Fərqanə HÜseynova müSTƏQİLLİk döVRÜNDƏ azərbaycan – TÜRKİYƏ ƏlaqəLƏRİNİn kulturoloji aspektləRİ
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
__________Milli Kitabxana__________ 284 və ya çox yaxın olduğuna görə, milli suverenliyi rədd etməyən ümumtürk birliyinə çalışılmasının təbii və qaçılmaz olduğu çatdırılmalıdır. Son illərdə elmi-mədəni əlaqələrimizin inkişafında mühüm hadisələrdən sayıla biləcək “Ortaq türk keçmişindən ortaq türk gələcəyinə” mövzulu konfranslarda bu mədəni ortaqlığın deyi- lişi gözəl səslənən bir şüar olmadığı dəfələrlə vurğulanmışdır. “Ortaq türk keçmişindən ortaq türk gələcəyinə” – türkün dü- nəni, bü günü və gələcəyi haqqında, etnosun inkişaf strateqiya- sı haqqında elmi bir düsturdur. Ona görə də onun türk etnosu qarşısında müəyyənləşdirdiyi missiyalara da məhz bu nöqteyi- nəzərlərdən yanaşılmalıdır. Bizim qənaətimizə görə, türk xalq- larının müasir qloballaşan dünya, etnik və qlobal konfliktlər məngənəsində çırpınan, ümumbəşəri problemlər kontekstində türk etnosunun bütövləşməsi (ortaq türk gələcəyinə nail olun- ması) bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqələr olan bu istiqamətləri əhatə edir: dildə ortaqlaşma; mədəniyyətdə ortaqlaşma; dində ortaq- laşma; siyasətdə ortaqlaşma. Dildə ortaqlaşmadan danışılarkən etiraf etməyə məcbur olduğumuz son dərəcə acı bir həqiqət vardır ki, müasir türk xalqlarının əksəriyyəti bir-birilərini son dərəcə çətinliklə başa düşür, bəzi məqamlarda isə ümumiyyətlə başa düşmür. Müasir türk xalqlarının etnolinqivistik coğrafiyasının belə rənga- rəngliyi türk xalqlarının təbii qanunauyğun inkişafının nəticəsi olmaqdan daha çox kənar siyasi-inzibati müdaxilənin, ictimai- siyasi hadisələri təbii tarixi axarından çıxararaq süni inkişaf istiqamətinə yönləndirməyin nəticəsi olmuşdur. Elmi konfrans- larda səsləndirilən ortaq türk ədəbi dilinin yaradılması ideyası dilçi alimlərin fikrincə, iki vasitə ilə mümkündür: eksperimen- tal üsulla və təbii üsulla. Birincinin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, müxtəlif professional dilçi və türkoloqlar qrupunun fəaliy- yəti nəticəsində mövcud türk dillərinin, əsasən, leksik, qismən də fonetik və qrammatik bazası əsasında süni dil yaratmaq və müxtəlif planlı, şüurlu fəaliyyət proqramı vasitəsilə (ümumtürk __________Milli Kitabxana__________ 285 miqyasında orta məktəbdə tədris, televiziya və radio verilişləri, bu dildə tədbir və simpoziumların keçirilməsi və s.) onu nor- mativləşdirmək. İkinci üsulun xüsusiyyəti isə ondan ibarətdir ki, ən çox inkişaf etmiş və daha çox ifadə imkanlarına malik türk dillərindən biri (məsələn, Türkiyə türkcəsi) ümumtürk ədəbi dili kimi seçilir və bütün türk xalqları tərəfindən ümu- miləşək dil kimi də qəbul olunur. Tarixi təcrübədən çıxış edə- rək alimlər həyata keçirilmə texnologiyası baxımından ikinci üsulu daha səmərili hesab edirlər. Fikirlərini bu mülahizələrlə əsaslandırırlar: Digər qohum xalqların təcrübəsində bu üsul mövcuddur (məsələn, rus dilindən slavyan xalqlarının ümum- işlək dil kimi istifadə etməsi); Süni dil yaratmaq kimi mürək- kəb linqivistik əməliyyat kimi eksperimentə sərf olunacaq in- tellektual enerji, vaxt və maliyyəyə qənaət; Dilindən istifadə