Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
132 Xaltachalar shakliga ko‘ra har xil meva tanachalarda hosil bo‘lib, uni kleystotetsiya deyiladi. U dumaloq shaklida bo‘lib, ichida koniydilar tartibsiz ravishda joylashadi. Peritetsiya — yarim yopiq meva tanalarning uchi ochilgan bo‘lib, uning ichida xaltachalar hosil bo‘ladi. Apotetsiya — ochiq mevatana bo‘lib, unda xaltachalar joylashadi. Xaltacha zamburug‘larning jinsiy organi bo‘lib, unda sporalar yetiladi. Xaltachalarning hosil bo‘lishiga qarab bu zamburug‘lar 3 ta sinfga bo‘linadi: I kenja sinf Ochiq xaltachalilar — Hemiascomycetidae xaltachalar mitseliyda hosil bo‘ladi. II kenja sinf Euaskomitsetlar — Euascomycetidae — xaltachalar kleytotetsiyada, peritetsiyada, apotetsiyada hosil bo‘ladi. III kenja sinf Loculoascomyctidae — xaltachalar askostromada hosil bo‘ladi. Ochiq xaltachalilar kenja sinfi — Hemiascomycetidae. Endomitsetlar — Endomycetales tartibi vakillari oziq-ovqat sanoatida keng qo‘llaniladigan achitqi zamburug‘laridir. Tafrinlilar — Taphrinales tartibiga 100 dan ortiq turlar kirib, ularning vakillari haqiqiy parazitlardir. Bu oila vakillari bargning maydalashuviga, mevaning karmashkasiga sabab bo‘lib, xaltachalari kutikula qavatining ostida hosil bo‘ladi. Euaskomitsetlar kenja sinfi — Euascomycetidae. Bu kenja sinf vakillari xaltachali zamburug‘lar hisoblanadi. Ular kleystotetsiy, peritetsiy va apotetsiy ti pidagi meva tanalarni hosil qiladi. Bu kenja sinfga plektomitsetlar, pirenomitsetlar va diskomitsetlar tartiblari kiradi. Plektomitsetlarning tabiatda keng tarqalgan vakillariga Penicil- lium, Aspergillus turkumlari kiradi. Ular sklerotsiy va konidiyalar hosil qilib ko‘payadilar. Bu turkum vakillari saprotrof zamburug‘lar qatoriga kirib, mevalarning chirishiga sabab bo‘ladi va meditsinada antibiotiklar olishda foydalaniladi. Pirenomitsetlarning kleystotetsiysi dog‘ hosil qiladi. Ular turli qishloq xo‘jalik ekinlari va daraxtlarda kasalliklar keltirib chiqaradi. Qishloq xo‘jaligiga kuchli zarar keltiradigan vakillariga Erizifalar— Erysiphales — un shudring zamburug‘i misol bo‘ladi. Zamburug‘ mitseliysi o‘simlik bargining orqa tamonida oqish rangdagi mog‘or shaklida bo‘ladi, pufakka o‘xshash un sepilganday ko‘rinadi. Meva tanasi kleytotetsiya shaklida bo‘lib, sharsimon dumaloq 2 — 8 ta xaltacha hosil qiladi. 133 Bu oila vakillari madaniy va yovvoyi o‘simliklarda parazitlik qiladi. Erta bahorda konidiya hosil qilib ko‘paysa, yoz oxirida kleystotetsiya hosil qiladi. Kleystotetsiya tuproqqa tushib, qishlaydi va undagi xaltachalarda spora hosil qiladi. Turlari Erysiphe communis — oddiy erezifa, E.graminis — boshoqdoshlar — erizifasi, Uncinula nesator — uzum untsinulasi. Yassi xaltachalilar — Loculoascomycetidea kenja sinfi vakillarining xaltachalari askostromada hosil bo‘ladi. Bu kenja sinf vakillari orasida olma va nokda kalmaraz kasalligini keltirib chiqaruvchi Venturia inaequalis zamburug‘i keng tarqalgan. Zamburug‘ning askostromalari kuzda tushgan barg qoldiqlarida qishlab, erta bahorda xaltachada yetilgan sporalar yosh barglarni, g‘unchalarni, yosh novdalarni kasallantiradi. 