Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Valyuta məzənnəsinin beynəlxalq sistemləri 

Qeyd  etməK  lazımdır  Kİ,  beynəlxalq  hesablaşma  əməliyyatlarında 

valyutanın revalvasiyası prosesi də baş verir. 

Revalvasiya 

-  başqa  öİKələrin  valyutalarına  və  beynəlxalq  pul 

hesablaşma  vahidlərinə  nisbətən  valyutanın  məzənnəsinin  artmasına 

deyilir. 

Xarici  valyutanın  məzənnəsinin  dəyişməsi  ilə  əlaqədar  olaraq  xarici 

ticarət,  Kredit,  valyuta  əməliyyatları  nəticəsində  yaranmış  milli  valyuta 

itirməK  təhlÜKəsi  valyuta  risKİ  adlanır.  İxrac  və  idxal  edənlər  üçün 

valyuta  risKİ  onlar  üçün  qiymət  valyutası  xarici  valyuta  olduğu  hallarda 

yaranır.  Müqavilənin  bağlandığı  və  ona  əsasən  ödənişin  verildiyi  dövrdə 

qiymət  valyutasının  məzənnəsi  milli  valyutaya  nisbətən  aşağı  düşərKən 

ixrac  edən  (eKsportçu)  itKİlərə  məruz  qalır.  İdxal  edənin  (importçu) 

itKİləri  isə  məzənnənin  dəyişməsi  ƏKS-tərəfə  olanda  başlanır.  Hər  İKİ 

vəziyyətdə milli valyutanın eKvivalentliyi eKsportçunun və importçunun 

müqavilə bağ- layarKən ümid bəslədİKİəri məbləğdən az olacaq. 

Beynəlxalq  valyuta  əməliyyatlarında  valyuta  opsionu  şərtlərinə  ciddi 

əməl olunmalıdır. 

Valyuta  opsionu 

-  müqavilənin  valyuta  şərtlərinə  alternativ  seçmə 

hüququna  deyilir.  Valyuta  opsionu  müqavilədə  qeyd  edilir  və  saziş 

bağlamış  müvafiq  tərəfə  müəyyən  vəziyyətin  gəlib  çatdığı  anda  təqdim 

olunur,  bu  da  valyuta  arbitrajı  üçün  imnanlar  yaradır.  Opsion  sazişin 

ödəniş  forması,  üsulu  və  yeri  ilə  əlaqədar  olan  valyuta  şərtlərindən  irəli 

gəlir. 

§5. Valyuta məzənnəsinin daxili hazara və 

xarici iqtisadi əlaqələrə tə’siri 

İnKİşaf  etmiş  bazar  iqtisadiyyatı  olan  öİKƏlərdə  valyuta  siyasəti, 

əsasən,  pulun  alıcılıq  qabiliyyətini  saxlamağa  və  valyuta  məzənnəsini 

sabitləşdirməyə yönəldilir. 

Milli  valyutaların  məzənnəsinin  sabitliyinin  tə’min  edilməsi,  yalnız 

beynəlxalq iqtisadi  əlaqələrin maneəsiz genişlənməsi üçün deyil, həm də 

Ö

İ

KƏ 

daxilində  sosial-iqtisadi  problemlərin  həlli  üçün  mühüm  əhəmiyyət 

Kəsb edir. 

Bu 

problem tənzimlənən sabit və dəyişən valyuta məzənnəsi sistemləri 

tətbiq edildİKdə xüsusən böyÜK əhəmiyyətə malİKdir. Dövlətlər tariflər. 

Kvotalar və subsidiyalar Kİmi ticarət siyasəti vasitəsilə mal və xidmətlərin 

tələb  və  təKİifinə  tə’sir  göstərməK  üçün  istifadə  edilir.  Valyuta 

məzənnəsinə  tə’sir  göstərməK  üçün  mərKəzi  banKİar  valyuta  bazarına 

müdaxilə  edir  və  vəziyyətdən  asılı  olaraq  beynəlxalq  ehtiyatlar 

müqabilində milli valyutanı 

661 

---

Beynəlxalq valyuta münasibətləri 

alıb-sata 

bilirlər. 

Beynəlxalq 

ehtiyatlar 

xarici 

əməliyyatların 

maliyyələşməsində istifadə olunan ödəmə vasitələridir. 