olunan türk xalqı və həmin dili başa düşən qrup və yarımqru- pun bu dili tam və qismən bilməsi faktı nəzərə alınmaqla, qo- yulan məqsədin ən azı 30-40%-nin artıq bəri başdan həyata keçirilmiş olması və s. Təbii ki, bu yöndə təklif və mülahizələri artırmaq da müm- kündür. Lakin alimlərin qənaətinə görə təbiiseçmə və özünü- tənzim qanunlarına əsaslanan dilin bu missiyasını özü həyata keçirə bilməsi üçün ona seçim imkanı verməlməlidir. Mədəni ortaqlaşma məsələsinə gəldikdə isə deyilə bilər ki, müasir türk xalqları genetik baxımdan etnokulturoloji ümumi- liyə malik olsalar da, bu etnokulturoloji ümumilik onların dav- ranış və rəftar stereotiplərində, məişətlərində mövcud olsa da, onlar arasında fərqlər də kifayət qədərdir. Mili-mənəvi dəyərlər ümumiliyinə milli mədəniyyətlərin genetik ümumiliyi ilə nail olmaq mümkündür. “Türk dövlətləri və toplumlarının dostluq, qardaşlıq və əməkdaşlıq” qurultaylarında gəlinən qənaətlərə görə dövlətlə- rin ən önəmli vəzifəsi ös insanlarına demokratik bir tərbiyə- təhsil verməkdir. Demikratik təhsil hər uşağın qabiliyyətinə, ölkənin ehtiyaclarına və inkişaf imkanlarına uyğun məktəb və __________Milli Kitabxana__________ 286 peşəni seçə bilməsidir. Öyrənciləri tanıyaraq onları formalaş- dırmaq, məktəbləri həyat şərtlərinə görə formalaşdırmaq ancaq elmi araşdırma ilə ola bilər. Beləcə həm iqtisadi büxımdan məmləkətin tərəqqisi, həm də fərdin içində ucalması təmin edilmiş olar. Müasir təhsil səviyyəsinə çatmaq, keçmişdə bu məsələdə buraxılan xətaların təkrar edilməməsilə, dünyadakı inkişafı iz- ləməklə və təlim-tərbiyə vəziyyətini dövrün tələblərinə uyğun- laşdırmaqla mümkündür. Bu gün təhsilin insanın öz mənliyini pozmadan, inkişafı təmin edən bir vasitə olduğu bilinməkdədir. Təhsil, insanları obyektiv birliyə, elmi gerçəklərə aparan bir vasitə olmalıdır. Təhsil insana özünü və öz mədəniyyətini tanıt- maqdır. Bu məqsədlərə çatmaq üçün türk dünyası geniş imkan- lara malikdir. Belə ki, Türk dövlət və topluluqları dünya coğra- fiyasında önəmli və seçkin yerə sahibdir, texnoloji inkişaf və sürətli dəyişimlər göstərən bir bölgədədir. Bu inkişaf və dəyi- şim heç şübhəsiz təhsil sistemimizin də müntəzəm olaraq inki- şafını, sorğulanmasını və yenidən qurulmasını tələb etməkdə- dir. Günümüzün şərtləri, insanımızın hər keçən gün daha artıq bilgi və təcrübə ilə təmin olunmasını və daha irəli səviyyədə maarifləndirilməsini zəruri etməkdədir. Kosmos və informasiya əsrində təhsil sahəsindəki problemlər qurumların öz içlərindən yetişmiş mütəxəssislərin əməkdaşlığı ilə, elmi və texnoloji mübadilələri ilə həll edilə bilir. Bu baxımdan dünyada bir bənzəri olmayan və eyni soydan gələn, eyni tarixi, dili və mədəniyyəti paylaşan insanların bir- birilərini tanımaları və qaynaşmaları məqsədi daşıyan böyük tələbə mübadiləsi proyekti, bu məsələdə təcrübəmiz və yetərli bir ön hazırlığımız olmadığı halda bu günə qədər uğurla yürüdülmüş və böyük bir inkişaf qeyd edilmişdir. Bu proyekt ilə yetişəcək tələbələrin ölkələrimiz arasında dostluq, mədəniy- yət, ticarət və qardaşlıq körpülərini quracağına ürəkdən inan- maqdayıq. Təsbit edilən problemlərin həll edilməsi halında xid- Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|