9.13. Bazidiomitsetlar sinfi — Basidromyctes Bu sinf vakillari muhim amaliy ahamiyatga ega zamburug‘lar bo‘lib, ular qatoriga qalpoqchali iste’mol qilinadigan va zaharlovchi, yog‘ochlarni chirituvchi va qishloq xo‘jalik ekinlarida kasallik qo‘zg‘atuvchi zamburug‘lardan qorakuya va zang zamburug‘lari kiradi. Bu sinf vakillarining xarakterli xususiyati meva tanasida 4 ta sporani bazidiosporada hosil qilishdir. Takomillashmagan vakillarida esa bazidiosporalar gimennal qavatida hosil bo‘ladi. Bazidilar bir hujayrali-xlobozdiyali, to‘siqchali-fragmobazidiyali va getero-bazidiyali turlarga bo‘linadi. Bazidiylar yaxshi ifodalangan sterigmalarda hosil bo‘ladi. Mitseliysi yaxshi rivojlangan, bazidiylar bir hujayrali, sharsimon, elli psimon shaklda, mitseliysi ikkita yadroli bo‘ladi. Bozidiomitsetlarga 30 ming turdagi zamburug‘lar kirib, ular quyidagi sinflarga bo‘linadi. Xolobozidiomitsetlar — Holobasidiomycetidae Geterobozidiomitsetlar — Heterobasidiomycetidae Teliosporomitsetlar — Teliosporomycetidae Bu zamburug‘ vakillari uchun takomillashgan meva tana hosil bo‘lmaydi. Bazidiomitsetlarning meva tanasi mitseliylar yig‘indisidan iborat bo‘lib, bu tanalar daraxtga yopishib tursa, ikkinchi tomoni bilan bazidiosparalarni hosil qiladi (turtovik). Bazidiomitsetlarning yuksak vakillarida meva tanalar qalpoqcha 134 va oyoqcha shaklida hosil bo‘ladi. Meva tana hosil qilishiga qarab bazidiomitsetlar quyidagi turlarga bo‘linadi: 1. Gimnokarpiy — spora hosil bo‘lishidan yetilishigacha ochiq gimenal qavat hosil qiladi. 2. Gemioangiokarpli — gimenal qavati dastlab yopiq, keyin ochiladigan bo‘ladi. 3. Psevdoangikarpli — gimenal qavati dastlab ochiq, keyin yopiladi. 4. Angiokarpli gimenal qavati yopiq bo‘lib, spora yetilgandan keyin ochiladi. Bazidiomitsetlar qalpoqchasining ustki qismi tekis, g‘adir- budur, qo‘ng‘iroqsimon, silindrsimon, sharsimon, porabolitik, tekis shaklda bo‘lib, o‘lchami 5—10–20—60 sm bo‘ladi. Qalpoqchaning usti tekis, yaltiroq, quruq, namlangan, g‘adur- budur, baxmalsimon, to‘lqinsimon bo‘ladi. Ko‘pchilik bazidiomitsetlar qalpoqchasining usti kutikula bilan qoplangan bo‘lib, u zamburug‘ mitseliysidan tashkil topgan bo‘ladi. Kutikula ostida subkutikula qavati va qalpoqchaning mag‘izi joylashadi. Qalpoqchaga perpendikular holatda oyoqcha joylashadi. Oyoqcha qalpoqchaning markazida bir tomonida yoki chetida joylashishi mumkin. Qalpoqchada ko‘p miqdorda bazidiyalar hosil bo‘lib, ular turli shaklda bo‘ladi. Bazidiyada 4 ta bazidiospora hosil bo‘ladi. Bazidiosporalar rangi, o‘lchami va shakli bo‘yicha har xil bo‘ladi. Bazidiomitsetlar sinfi quyidagi kenja sinflarga b o ‘ l i n a d i : H o l o b a z i d i o m i t s e t l a r , g e t e r o b a z i d i a l l a r , teleosporomitsetlar. Teliosporomitsetlar meva tana hosil qilmaydi. Bazidiyasi teleosporalar shaklida hosil bo‘ladi. Bu kenja sinf vakillari parazitlik bilan hayot kechiradi va quyidagi 2 ta tartibga bo‘linadi: 1-tartib. Qorakuyalar — Ustilaginales. 2-tartib. Zanglar — Uredinales. Tartib Qorakuyalar — Ustilaginales. Qorakuya zamburug‘larining 900 dan ortiq turi o‘simliklarda kasallik keltirib chiqaradi. Bu zamburug‘lar mitseliysining hosil bo‘lishiga qarab gaploid va di ploid turlarga bo‘linadi. Zamburug‘ mitseliysi o‘simlik ildizida, poyasida, mevasida parazitlik qiladi. Sporalar o‘rniga xlamidosporalar hosil qiladi. Ular o‘lchami 4—30 mkm kattalikda bo‘lib, don ichida 8—10 mln dona Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|