Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
rasında bərabərhüquqluhiq prinsipi tədricən aradan qalxır. Belə-
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
rasında bərabərhüquqluhiq prinsipi tədricən aradan qalxır. Belə- ki, blokdaxili iqtisadi məkanda mübadilənin liberallaşdırılmasına paralel olaraq üçüncü ölkələrə, yə’ni inteqrasiya blokuna daxil olmayanlara qarşı ayrı-seçkilik siyasəti güclənir. Eyni zamanda, qlobal səviyyədə də qeyri-tarif məhdudiyyətləri və neoproteksionizmin vasitələri arsenalından geniş surətdə (seçmə üsulu ilə) istifadə olunur. Problemin astar üzü isə ondan ibarətdir ki, «qapalı» regionalizmin statik üstünlüklər bazasında perspektiv inkişafından danışmaq sözün əsl mə’nasında yersizdir. Belə ki, əvvəla «qapalılıq» bütövlükdə sistemin fiziki mövcudluğunu müəyyən vaxt intcrvalı ilə məhdudlaşdırır. Göstərilən şərtlər daxilində sistemin fasiləsiz dəyişən şəraitə uyğunlaşması böyük çətinliklər törədir ki, bu da son nəticədə məhvolma ilə sonuclanır. İkincisi, «qapalı» inteqrasiya blokunun üzvü olan ölkələr həm rəqabət mühitinin formalaşdırılması, həm də qarşılıqlı iqtisadi tamamlamanın bazar prinsiplərinə uyğun təşkilini (dövlət müstəqilliyini saxlamaq şərti ilə) həyata keçirə bilmirlər. Həmçinin qeyd olunmalıdır ki, «qapalı» inteqrasiya bloku şəraitində başqa cür, yəni ölkələrin bir-birinə qarşı aktiv rəqib kimi çıxışı qeyri-mümkündür. Əks-təqdirdə, ümumiyyətlə inteqrasiya prosesi baş tuta bilməzdi. Mə’lumdur ki, hər bir ölkənin həm regional, həm də qlobal səviyyədə inkişafı onun beynəlxalq rəqabət mübarizəsinə hansı dərəcədə qoşulmasından birbaşa asılıdır. Rəqabət bazar iqtisadiyyatı şəraitində iqtisadi qanun kimi çıxış edir və onun təşkili, eləcə do mühafizəsi səviyyəsindən asılı olaraq ümumsosial-iqtisadi tərəqqinin mümkün variantları haqqında fikir yürütmək mümkündür. Sübut etməyə ehtiyac yoxdur ki, «qapalı» inteqrasiya mühiti üzv-ölkələri göstərilən mübarizə sferasından kənarda qoyur. Üçüncüsü, milli müstəqilliyin itirilməsi ilə razılaşmayan ölkələrin «qapalı» inteqrasiya blokuna üzv olması qeyri- mümkündür. Belə ki, bu halda ölkə iqtisadiyyatının regional səviyyədən biliteral asılılığı maksimum həddə çatır ki. 101 nəticədə dövlət suverenliyinin hətta məhdudlaşdırılmış formada saxlanılması belə problematik olur. Eyni zamanda, onu da qeyd etmək zəruridir ki, iqtisadi regionalizm yoxsa multilitéraiizm dilemmasının bir mə’nalı cavablandırılması ölkənin xarici iqtisadi fəaliyyətinin konsepsiyasından asılı olaraq reallaşdırıla bilər. Göründüyü kimi, apardığımız nəzəri təhlil qərb iqtisadçıları tərəfindən problemin düzgün formada qoyulmadığını ortalığa çıxarır. Təhlil materialları gösterir ki, iqtisadi regionalizmin «qapalılıq» sindromu nəinki kütləvi- qlobal səciyyə daşıya bilməz, həmçinin üzv-ölkələrin özləri üçün də məqbul hesab olunmur. Buna görə də qarşılıqlı ticarətdə səmərəliliyin yüksəldilməsinin baza prinsipi regiona- lizm->multiliteralizm dilemmasına deyil, liberalizm->protek- sionizm cütlüyünün optimal qarşılıqlı mütənasibliyinə söykənməlidir. BeynəLxalq ticarət siyasətinin sistemli tədqiqi göstərir ki, xarici ticarət