Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
ölkələrə heç bir aidiyyəti yoxdur. Ona görə ki, sözügedən
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
ölkələrə heç bir aidiyyəti yoxdur. Ona görə ki, sözügedən ölkələrdə sistemsizlik böhranı mövcuddur, iqtisadiyyatın sahə və sferaları arasında inteqrativ bağlılıq ifrat aşağı səviyyədədir.. Digər tərəfdən, risk—^diversifıkasiya qarşılaşdırması heç bir halda ümumiləşdirici mahiyyət daşıya bilməz. Bu baxımdan tətbiq edilən konkret modelin spesifikası əlahiddə əhəmiyyət daşımaqla hər bir konkret halda konkret fəaliyyət özəlliyini doğurur. Eyni zamanda, söhbət açdığımız paradoksun mahiyyətində belə bir qeyri-müəyyənlik dayanır ki, gələcək ticarət əməliyyatında istifadə edilməmiş uduş olacaqmı? Yə’ni, qeyri-müəyyənliyin təbiətinə söykənməklə çoxlu sayda ziddiyyətlərin mövcudluğunu iddia etmək mümkündür. Real iqtisadi fəaliyylət baxımından isə bunun heç bir elmi yaxud praktiki əhəmiyyəti olmayacaqdır. Bütün bunlarla yanaşı, qloballaşma prosesinin spontan genişlənməsi fonunda ayrıca götürülmüş bir ölkənin-bizim misalımızda Azərbaycan Respublikasının dayanıqlı iqtisadi inkişafı ilə xarici inves- tisiyalann cəlb edilməsi arasında qarşılıqlı əlaqələrin birmənalı olaraq nəzəri qiymətləndirilməsi o qədər də sadə görünmür. Şək. 3.5. Qloballaşma prosesinin spontan genişlənməsinin blok-sxemi. 133 Bəri başdan qeyd etməyi zəruri sayırıq ki, problemin araşdınlması prosesi iki istiqamətli münasibətlər sisteminə (qlobal və MDB-nin timsalında regional) əsaslanmaqla həyata keçiriləcəkdir. § 5. XARİCİ İNVESTİSİYALAR VƏ MİLLİ QTİSADİYYA T /t V — ^^Beləliklə, Azərbaycan Respublikası 1994-cü ildən, ^ «Əsrin ”Tconträktı» imzalandığı 'dövrdən başlayaraq xarici investisiyaların cəlb edilməsi sferasında regional (MDB) rəqabət mübarizəsinin tam hüquqlu subyektinə çevrilmişdir. Həmin dövr ərzində (1194-2000) ölkə iqtisadiyyatına 7,1 mlrd. ABŞ dolları həcmində xarici investisiya qoyulmuşdur ki, bunun da 5,9 mlrd. ABŞ dolları xarici birbaşa investisiyaların payına düşür. Cədvəldə hesablanmış məlumatlardan göründüyü kimi, ölkə iqtisadiyyatına məcmu investisiya qoyuluşlarının ümumhəcmində xarici investisiyalann xüsusi çəkisi araşdırılan dövr ərzində 64-76% arasında dəyişmişdir. 1995-ci illə müqayisədə qeyd etdiyimiz göstərici 4,7% aşağı düşsə də, ÜDM-da xarici investisiyaların analoji göstəricisi 2,1% artaraq 2000-ci ildə 17,6% təşkil etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bütövlükdə məcmu investisiyaların ÜDM-da xüsusi çəkisi böyük olaraq qalmaqdadır (2000-ci ildə 27,4%). 1998-ci ildə bu göstərici rekord səviyyədə olmuşdur: 43,5%. Müqayisə üçün deyək ki, analoji göstərici inkişaf etmiş ölkələrdə 16- 19% arasında dəyişir. Bəzi tədqiqatçılar^^ belə vəziyyəti inkişaf xüsusiyyətlərində görürlər. Yazırlar ki, «...İndustrial ölkələrdə (Postindustrial ölkələrlə müqayisədə-kursiv Ə.B.) bu baxımdan balanslaşmış vəziyyət mövcuddur. ...Məcmu investisiyalar ÜDM-un 28-42%-ni yığım isə milli gəlirin 20- 47%-ni təşkil edir». İnvestisiya prosesinə söykənməklə real sektorun inkişaf problemlərinə fərqli baxışlar müasir dövrdə baş verən dəyişikliklərin spesifik xüsusiyyətlərinə istinadən formalaşmaqdadır. Qeyd edilən aspektdə istinad etdiyimiz müəllifin B.Иноземцев. Парадоксы постиндустриальной экономики//МЭ и МО, №3; 2000, стр.Ю. 134 yanaşma tərzi daha qabarıq şəkildə ifadə olunmuşdur. O, həmin məntiqlə yazır ki, əvvəlcə xidmət sferasının, sonralar isə informasiya və elmi biliklərin ön plana çıxması təsərrüfat prosesinin mahiyyətində güclü keyfiyyət dəyişikliyinə səbəb olmuşdur. Cədvəl 3.5. Azərbaycan Respublikasının ÜDM-u və xarici investisiya qoyuluşlarının dinamikası (mln. ABŞ dolları ilə) Göstəricilər 1995 1998 2000 2000-ci il 1995- C İ ilə nisbətən (%) 1998- C İ ilə nisbətən (%) l.UDM 24152 4446,6 5267,1 +2,2 dəfə + 18,4% 2.investisiyalar cəmi... 544 1932,2 1441,4 +2,6 dəfə -25,1% o cümlədən: Xarici investisiyalar 375,1 1472 927 +2,5 dəfə -37,1% 3.Xİ-ın məcmu investisiya qoyuluşunda xüsusi ço kisi 69,0% 76.2% 64,3% -4,7% -11,9% 4.Məcmu investisiyaların ÜDM-da xüsusi çəkisi 22,5 43,5 27,4 +4,9% -16,1% 5.XI-ın UDM-da xüsusi çəkisi 15,5 33,1 17,6 +2,1% -15,5% 6. Məcmu investisiya- lann əvvəlki ilə nisbətən dəyişməsi (%) +3,6 dəfə + 14,0% -8.8% X X 7.Xİ-ın əvvəlki ilə nisbətən dəyişməsi (%) +2.5 dəfə + 12,6% -15,1% X X S.UDM-un əvvəlki ilə nisbətən dəyişməsi +9,2% + 12,3% + 14,9% X X Belə ki, maddi istehsaldan fərqli olaraq, sözügedən sferalarda hər bir istehlak aktı həmin istehsalın genişləndirilməsi üçün təbii əsas yaradır. Bu halda aynca götürülmüş fərd yeni təsərrüfat modelinin subyekti kimi «təkrar istehsal» olunur. Maraqlı cəhət burasındadır ki, qeyd edilən situasiyada sürətli iqtisadi inkişaf maddi istehsalın nisbi aşağı artım tempində də tamamilə reallaşa bilir. Və, bütün bunlardan belə bir nəticəyə gəlinir ki, yeni texnologiyalan yaradanlar, müvafiq olaraq daha böyük məsrəflərə məruz qalırlar və əmək haqqının artım tempini zəruri səviyyədə saxlaya bilmirlər. 135 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|