Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Valyuta məzənnəsinin beynəlxalq sistemləri 

-

 

öİKənin 

pul vahidinin qızıl 

məzmununun müəyyən edilməsi; 

-

 

öİKƏ daxilindəKİ nağd 

pul 

Kütləsi ilə öİKənin qızıl ehtiyatı arasında nisbətin ciddi şəKİldə 

gözlənilməsi; 

-

 

qızılın sərbəst idxal və ixracına heç bir maneənin olmaması. 

Əgər hər bir 

ÖİKƏ 

pul vahidi üçün qızıl məzənnəsi müəyyən 

edərsə,  onda  müxtəlif  milli  valyutalar  öz  arasında  qəti  müəyyən  edilmiş 

nisbətə  malİK  olacaqlar.  Məsələn,  fərz  edəK  Kİ, 

1  ABŞ 

dolları 

25 

qram 

qızıla,  İngiltərədə  isə 

1 

funt-sterlinqin  dəyəri 

50 

qram  qızıla  bərabər 

tutulur.  Bu  o  deməKdir 

K

İ,

 

ingilis  funt-  sterlinqi 

50\25 

dollar  və  ya 

1 

funt-sterlinq 

= 2 

dollar olacaqdır. 

Qızıl standart sistemi aşağıdam üstünlüyə malİKdir: 

-

 

stabil  valyuta  Kursu  qeyri-müəyyənlİK  və  risKİn  aşağı  düşməsinə  tə’sir  göstərir  və  eyni 

zamanda beynəlxalq ticarətin həcminin artmasını stimullaşdırır; 

-

 

qızıl standart avtomatİK olaraq t ə’diyə balansının Kəşir və aK- tivini bərabərləşdirir. 

1879-cu 

ildən 

1934-cü 

ilə  qədər  olan  dövr  dünya  öİKƏlərində  pul 

sisteminin qızıl standart dövrü adlanır. 

Bu 

sistemə bə’zən sabit valyuta məzənnəsi sistemi deyilir. 

Bu 

sistemdə 

milli  valyutanın  dəyəri  qızılın  çəKİ  vahidi  əsasında  müəyyən  edilirdi  və 

möhKəm təsbit olunurdu. 

XIX  əsrin  axırlarında  bu  sistem  formalaşdı.  Avropa  dövlətləri: 

İngiltərə,  Almaniya,  İtaliya,  Fransa,  Norveç,  İsveç,  DanimarKa  və 

Hollandiya bu sistemə daxil idilər. Artıq XIX əsrin 90-cı illərində ABŞ, 

Yaponiya və Rusiya da həmin sistemə daxil oldu. Bu sistemə daxil olan 

öİKƏİər Kağız banıcnotları sərbəst şəKİldə qızıla dəyişdirirdilər. 

Qızıl  standartlar  sistemində  1  ingilis  funt-sterlinqi  113,0016  qram 

xalis qızılı, 1 ABŞ dolları  isə 23,22 qram qızılı təmsil edirdi. Belə 

Kİ, 

1 

funt-sterlinq = 4,87 dollar. 

Bu  sistemin  xaraKterİK  cəhətlərindən  biri  ondan  ibarətdir 

K

İ,

 

hər  bir 

ÖİKƏ  daha  çox  məhsul  ixrac  etməyə  və  nəticədə  öİKəyə  daha  çox  qızıl 

axınına nail olmağa çalışırdı. Belə Kİ, qızıl standart sistemini müdafiə edən 

bə’zi  öİKƏlər  öz  öİKƏlərinin  milli  valyutasının  qızılla  nisbətdə 

devalvasiyasına nail olmağa da sə’y göstərirdilər. 

Devalvasiya  milli  valyutanın  xarici  valyuta  və  ya  beynəlxalq  pul 

vahidi  (əvvəllər  qızılla)  ölçüsü  ilə  müqayisədə  məzənnədən  düşməsi, 

qiymətdən salınmasından ibarətdir. 

Dünya  öİKƏlərində  baş  verən  inflyasiya,  ayrı-ayrı  öİKƏİərdə  onun 

qeyri-bərabər inKİşafı, tə’diyə balansının Kəsirliyi (defisiti) devalvasiyaya 

səbəb oldu. 

