MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
114 Multikulturalizm problemləri və müasir Rusiyanın siyasi təcrübəsi
Mənim dostum, Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Heydər oğlu Əliyev forumun açılış mərasimində qeyd etdi ki, bugünkü forum multikulturalizm bayramıdır. Mən bir qədər başqa şəkildə demək istəyirəm. Bugünkü forum mədəniyyətlərarası, dinlərarası dialoqun, özü də multimədəni, multikonfessional ölkənin, bu sahədə şübhəsiz uğurlar qazanmış bir ölkənin ərazisində baş tutan bayramıdır. Günümüzdə hər yerdə tətbiq edilən multikulturalizm formuluna gəldikdə isə mən bir qədər ehtiyatlı davranardım. Bu cür dəyirmi masalarda qaldırılan əsas məsələlərdən biri demokratiya və multikulturalizm kimi meyarların uyuşmazlığıdır. Son zamanlar belə bir fikir çox populyardır ki, cəmiyyət nə qədər bircins olsa, demokratik institutlar yaratmaq da o qədər asan və əksinə, cəmiyyət mədəni baxımdan nə qədər mürəkkəbdirsə, demokratik institutlar yaratmaq o qədər çətindir. Multikulturalizm konsepsiyası ənənəvi olaraq bütün millətlərin bir millət kimi birləşdiyi ―əritmə putası‖ konsepsiyası ilə qarşılaşdırılır. Bizim ilk natiqimiz – Bakı Dövlət Universitetinin nümayəndəsi bu gün bu barədə danışdı. Ancaq mən ən böyük ―əritmə putası‖ hesab edilən ABŞ barədə əlavə bir şey də qeyd etmək istərdim: Avropanın beynəlxalq siyasəti üçün daha çox səciyyəvi olan sosial təsir alətləri vardır, məsələn, bunlardan biri 60-cı illərdə tətbiq edilmiş və yalnız bir nəsil üçün planlaşdırılmış, təhsil müəssisələrinə və işə qəbul zamanı azlıqlara müəyyən imtiyazlar verən affirmasiyadır (affirmation). Bu proqramın tətbiq edilməsi səbəbi cəmiyyətdəki qeyri-bərabərliyin afroamerikalıların inkişaf tempinin ağdərili əhalidən geri qalması və kiçik bir ―sürətləndirmə‖nin onları ağlarla eyni səviyyəyə çıxara bilməsi, bundan sonra layihənin dayandırıla biləcəyi iddiasından irəli gəlirdi.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 115
Əslində hər şey bu qədər sadə olmadı, proqramın işində sapmalar oldu. Lakin bu gün 40 ildən artıq bir vaxt keçdikdən sonra affirmasiyanı nəinki ləğv etdilər, hətta fəaliyyət proqramı kimi daimi konstant müəyyən edildi. Bununla bərabər, vəd edilən bərabərliyə nail olmaq heç cür mümkün olmadı, daha da əksinə, nə qədər paradoksal olsa da, bu gün ağdərili əhali daha əlverişsiz vəziyyətdədir. Fikrimcə, bu proqram guya kömək etməyə yönəldiyi insanlar üçün daha da təhqiredicidir, alçaldıcıdır, çünki faktiki olaraq, onların həyatda məqsədlərinə müstəqil şəkildə nail olmaq üçün kifayət qədər inkişaf etmədiyini iddia edir. Əgər affirmasiyanın nail olduğu bir şey varsa, o da tam əks effektdir. Daimi köməyə vərdiş edən azlıq nümayəndələri bu gün həqiqətən də öz güclərindən, ağlından istifadə etməyi yadırğayıb, bu hal isə daima şiddətlənərək davam edir. Burada yalnız ABŞ-dan söhbət getmir. İmiqrantların xüsusi, özəl şəraitdə yaşayaraq, getdikcə daha çox urbanizasiyalaşdığı Avropaya baxmaq kifayətdir. İşləmək, ümumi qəbul edilmiş davranış və əxlaq normalarına uymaq üçün stimul yoxdur. Normal yaşamaq üçün tarixi