Microsoft Word BÄ°LÄ°msel eksen 20++

Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20
 
 
114
çekmekteydi. B.Vahabzade'nin "Ey tabiat, de neyçin, neden, Gül'ün dalında diken 
bitirdin?  Çeşmenin  gözünü  kaşıntılı  keçiye,  Bulanık  suyunu  ceylana  verdin?  "(" 
Ana doğa "[13]) bendinin sosyal içeriği en yakın adresi hedefe almış olsa da, aslın-
da, felsefi ümumiləşdirməyə sahip bu mecazi mısralar temelde daha küresel nitelik-
tedir. Evet, bu poetik-felsefi kanaati yazara onun ortamının dikte etməsinə rağmen, 
şiirin taşıdığı fikir yükü oldukça büyük ölçeklidir. 
X.Rıza  Ulutürk'ün  "Devam  edir  37,  daha  keskin,  daha  ciddi"  (  "Devam  Edir 
37" [12]). Şiirsel tasarrufu hangi bağlamda söylenmesine bakılmaksızın mekan ve 
zamana  sığmıyor,  ulusal  olduğu  kadar  beşeri  anlam  kazanmaktadır.  F.  Koca'nın 
"Biri  kaçak  olup  mert  olup,  biri  şık  olup  mert  olup.  Peki  bu  namerdler  nereden? 
İşte bu bana dert oldu! "(" Babalar "[8]) şiirsel ağrısı sosyal düşünceyi" sapı özü-
müzden olan baltalar "a iletir. Babəkin "Orada bensiz kalan qollarımla bir savaşın" 
(E. Kerim, "Babəkin kolları" [7]) nidasına vatandaşlık motifleri açıkça görülür. 
Ədəbiyyatşünas ve eleştirmenlerden Kulu Halilov, Yaşar Karayev, Firudin Hü-
seynov,  Bekir  Nebiyev,  Tevfik  Hacıyev,  İsa  Həbibbəyli,  İmamverdi  Ebilov, 
Əmirxan Halilov, Vaqif Yusifli, Vurgun Eyüp, Ebülfez Hüseyni, Vaqif Arzumanlı, 
Rıza  Xələfli,  Gülhani  Penah,  Cavanşir  Yusifli,  Afaq  Şıhlı  ,  Nigar  İsfəndiyarqızı, 
Yaşar Ümit ve başkaları tarafından yirminci yüzyılın ikinci yarısında Azerbaycan 
şeri  dahil  olmak  üzere,  Mehmet  Araz,  Söhrab  Tahir,  Mehmet  İsmail  yaratıcılığı 
vatandaşlık lirikası açısından aydınlatılırsa da, bu lirikanın poetik- felsefi yönleri, 
felsefesindeki  sosyal  içerik  kapsamlı  incelenmemiştir.  Halkımızın  milli  düşünce 
tarzının oluşmasında büyük rolü olan bu şairlerin vatandaşlık lirikasında getirdikle-
ri yeni atmosfer, Azerbaycan gençliğinin sosyal bilincinin oluşmasında oynadıkları 
rol ise yeterince analiz süzgecinden geçirilmek layiqir. 
Bu yüzden de, şiirinde konu ve problematika genişliği, imge zenginliği, üslup 
özgünlük yüksek olan her üç şairin yaratıcılığına daha bir açıdan yeni bakış sunul-
ması zorunlu doğur. Böylece, ister miktar, gerekse kalite olarak sosyal içerik bakı-
mından  yaradıcılıqları  gereğince  incelenmemiş  M.Araz,  S.  Tahir  ve  M.İsmayıl 
şiirinin Azerbaycan'da toplumsal bilincin olgunlaşmasına gösterdikleri olumlu etki 
problematika olarak geniş tedqiqini bekliyor. 
Ədəbiyyatşünas  ve  eleştirmen  Yaşar  Karayev  M.Arazın  "Hayatın  ve  sözün 
renkleri"  kitabına  yazdığı  "Önsöz"  de  kutluyordu  ki,  güneşin  ışığı  ve  sıcağı  gibi 
insanın sinirli ve ağrısı da manevi zerrelere dönüşmüştür gezegene, yayın yayılır. 
En  güvenilir  manevi  yaddaşda-  uzayda  tüm  dönemlerin  ağrı  ve  sinir  impulsları- 
dalgaları yaşıyor. Odur ki, sanatçı tüm zamanların acısını alabilir ve bize gösterebi-
liyor ... büyük sanat eseri de sanatçı dünyaya yayılan o acıyı ve sinirli hatasız ebedi 
dalğada tutan zaman ve şiirsel nereye çevrilende oluşur ... Bu satırlar M.Araz hak-
kında yazılsa da, söz konusu qələmdaşlarının yaratıcılığına da ayna tutuyordu. 
M.Arazın birkaç neslin milli-manevi terbiyesinde rol oynamış meşhur "Benden 
ötdü,  kardeşime  çarptı"  şiirinin  B.Vahabzadəyə  ithaf  edilmesi  tesadüfi  değildi. 
Çünkü bu tür şiirler vatandaşlık estafetini biraz önceki nesle mensup B.Vahabzadə 
kalemine ait "Gülistan" leytmotivindən aldı. "Gülistan"  lirik şiirinde Gülistan kö-
yünde  Rusya  ve  İran  arasında  yapılan  anlaşma  ile  ikiye  bölünmüş  Azerbaycanın 

