Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
1) Əsas diqqəti mal təklifi üzərində cəmləşdirir; Tələb və onun spesifik xüsusiyyətləri nəzərə alınmır; 2) Mübadilə yalnız barter formasında nəzərdə tutulur; 3) Beynolxalq maliyyə əməliyyatlarının, beynəlxalq hesablaşmaların və valyuta kursunun dəyişməsinin xarici iqtisadi əlaqələrə təsiri sərf-nəzər edilir; 4) Xarici ticarətin tam sərbəstliyinə əsaslanır; 5) İşçi qüvvəsinin miqrasiyası (ölkələrarası) sərf-nəzər edilir; 6) Alternativ istifadə şəraitində resursların tam şəkildə qarşılıqlı əvəzlənməsi tezisini irəli sürür; 7) tnnovasiya prosesi nəzərə alınmır və s. Ümumi şəkildə götürsək, müqayisəli üstünlüklər ölkənin beynəlxalq əmək bölgüsü sistemində yeri və rolunun «əbədiləşməsini» təmin edir. Göründüyü kimi, müqayisəli üstünlüklər konsepsiyası müasir tələblər baxımından nəinki xarici ticarətin, eləcə də bütövlükdə ölkənin beynəlxalq iqtisadi münasibətlərinin metodoloji əsası kimi çıxış edə bilməz. İstisna yalnız keçid iqtisadiyyatı şəraitində mümkündür. Belə ki, keçid dövrünün sistemsizlik mərəzindən qurtulmasında bu prinsip daxili və xaıici iqtisadi siyasətin əlaqələndirici həlqəsi kimi çıxış edə bilər. Düzdür, element-sistem qarşılıqlı əlaqə və bağlılığının təminatı, monolitlik, funksional qarşılıqlı asılılıq bütün təfərrüatı ilə əldə olunmayacaqdır. Amma, hər halda iqtisadi proses adlanan məcmuluğun gedişinə nəzarət etmə imkanı yaranacaqdır ki, bu da sonrakı sistemli islahatlarda istinad nöqtəsi rolunda çıxış edə bilər. Nəzəri təhlil və əldə olunan nəticələr açıq-aydın şəkildə göstərir ki, qlobal kontekstdə ölkənin xarici ticarətinin inkişaf strategiyasının sırf metodoloji-məntiqi yanaşma mövqeyindən rəqabət üstünlükləri konsepsiyası bazasında formalaşdırılması daha məqsədəmüvafiqdir. Bunu aşağıdakılarla şərtləndirmək olar: l)MəTumdur ki, hər bir ölkənin inkişafının maddi bazası 3 məqama əsaslanır: 104 -Statik roqabət üstünlüklori-ölkədə potensial resursların mövcudluğu (yeraltı, yerüstü sərvotlər, coğrafi vəziyyot, iqlim şəraiti, torpaq resursları vo s.). -Dinamik roqabət üstünlüklori (inkişaf etmiş infrastruk- turanın mövcudluğu, istehsal edilən məhsul və xidmətlərin dünya standartlarına uyğunluğu, rəqabətətablılıq dorocəsi və s.); -Kadr potensialı. R.Reyç yazır ki, «...Siyasətçilər adətən anlaya bilmirlər ki, millətin real potensialı müəyyən texnologiyalara malik olmasında deyil, ölkənin vətəndaşlarının gələcək problemləri...kompleks həll edə bilmək qabiliyyətindədir»'^. Ölkənin dünya bazarında gedən roqabət mübarizəsinə qoşulması, yuxarıda göstərilən hər üç potensialın mövcudluğunun əsasında həyata keçirilməlidir. Statik rəqabət üstünlüklərinin mövcudluğu, yaxud ölkənin bu potensialdan rnəhnım olması fikrimizcə, heç də həlledici rol oynamır. Məsələn, Yaponiyanın inkişaf modeli xammal və enerji daşıyıcılarının idxalatına əsaslanmaqla yüksək inkişaf etmiş iqtisadiyyat əldə etməyin mümkünlüyünü sübut edir. 2) Müqayisəli üstünlüklər əbədi deyil. Ölkə müəyyən tarixi dövr ərzində bu və ya digər məhsul yaxud xidmət istehsalında malik olduğu üstünlükləri itirə bilər. 