloji kataklizmlər və təbii fəlakətlərdir. Çünki ekoloji böhranlar və təbii fəlakətlər (qlobal istiləşmə, parnik effekti, ozon ekranı, leysan yağışlar, sel və daşqınlar, qasırğalar, 'sunamilər, tornodalar, torpaq sürüşməsi, meşə yanğınları, zəlzələ, vulkan püskürməsi) ekoloji tarazlığı pozur, patogeıı agentlar (virus, bakteriya, göbələk, parazit, helmint və s) modifikasiyaya uğrayır, yeni təhlükəli xəstəliklər törədir. Bu isə ekologiya, insan sağlamlığı və baytarlıq təbabətinin dialektik vəhdətini, qırılmaz bağlılığını sübut etdiyindən
kimi bəşəri və planetar əhəmiyyətli yeni, mütərəqqi elm sahələrinin yaranmasına zəmin yaratmışdır. Narahatlıq törədən odur ki, qeyd olunan infeksion ageııllər əvvəlkilərdən fərqli olaraq yüksək patogenliyə, virulentliyə malik olub, dərman preparatlarının və dezinfeksiya maddələrinin təsirinə həddindən artıq davamlılıq göstərir. Ekoloji böhran və kataklizmləriıı hazırda həddindən çox kəskinləşməsi nin əsas səbəbi antropogen fəaliyyət və ekoloji bumeranqın təsirindən yaranan qlobal istiləşmə və iqlim anomaliyalarıdır. Onlar qarşısıalınmaz ekoloji dısbalans yaratmış və insan i'ıçün qorxulu sayılan epidemiya, epizo- otiya və pandemiyalann arealının genişlənməsinə çox böyük zəmin yarat mışdır. Nəticədə törədicisi torpaqda 100 ildən artıq yaşayan qarayara və 10 ildən artıq yaşayan dəmrovlar (trixofitiya, mikrosporoz, parşa. axorion, favus), eləcə də taun, vəba, dizenteriya. qoturluq, leyşmanioz, stafılokokkoz. streptokokkoz, kolibaktcrioz, icrsinioz və s. kimi olduqca təhlükəli yoluxucu xəstəliklərin yeniləşməsi, təkrarlanması baş vermişdir. Hazırda heyvanlar, quşlar, balıqlar və onların yeyinti və digər məhsullarından insana keçən yoluxucu (infeksion və invazion) xəstəliklər və zəhərləmələr (intoksikasiva və toksikozlar) mütəmadi olaraq tez-tez baş verir, olduqca ağır fəsadlar törə dir və ölümlə nəticələnir. Dünya alimləri sübut etmişlər ki. ekoloj böhran. 448
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|