Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
uyğundur, onda söhbət açdığımız qarşılıqlı tə’sirin müxtəlif
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
uyğundur, onda söhbət açdığımız qarşılıqlı tə’sirin müxtəlif məzmunlu nəticələrini aşağıdakı məntiqi sxem şəklində ifadə etmək olar (şək. 3.2.). Şək. 3.2. Valyuta məzənnəsi və pul-kredit siyasətinin makroiqtisadi göstəricilərə tə’sirinin blok-sxemi. MDB iqtisadi qruplaşmasına daxil olan ölkələrin təcrübəsi birmə’nalı şəkildə göstərir ki, valyuta məzənnəsi ilə makroiqtisadi siyasət arasında üzvi bağlılıq olmalıdır. Göründüyü kimi, valyutanın məzənnəsi və bütövlükdə pul-kredit siyasətinin xarici ticarət uduşunun maksimumlaşdırılması istiqamətində istifadəsi heç bir vəchlə birtərəfli səciyyə daşıya bilməz. Eyni zamanda, məzənnə siyasətinin tətbiqini də (formasından asılı olmayaraq) sırf nəzəri, ələlxüsus klassik modelə söykənməklə həyata keçirilməsi yalnışlıqdır. Klassik nəzəri yanaşmaya görə, sərbəst məzənnə ölkənin müqayisəli üstünlüklərə malik olduğu sferalarda ixrac potensialının artımına və nəticə olaraq, beynəlxalq əmək bölgüsündə iştirakın optimallaşdırılmasma şərait yaradır. Lakin, müasir dövrün reallıqları sözügedən problemə baxışın 124 klassik yozumunu birmə’nah şəkildə rədd edir. Valyutanın məzənnəsinə tə’sir göstərmək imkanında olan amillərin say çoxluğu və bunun ucbatından da hətta orta müddətli proqnozlaşdırmanın mümkünsüzlüyü inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq əksər ölkələr üçün iqtisadi təhlükəsizlik baxımından son dərəcə təhlükəlidir. Və, təsadüfi deyildir ki, tam sərbəst məzənnə siyasətinə çox nadir hallarda, o da çox qısa zaman intervalmda rast gəlinir. Bütün bunlar heç də o demək deyildir ki, tənzimlənən (fiksasiya edilmiş və s.) məzənnə siyasəti daha məqsədəmüvafiqdir. Məsələ burasındadır ki, sözügedən formada siyasətin tətbiqi ən azı makroiqtisadi sabitliyin mövcudluğunu və mühafizəsini tələb edir. Bu halda milli hökumətin əsas problemi «xarici tarazlığın» formalaş- dırılmasının üzərinə düşür ki, bu da ən çoxu ortamüddətli dövrü əhatə edə bilər. Əks-təqdirdə, neoklassik «bataqlıqdan» qurtulmaq mümkün olmayacaqdır. Ümumiyyət]Əj^.yalyııtanın məzənnə siyas^ ilə_ bağlı həm inkişaf etmiş ölkələrin təcf^ələfmin təhlili, həm də keçı3~ İqtisadiyyatı şəraitində 10 illik dinamikanın empirik ' 7 araşdırılması belə bir qənaəti ortalığa qoyur ki; ' T' 1) Bu problemin birdəfəlik həlli yoxdur; 2) Məzənnə siyasəti ölkənin həm siyasi, həm də iqtisadi prioritetlərindən diızmütənasib asılıqdadır; 3) Nəbayət, məzənnə siyasəti makroiqtisadi və sosial inkişafın başlıca istiqamətlərinin ümumuyğunluğuna söykənməlidir. Bu istiqamətdə apardığımız araşdırmaların yekununu belə bir tezislə ifadə etmək olar: Valyuta məzənnəsinin dəyişikliyindən əldə edilən effekt stimullaşdırıcı xarakter daşıyan pul-kredit və büdcə siyasətindən tərs-mütənasib asılılıqdadır. Başqa sözlə deyilən şərtlər çərçivəsində devalvasiya infliyasiyanın güclənməsinə gətirib çıxaracaqdır. Eyni zamanda, iqtisadi leksikonda müəyyən mövqe tutan problemlər sırasında valyuta siyasətinin, ələlxüsus mübadilə 125 məzənnəsinin ölkənin ixracatının rəqabətqabiliyyətliliyinin yüksəldilməsinə tə’siri məsələsi son dövrlərdə daha tez-tez səsləndirilir. Bu cür yanaşmanın real arqumentləri, əlbəttə ki, olmamış deyil. Əvvəllərdə qeyd etdiyimiz kimi milli valyutanın məzənnəsi və onda baş verən dəyişikliklər bütövlükdə iqtisadi fəaliyyətin dinamikasında mühüm rollardan birini oynayır. Elə məhz birini! Yə"ni, ixracla bağlı qeyd etdiyimiz məsələdə valyuta məzənnəsini başlıca amil kimi qəbul etmək və bu prosesdən digər amilləri sərf-nəzər etmək qətiyyən düzgün yanaşma sayıla bilməz. Hətta, en bəsit formada problemə yanaşsaq, onda azı 3 amilin sıx funksional bağlılıqda olduğunu və məhz bu bağlılığın ixracatın rəqabətqabiliyyətliliyin yüksəldilməsində əsas rol oynadığını açıq-aydın şəkildə görə bilərik: Burada: - İxracın rəqabətqabiliyyətliliyi; - Valyutanın məzənnəsi; Mk - Məhsulun keyfiyyəti; Dı,;, - Dünya bazannda formalaşmış situasiyaya adaptasiya olunma. Yuxarıda əks etdirdiyimiz eyniyyət əslində sözügedənlər arasında maksimum sadələşdirilmiş bağlılığı ehtiva edir. ixracatın rəqabətqabiliyyətliliyi çoxlu sayda amillərdən birbaşa asılılıqdadır və onu ticarət siyasətinin çərçivəsi ilə məhdudlaşdırmaq qeyri-mümkündür. Apardığımız araşdırmaların nəzəri ümumiləşdirilməsi bütövlükdə xarici ticarət siyasəti ilə bağlı sırf funksional aspektdə aşağıdakı blok-sxem şəklində ifadə oluna bilər (şək. 3.3.). Bu baxımdan tək bircə məsələni qeyd etmək zəruridir ki, bütün bunların fonunda birbaşa ixrac subsidiyalardan istifadə olunması daha böyük effekt verə bilərdi. Lakin, Ümumdünya Ticarət Təşkilatının üzvü olmaq istəyən ölkənin bu üsuldan yararlanması qeyri-mümkündür. Ona görə ki, bu sözügedən təşkilatın prinsiplərinə ziddir. 126 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|