---

Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20
 
 
115
faciası  konu  tabidir.  M.Araz  ise  "Benden  ötdü,  kardeşime  çarptı"  şiirinde  ikiye 
bölünen halkın tam "Benden otdu" diyenlerin qeyretinden "hanlık-hanlık parçalan-
dığını bildirir. Bölünme parçalanma yol açıyor. Bunun nedeni olarak yazar "Ben-
den  ötdü,  kardeşime  çarptı"  səfsətəsini  gösterir  ve  ona  karşı  "Senden  öten  mene 
deydi,  Menden  öten  sene  deydi,  senden,  benden  önceki  darbe  Vatan,  Vatan  sana 
çarptı!" (1) felsefesini koyuyor ve bu meselin zararlı sosyal içeriğini açıp gösteri-
yor. Şair devam ediyor: "Ben, ben dedi bir ülkede ne kadar Han, Onlar" ben, ben 
"diyen yerde sen olmadın, Azerbaycan!" (1). Şairin bu tasarrufu ve buradan doğan 
derin endişe bizi de sarsıyor ve okuyucunun "iliğine çalışıyor": Lap masallardaki 
güvercin gibi oxucusuna "yatmısansa, ayıl, ayıqsansa, eşit!" Diyen şiirin toplumsal 
içerik  taşıyan  tüm  mısraları  sadece  gönlümüzün  değil,  aynı  zamanda  aklımızın 
"kulağından altın bir tana gibi "(10) asılır. Şair sosyal belalarımızın kökünü ülkede 
"biganeler iklimi" nin hüküm sürmesinde görüyor. 
M.Araz yaratıcılığında manevi-milli birliğe çağrı motifleri daha güçlüdür, doğ-
rudan karakter taşımıyor ve şiirsel olarak daha geniş Spektre sahiptir. Özellikle de, 
vatandaşlık  lirikası  açısından  şairin  poetik  kılıcı  derine  işliyor.  Onun  şiirlerinde 
vatandaşlık lirikasında bürünmüş duygular coşuyor, tüm keskinliği ile fikrin daha 
derin  katlarını  şumlayiram  ve  okuyucu  düşüncesinin  altını  üstüne  çevirir:  "Senin 
dışında biz her şeyi böle billik" ( "Ayağa dur, Azerbaycan!" [1]), "Bir ocak başında 
bir isinməsək, sen kime gereksin, Ben kime gerek?! "(" İlhamım "[1])," eleyip sa-
vur da bölünənləri .., dağlığe, düzlüğe bölünənləri "("Yarabbim, bu dünya sen ku-
ran değil "[1]) ve s. 
M.Araz "Senin dışında biz her şeyi böle billik" derken artık iki komşu devletin 
kıskacında kalmış Azerbaycan iki yüzyıl idi ki, ikiye bölünmüştü. Bu facianın acı-
sını  şair  S.Tahir  mecazi  şekilde  şöyle  ifade  etmişti:  "İki  bölünməkdən  öyle 
qorxmuşam Çöpü de ikiye bölmərəm daha" ( "Daha" [2]) 
Güney  konusunu  edebi  gündemde  tutan  "60-cılar"  ın  şiirsel  düşünceleri 
S.Tahirin bu mısralarında çok iyi umumîleştirilip: 
Ortadan açılmış kitap gibidir, 
Baxır Astaralar sınır tirine. 
Benim kollarımı iğne-iplik edin, 
Dikim Astaranı birbirine. 
Çaylar, yolları, iğne-iplik edin, 
Dikim Culfaları birbirine. (11) 
Azerbaycan'ın ikili kaderi M.İsmayılın da yaratıcılığına farklı bir sosyal içerik 
getirmekle şairin vatandaşlık lirikasında başlıca konuya dönüşmüştür. 
Eleştirmen  C.Yusifli  "Bəxtimə  düşen  gün  veya  dalında  kuş  yuvası  bir  ağaç" 
makalesinde M.İsmayılın "Savalanda yatan yiğit" şiirini onun yazılım eserlerinden 
olduğunu söyleyerek aşağıdaki mısraları da örnek verir: 
... Girip masallarda yatıyor oğullar, 
Bir vatan ikiye parçalanıbdı. (14) 

---