3.0-cu illərdə bütün dünyanı əhatə etmiş «BöyÜK depressiya» qı 

657 

---

Beynəlxalq valyuta münasibətləri 

zıl  standart  sisteminin  iflasa  uğramasını  sür’ətləndirdi..  Belə 

Kİ, 

bu 

dövrdə dünya dövlətlərinin tə’diyə balansının Kəsirinin artması qızılın 

xaricə axmasına və müvafiq olaraq işgüzar fəallığın azalmasına səbəb 

oldu. 

İstehsal  və  məşğulluq  üzrə  göstəricilər  pisləşdi  və  nəticədə  dövlətlər  himayəçilİK  tədbirləri 

həyata  Keçirməyə  başladılar. 

Qı

zıl  standart  sistemini  tətbiq  edən  müxtəlif  öİKƏlər  ixracatı 

artırmaq  və  idxalatı  azaltmaq  üçün  öz  milli  valyutalarını  qızıla  nisb ətən  devalvasiya  etməyə 

çalışırdılar. 

Bu 

devalvasiyalar  qızıl  standartlar  sisteminin  əsaslarını  sarsıtdı  və  bu  sistem  iflasa 

uğradı. 

Bretton-Vuds valyuta sistemi (tənzimlənən valyuta məzənnəsi). 

Bu 

sistemin 

tətbiqi  beynəlxalq  aləmdə  valyuta  münasibətləri  sahəsində  islahat  dəyişİKİİKİərinin  əsasını 

qoymuşdur. 

1944-cü  ildə  dünya  öİKƏlərinin  beynəlxalq  valyuta  sisteminin 

tənzim  edilməsinin  əsaslarını  işləyib  hazırlamaq  üçün  ABŞ-ın 

Bretton-Vuds  şəhərində  beynəlxalq  Konfrans  Keçirilmişdir.  Bu 

KonfransdaKi  razılaşmalara  görə  beynəlxalq  valyuta  sistemini 

tənzimləməK  üçün  razılığa  gəlinmiş  və  tarixə  Bretton-Vuds  valyuta 

sistemi  Kİmi  daxil  olmuşdur.  Qəbul  edilmiş  yeni  sistem  KÖhnə 

sistemin  üstünlÜKİərini  saxlamaq  (qəti  qəbul  edilmiş  valyuta  Kursu) 

və  çatışmazlıqları  aradan  qaldırmağa  istiqamətləndirilmişdir.  Bu 

Konfransda  Beynəlxalq  Valyuta  Fondu  da  tə’sis  edilmişdir.  Bu 

beynəlxalq  valyuta  sistemi  qəti  qəbul  edilmiş  valyuta  Kursunu  əsas 

götürməKİə  Beynəlxalq  Valyuta  Fondu  (BVF-1944)  tərəfindən  idarə 

edilməyə  başlanılmışdır.  Bretton-Vuds  valyuta  sistemi  ümumdünya 

valyuta  sisteminin  inKİşaf  mərhələlərindən  biridir.  Bretton-Vuds 

valyuta  sistemi  -  dövlət  inhisar  tənzimlənməsini  gücləndirməKİə 

beynəlxalq 

hesablaşmaların 

Kortəbii-avtomatİK 

xa- 

raKterini 

uyğunlaşdıran  dövlətlərarası  qızıl-ödəniş  (əslində  qızıl-  dollar) 

standart sistemidir. Bretton-Vuds sisteminin əsas prinsipləri bunlardır: 

-

 

qızılın dünya pulu funKsiyasını saxlamaqla yanaşı, eyni zamanda milli 

pul vahidlərinin, 

ÜK

 növbədə 

ABŞ 

dollarının, eləcə də ingilis funt sterlinqinin 

beynəlxalq ödəniş 

və 

ehtiyat valyuta Kİmi tətbiq edilməsi; 

-

 

ehtiyat valyutanın qızılla rəsmi məzənnəsi (Troya unsiyasına görə 

-  31,1  qram  qızıl  dəyişdirilməsinin  xarici  dövlət  idarələri  və  mərıcəzi 

banKİar üçün məcburi olması); 

-

 

valyuta 

bərabərliyinin 

Beynəlxalq 

Valyuta 

Fondu 

ilə 

razılaşdırılmış  əsaslar  üzrə  valyutanın  qızılla  və  ABŞ  dolları'  ilə 

qarşılıqlı şəKİldə eyniləşdirilməsi və dəyişdirilməsi; 

-

 

bazar  valyuta  məzənnəsinin  yol  verilən  dəyişKənliyi 

1 

faizdən 

çox 

olmamalıdır  (yə’ni 

valyutanın dollarla sıx bağlılığı).  

658 

---