3) Müqayisəli üstünlüklər prinsipi rəqabətətablılığm inkişafını statik üstünlüklərlə, istehsal amilləri ilə bağlayır. Dünya ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, istehsal amilləri bazasında rəqabətətablılığm inkişaf etdirilməsi durğunluğa və son nəticədə xarici iqtisadi əlaqələrin səmərəlilik səviyyəsinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Başqa sözlə, müqayisəli üstünlüklər prinsipinin əhatə dairəsi istehsal amilləri müstəvisindən kənara çıxmır. Mahiyyətcə təklif nəzəriyyəsinə söykənən bir prinsipin alayı məzmun daşıyacağına ümid etməyin özü ən azı sadəlövhlük təsiri bağışlaya bilər. Birmənalı şəkildə tam elmi şübhələrdən kənar olan bir məsələ-investisiya və innovasiya sferalarının mütləq aparıcı mövqelərə sahibliyi belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, P.Peich. The Work of nations. New York. 1991, p. 162-163. 105 bunlarsız qarşılıqlı ticarətin iqtisadi səmərəliliyindən danışmağa dəyməz. Beləliklə, müasir dünya bazarının fəaliyyət mexanizmi və inkişaf etmiş ölkələrin ticarət əməliyyatlarının təşkili və tənzimlənməsinin ümumiləşdirilmiş yekunları rəqabət üstünlükləriprinsipinin alternativsiz olduğunu əyani şəkildə sübuta yetirir. Bununla yanaşı, keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin xarici ticarət əlaqələrinin bu prinsipinə əsaslanması hələ ki, mümkün deyildir. Belə ki, rəqabət üstünlükləri birdəfəlik yaradılan və əbədi səciyyə daşıyan bir fenomen deyildir. O, fasiləsiz olaraq formalaşdırılan və mühafizə olunan sistemli yaranışdır. Aydındır ki, bunun üçün fasiləsiz olaraq istehsalın modemləşdirilməsinə, əməyin elmi təşkilinə, marketinqə və s. investisiya qoyuluşları, həm də innovatika sahibkarlığının ən yeni nailiyyətlərindən istifadə etməklə, tətbiq edilməlidir. Keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının göstərilən səpgidə fəaliyyətdə olmaları imkan xaricindədir. Maraqlı cəhət burasındadır ki, bu məqsədlə xarici investisiyaların cəlb edilməsi də mümkün deyildir. Belə ki, böyük maliyyə resurslarına malik olan və donor kimi çıxış edən heç bir inkişaf etmiş ölkə yaxud trans-milli korporasiya özünə rəqib yaratmaq istəməz. Buna görə də, nəinki iqtisadi inkişaf modelinin seçilməsində yaxud xarici ticarətin fundamental metodoloji prinsipinin müəyyənləşdirilməsində, eləcə də ölkənin bütövlükdə xarici iqtisadi strategiyasının formalaşdınimasmda rəqabət üstünlükləri konsepsiyasına əsaslanmaq qlobal xarakter daşımır və yalnız inkişaf etmiş ölkələrə xas olan cəhət kimi səciyyələnir. Göründüyü kimi, keçid dövrünün spesifik özünəməxsusluğu və iqtisadi gerilik problemi rəqabət üstünlüklərini yalnız (hələ ki) sırf nəzəri əhəmiyyət daşıyan prinsip kimi nəzərdən keçirməyə imkan verir. Bununla belə, dünya iqtisadiyyatında gedən proseslərin daxili məntiqi və inkişaf təmayülləri ölkənin xarici ticarət strategiyasının ləməl prinsipini, vahid metodoloji platformasını müəyyənləşdirməyi tələb edir. Fikrimizcə, müasir reallıqdan çıxış etməklə qlobal kontekstdə Azərbaycanın xarici ticarətinin perspektiv 106 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|