Beynəlxalq ehtiyatlara tələb beynəlxalq əməliyyatların pul dəyərindən 

və  tə’diyə  balansı  Kəsirinin  böyÜKİüyündən  asılıdır.  Bundan  başqa, 

beynəlxalq  ehtiyatlar  dövlətin  öz  ehtiyatları  və  borc  alınan  ehtiyatlara 

bölünür.  Dövlətin  malİK  olduğu  qızıl,  müxtəlif  valyutalar, 

SDR 

(dövlətlərarası 

iqtisadi 

təşKİlatlar 

çərçivəsində 

beynəlxalq 

hesablaşmalarda  istifadə  olunan  valyuta)  Kİmi  ehtiyat  aKtivləri  dövlətin 

öz ehtiyatı hesab edilir. 

Ödəmələrində  Kəsir  olan 

Ö

İ

KƏ 

bu  ehtiyatlar  Kifayət  etmədİKdə 

beynəlxalq təşKİlatlardan borc alır. Borcu adətən ehtiyatı çox olan öİKələr, 

beynəlxalq maliyyə təşKİlatları, 

BVF 

Kİmi beynəlxalq idarələr verir. 

BVF-nin  üzvü  olan  öİKƏİər  valyuta  ödəmələrindəKİ  Kəsirləri 

aradan  qaldırmaq  üçün  BVF-nin  SDR-indən  istifadə  edir.  SDR-dən 

istifadə ilə valyuta ödəmələrində olan KƏsir tənzim edilir. 

ÖİKənin  valyuta  vəziyyəti  öz  ƏKSİni  hesablaşma  və  tə’diyə  (ödəmə) 

balanslarında  tapır.  Valyuta  balanslarının  aKtivliyi  və  yaxud  passivliyi 

öİKənin 

xarici 

iqtisadi, 

xüsusilə 

valyuta 

vəziyyətinin 

mühüm 

göstəricisidir. 

Beynəlxalq  ticarət.  Kredit,  hesablaşma  və  valyuta  əməliyyatları 

Beynəlxalq BanK vasitəsilə həyata Keçirilir. Belə 

K

İ,

 O

,

 

öİKənin pul-Kredit 

sisteminin  idarə  edilməsi,  bütün  banKİar  arasında  əlaqələndirmənin 

həyata Keçirilməsi, banKİar arasında hesablaşmaların aparılması, qiymətli 

Kağızların  emissiyası,  pul  tədavülünün  təşKİli  və  möhKəmləndirilməsi, 

öİKənin beynəlxalq valyuta və qiymətli Kağızlarla banK əməliyyatlarının 

aparılmasına nəzarəti həyata Keçirir. 

Beynəlxalq  sahədə  isə  əsasən,  xarici  ticarət,  əmtəələrin  ixrac  və  idxalı 

əməliyyatları,  onların  göndərilməsi,  xidmətlərin  göstərilməsi,  həmçinin 

Kredit  sövdələri,  diplomatİK  və  başqa  nümayən-  dəlİKİərin  saxlanması, 

e’zamiyyət, turizm ilə əlaqədar qeyri-əmtəə əməliyyatları, poçt, teleqraf və 

sairə  əməliyyatları  ilə  əlaqədar  məsələləri  əhatə  edir.  Bu  sahədəKİ 

hesablaşmalar dövlətin ciddi nəzarəti altında aparılır. 

Hazırda  beynəlxalq  hesablaşmalarda  banKİarın  rolu  xeyli  artmışdır. 

Belə  Kİ,  banKİarın  verdiyi  Kreditlər  təKCƏ  bura  cəlb  edilmiş  azad  pul 

vəsaitləri  hesabına  yox,  həm  də  özünəməxsus  Kapital  vasitəsilə  həyata 

Keçirilir. 

Beynəlxalq  hesablaşmalar  əmtəə  və  qiymətli  Kağızlar  bazarında-  Ki 

vəziyyət,  müxtəlif  öİKƏlərə  Kapital,  əmtəə  və  xidmət  axınının  dövlət 

tərəfindən  səmərəli  tənzim  edilmə  səviyyəsi,  ayrı-ayrı  öl-  Kələrdə 

inflyasiyanın fərqi, tə’diyə balansının vəziyyəti, beynəl 

662 

---