əməliyyatlarının həyata keçirilməsi sferasında artan sür’ətlə tətbiq olunan liberallaşdırma-özünün əksini- proteksionizmi aradan qaldırmır, onun yeni, daha çox «gizli» mahiyyət daşıyan modifikasiyalannı ortalığa çıxarır. Əgər nəzərə alsaq ki, sözügedən parallelizm həm də ixracın dövlət hovosləndirilməsi sisteminin yeni formaları ilə çulğalaşır, onda keçid iqtisadiyyatı şəraitində olan bir ölkə- Azərbaycan Respublikasımn xarici ticarət siyasətinin mövcud gerçəkliyə uyğunlaşdın İmasının metodoloji bazasının köklü surətdə yeniləşməsi zərurəti meydana çıxacaqdır. Yə’ni, ən azı aşağıdakı istiqamətlərdə meydana çıxan problemlərin vahid metodoloji platforma üzərində həllinin labüdlüyü qaçılmaz olacaqdır: 1. Beynəlxalq ticarət sferasında regional inhisarizmin təsirindən mühafizə olunmaq problemi; 2. İxrac potensialının inkişafında birbaşa maneçilik törədən və əsasən liberal mahiyyət daşıyan beynəlxalq normalara münasibətdə spesifik mövqenin qomnub saxlanması problemi; Belə ki, hal-hazırda inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən həyata keçirilən ixracın kreditləşdirilməsi və ixracın 102 sığortalanması, eləcə də subsidiyalara münasibətdə baxmayaraq ki, bunlar qlobal səviyyədə sərbəst rəqabət prinsipinin tələblərini pozurlar, beynəlxalq normalar son dərəcə liberal mövqedə dayanırlar. 3. Xarici ticarət siyasətini keçid iqtisadiyyatının məzmun və mahiyyətinə uyğunlaşdırılmasının zəruriliyi problemi; 4. Regional—>qlobal səviyyələr bölümündə xarici ticarətdə uduşun maksimumuna nail olmaq problemi; 5. Tədavül sferasında MDB daxili regional bütövləşmənin ümummilli mənafelər prizmasından məqsədəuyğunluğunun araşdırılması problemi; 6. Və, nəhayət, xarici ticarət strategiyasının optimallaşdı- rılması zəruriliyi baxımından yeni paradiqmanın müəyyənləşdirilməsi problemi. Müasir iqtisadi fikirdə formalaşdırdığımız problemlər kompleksinin sıfır variantı ilə həllinə imkan verən hazır model yaxud metodika yoxdur. Qəbul edilmiş ümumnəzəri mövqe yalnız iki əsas konsepsiyanı fundamental metodoloji prinsip kimi səciyyələndirir: l)Müqayisəli üstünlüklər və onun modifikasiyalan (Xekşer-Olin, Xekşcr-Olin-Samuelson teore- mi, Xaberlerin alternativ xərclər modeli, Xiks-Qruber modeli, Madell modeli, Conson modeli, Rıbçinski teoremi və s.); 2)Rəqabət üstünlükləri konsepsiyası. Apardığımız nəzəri tədqiqatlar nəticəsində belə bir qənaətə gəlmək mümkündür ki, müqayisəli üstünlüklər beynəlxalq ticarətin təklif nəzəriyyəsini özündə təcəssüm etdirməklə sənaye inqilabı və postindustrial dövrün tələblərinə tam cavab versə də, informasiya dövrü üçün tamamilə yararsızdır. Müqayisəli üstünlüklər iqtisadi həyatın bütün sferalannı əhatə edən ticarəti ifrat dərəcədə bəsitləşdirməklə, eləcə də «iqtisadi rasionalizm» cəfəngiyyatmın obyektiv səciyyə daşımasına söykənən «ideal» model cjurmaqla real gerçəkliyin dəyişənlər çoxluğunu nəzərə almır. Ümumiyyətlə, müqayisəli üstünlüklərin ümidsiz şəkildə köhnəldiyini və müasir dövrün daxili təbiətinə uyğunsuzluğunu bir sıra digər cəhətlərlə də əsaslandırmaq mümkündür. Müqayisəli üstünlüklər konsepsiyası: 103 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|