vətənlərində aldıqları biliklər onlara tamamilə kifayət edir. Almaniya, Fransa, ardınca da Böyük Britaniyanın öncə multikulturalizm siyasətinin iflasa uğramasını bəyan edib, daha sonra sözdən işə keçərək xaricdən ölkəyə giriş qaydalarını sərtləşdirmələri də tamamilə məntiqli addımdır. Bu hal xüsusən Şimali Afrika ölkələrindən olan mühacirlərə aiddir. Əslən Tunisdən olan minlərlə qaçqın İtaliyadan Fransaya daxil olmağa çalışırdı, ancaq fransız hökuməti heç bir sənədə baxmadan qatarları sərhəddə saxlamağa başladı, bu zaman sərnişinlərə qarşı irəli sürülən tələblər sırf iqtisadi xarakter daşıyırdı. Onların Beşinci respublika ərazisində özlərini təmin etməyə kifayət edəcək qədər vəsaitə malik olduqlarını təsdiqləmələri lazım idi. Kifayət qədər resursları olmayan mühacirləri qatardan endirirdilər. Cavab olaraq İtaliya XİN ―beynəlxalq dəmiryolu nəqliyyatının dayandırılması‖ ilə bağlı
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
116 Fransaya rəsmi etiraz yönəltdi. Amma italyan rəsmilərini heç Avropa İttifaqında belə dinləmədilər. AŞ-nın daxili işlər üzrə komissarı xanım Malmstrom bəyan etdi ki, Paris öz əhalisinin təhlükəsizliyini təmin etmək naminə və tamamilə, qanun çərçivəsində hərəkət edir. Deməli, problem o qədər ciddidir ki, hətta Avropa İttifaqında belə onu bu şəkildə anlayırlar. Hörmətli cənablar, hazırda mən multikulturalizm siyasətinə bir neçə yanaşmanı fərqləndirirəm. Birinci ssenari – ―assimilyasiya getmədən inteqrasiya‖, yəni mononasional – birmillətli dövlət qurmaq cəhdlərinin perspektivsiz olması və ya separatçı əhval- ruhiyyənin daha da artması ilə müşahidə olunan bu cür səylərin iflasa uğraması səbəbindən onlardan imtina etməkdən ibarətdir; burada multikulturalizm bu imtinanın konstitusion-hüquqi rəsmiləşdirilməsi bazası olaraq, eyni zamanda ən geniş ―mədəni plüralizm‖, vahid vətəndaş identikliyi və dövlət bütövlüyü kimi anlamların birlikdə mövcud olmasına inam kimi çıxış edir. Bu Kanada modelidir. Bu modelin Kanadada necə reallaşdığını yaxşı bilirik. İkinci ssenari – ―əks diskriminasiyadır‖ (―diskriminatorların diskriminasiyası‖): özünü xüsusən cəmiyyətin demoqrafik quruluşu və onun sosial strategiyası arasındakı fərqlərdə büruzə verən tarixi və ya sosial ədalətsizlik, yaxud diskriminasiyanın aradan qaldırılması yolu ilə müxtəlif irq, etnos və dinlərin nümayəndələrinin hüquq bərabərliyinin qazanılmasında göstərir; bu ssenaridə bir qayda olaraq, ―affirmative action‖a (diskriminasiyanı kompensasiya edən imtiyaz, preferensiya, güzəştlərin təqdim edilməsi) üstünlük verilir – ABŞ modeli. Daha sonrakı ―funksional tolerantlıq‖ ssenarisi hansısa dövlətin iqtisadi konyunkturadan asılılığı zamanı müvəqqəti şəkildə xarici işçi qüvvəsini dəvət və ya qəbul etməsi hallarında baş tutur; bu zaman qastarbayterlər tamdəyərli vətəndaşlıq hüquqları almasalar da, öz ―identikliklərini‖ saxlayaraq işləmək və yaşamaq hüquqlarına malik olurlar – Almaniya modeli. Fikrimcə bu gün multikultural bazanın əsasında qurulması mümkün olan sonuncu ssenari ―xırdalanma‖ ssenarisidir.
Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|