Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b

5.3. Talabning narx bo`yicha elastikligi yordamida


daromadlarni tahlil qilish
Tahlilni chiziqli talab funksiyasi orqali ko`rib chiqamiz. Umumiy

holdagi

talab

chiziqli

funksiyasi

berilgan bo`lsin: Q^D  a  b  P .

Elastiklikning ta`rifiga ko`ra:

E

 Q^'



P

 b 

P

 

P

 

LG

 

LC

.

a  b  P

a

p

p

Q

 P

AF

AL

b

Talabning narx bo`yicha elastikligi va daromad o`rtasidagi

bog`liqlikni ifodalovchi grafik chizamiz (5.5-rasm).

L nuqta

talab chizig`i

bo`yicha A nuqtadan

C nuqtaga harakat

qilganda, talab elastikligi kamayadi. U har doim manfiy, absolyut qiymati bo`yicha LC kesmaning AL kesmaga nisbatiga teng va AC chiziqning o`rtasida birga teng. 3.5-rasmning pastki qismida daromadning narxga bog`liqligi ko`rsatilgan: TR  Q  P(Q) .
P

a/b ^A

E_D>1

F ^L

B E_D=1

			ED<1
0			C
	G	a/2	a	Q

TR
TR* ^max

0	a/2	C	Q

5.5-rasm. Talabning narx bo`yicha elastikligi va daromad o`rtasidagi bog`liqlik
88
0Bu funksiya kvadratik funksiya bo`lib, u o`zining maksimumiga C

kesmaning

o`rtasida

erishadi: Q^D  a  b  P funksiyadan P ni topsak,

P 

a  Q ^D

bo`ladi va P ni TR  Q  P(Q) formulaga qo`yamiz. Natijada

b

ishlab chiqarish

hajmi Q dan

bog`liq daromad funksiyasini

olamiz:

a  Q^D

Q  a

Q^2

TRQ





. Bu

funksiyaning kritik nuqtasini

topamiz,

b

b

b

ya′ni daromadni maksimal qiladigan Q ni topamiz (buning uchun daromad funksiyasidan Q bo`yicha hosila olib nolga tenglashtirib, Q ga nisbatan yechib, daromadni maksimallashtiradigan Q_e ni topamiz):

TR		a	2Q	1	0	, yoki	Q 	a	da daromad maksimal qiymatga
Q		b		b
								2
							e

erishishga ishonch hosil qilamiz. Haqiqatdan ham 5.5-rasmda, talab AB oraliqda elastik E_D va bu oraliqda talab miqdorining oshishi va narxning kamayishi daromadni oshib borishiga, talab elastik bo`lmagan 0 BC oraliqda daromad miqdorining kamayib borishiga olib keladi.

Tаlаb elаstikligining daromadga tа′siri 5.1-jadvalda keltirilgan.

					5.1-jаdvаl
	Tаlаb elаstikligining nаrх vа daromadga tа′siri
Elаstiklik		Tаlаbning nаrх	Mоhiyati	Daromadgа tа′siri
kоeffitsiеnti		o`zgаrishigа		nаrхning	nаrхning
miqdоri		munоsаbаti		оshishi	pаsаyishi
Birdаn		―Elаstik‖ yoki	Tаlаb miqdоrining	Dаrоmаdni	Dаrоmаdni
kаttа		―nisbаtаn	o`zgаrishi nаrх	kаmаytirаdi	оshirаdi
(Ed >1)		elаstik‖	o`zgаrishidаn yuqоri
Birgа tеng		Bаrqаrоr	Tаlаb miqdоrining	Dаrоmаd	Dаrоmаd
(Ed =1)			o`zgаrishi nаrх	o`zgаrmаydi	o`zgаrmаydi
			o`zgаrishigа tеng
Birdаn		―Nоelаstik‖ yoki	Tаlаb miqdоrining	Dаrоmаdni	Dаrоmаdni
kichkinа		―nisbаtаn	o`zgаrishi nаrх	оshirаdi	kаmаytirаdi
(Ed <1)		nоelаstik‖	o`zgаrishidаn kam

Manba: mualliflar ishlanmasi

Mahsulotga talab elastik bo`lganda (5.6-a-rasm), narxni P<sub>1</sub> dan P<sub>2</sub> ga oshirish natijasida olinadigan A yuzaga teng qo`shimcha daromadga (+TR)

89
nisbatan, talabning Q₁ dan Q₂ ga qisqarishi natijasida ko`riladigan B yuzaga teng zarar (–TR) ko`pligidan sotuvchining yalpi daromadi qisqaradi. Mahsulotga talab noelastik bo`lganda esa (5.6-b-rasm) narxni P<sub>1</sub> dan P<sub>2</sub> ga oshirish natijasida olinadigan A yuzaga teng qo`shimcha daromad (+TR), talabning Q₁ dan Q₂ ga qisqarishi natijasida ko`riladigan B yuzaga teng zarardan (–TR) ko`pligidan yalpi daromad oshadi.

P	D			P	D
P2				P2
	A				A
	(+TR)				(+TR)
P1	B			P1		B
P1	(–TR)				(–TR)

Q	Q	Q		Q2	Q1
Q