119
lklərdən biri də “Əmtəə mübadiləsi sazişlərinin nizama salınması tədbirləri
haqqında” qanun olmuşdur. Bu qanunda, barter sazişlərinin obyekti olan təbii
resursların, xammalın, material və yarımfabrikatların və digər əmtəələrin səmərəli
istifadəsi nəzərdə tutulmuşdur. Azərbaycan Respublikası prezidentinin fərmanına
müvafiq olaraq “Azərbaycan Respublikası xarici iqtisadi fəaliyyətinin dövlət
tənzimlənməsi tədbirlərinin təkmilləşdirilməsi haqqında” qanun qəbul olunmuşdur.
108
xrac-idxal əməliyyatlarını tənzimləyən əsas sənəd 24 iyun 1997-ci il tarxli
“Azərbaycan Respublikasında xarici ticarətin daha da liberallaşdırılması haqqında”
fərmanla təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasında idxal-ixrac əməliyyatlarının
tənzimlənməsi” qaydalarıdır. Bu qaydalar aşağıdakı idxal-ixrac əməliyyatlarını
tənzimləyir:
-
Azərbaycan Respublikasında istehsal, emal, təkrar emal olunan malların
ixracı;
-
Kredit ixracı;
-
Təkrar ixrac (reeksport);
-
Konsiqnasiya yolu ilə ixrac əməliyyatları;
-
Müvəqqəti ixrac əməliyyatları;
-
Rezidentlərin öz vəsaiti hesabına idxal;
-
Nazirlət Kabineti tərəfindən aparılan ixrac-idxal əməliyyatları;
-
Müvafiq dövlət orqanlarından rəy və ya lisenziya alınmaqla aparılan
idxal-ixrac əməliyyatları;
-
Barter əməliyyatları;
-
Kooperasiya əməliyyatları;
-
Sərhədyanı ticarət və s.
Xarici iqtisadi əlaqələrin hüquqi tənzimlənməsi ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyi,
daxili bazarın qorunması, yerli istehsalın genişləndirilməsi, daxili bazarlarda
rəqabətin güclənməsi, habelə yerli istehsalçıların xarici bazarlara çıxışının
stimullaşdırılması baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin
hər bir formasının özünəməxsus hüquqi tənzimləmə mexanizmləri var.
108
Məmmədov A., “Prezident imzası, prezident qayğısı. Qanunvericilik aktlar toplusu”, Azərnəşr, Bakı, 1998
120
Xarici ticarət əlaqələri struktur xüsusiyyətinə görə xarici iqtisadi əlaqələrin
tərkib hissəsi olub, özündə əmtəənin, ticarət və barter xidmətinin turizm, injinirinq,
reinjinirinq, informasiya mübadiləsi, rabitə, nəqliyyat xidməti kimi sahələrini,
intellektual mülkiyyətin isə françayzinq, nou-xau və konsaltinq kimi formalarını
özündə əks etdirir.
Xarici ticarət əlaqələri hüquqi cəhətdən 10 yanvar 1994-cü il tarixli
“Azərbaycan Respublikasında xarici ticarətin səmərəliliyi haqqında”, 5 aprel 1994-cü
il tarixli “Azərbaycan Respublikasında xarici ticarətin sərbəstləşdirilməsi haqqında”,
17 dekabr 1996-cı il tarixli “Azərbaycan Respublikasında xarici ticarətin
təkmilləşdirilməsi haqqında”, 24 iyun 1997-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikasında
idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi qaydaları” və s. bu kimi fərman və
qərarlar əsasında tənzimlənir.
109
Ə
vvəlki fəsillərdə də qeyd etdiyimiz kimi, xarici ticarət əlaqələrinin
tənzimlənməsinin 2 metodu var: tarif və qeyri-tarif tənzimləmə metodları.
Xarici ticarətin lisenziyalaşdırılması və kvotalaşdırılması əsasən iki məqsədlə
həyata keçirilir: dövlətin iqtisadi maraqlarının qorunması məqsədilə və daxili bazarın
tarazlığını poza biləcək idxal və ixracın qarşısını almaq məqsədilə.
Xarici ticarətin tənzimlənməsinin klassik metodu tarif, xüsusilə gömrük tarif
tənzimlənməsidir. Tarif metodu ölkəyə gətirilən və ölkədən aparılan mallardan
gömrük rüsumlarının tutulmasından ibarətdir.
10 iyun 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasında “Gömrük Məcəlləsi” qəbul
edildikdən sonra, 20 iyun 1995-ci ildə qəbul edilmiş “Gömrük tarifi haqqında”
Azərbaycan Respublikasının qanunu qüvvəyə minmişdir. Bu qanun əsasən, daxili
bazarın xarici bazarla səmərəli əlaqəsini təmin etməklə, xarici ticarətin hüquqi
tənzimlənməsinin mühüm vasitəsi olan gömrük tarifinin formalaşdırılması və tətbiqi,
həmçinin Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhəddindən keçən mallardan rüsum
tutulması qaydalarını müəyyən etmişdir.
109
Nəsirov Y. N., “Azərbaycan Respublikasının xarici ticarət siyasəti. Müasir mərhələdə Azərbaycanın sosial-iqtisadi
inkişafının əsas meylləri”, məqalələr toplusu, Bakı, 2000
Qeyri-tarif tənziml
(Sxem 3.4.)
Dünya praktikasında gömrük rüsumlarının a
-
Spesifik mal
rüsumu;
-
Advaler-malın gömrük d
-
Kombinə
rüsumu.
dxal və ixrac rüsumları dövl
etməklə yanaşı, dövlətin mü
qayda olaraq ən yüks
üzərində üstünlüyünü qoruyub saxlayır v
etmiş olur.
110
110
Велиев Н. Т., «ВЭС и их роль
диссертации
на соискание ученой
Lisenziyalaş
nzimlənməsini sxematik olaraq aşağıdakı kimi göst
Dünya praktikasında gömrük rüsumlarının aşağıdakı növl
Spesifik mal vahidinə görə müəyyən edilmiş dəy
malın gömrük dəyərinə görə faiz hesablanan gömrük rüsumu;
edilmiş hər iki növü birləşdirməkl
ixrac rüsumları dövlət büdcəsinə əlavə vəsaitin
tin müəyyən maraqlarının qorunmasında i
n yüksək ixrac rüsumu dövlətin həmin m
üstünlüyünü qoruyub saxlayır və onun satışından yüks
их
роль в развитии экономики Азербайджана на современном
ученой
степени кандидата экономических наук, Баку, 1997
Qeyri-tarif
tənzimləmə
tədbirləri
Məhsulların idxal
və ixracının
məhdudlaşdırılması
Lisenziyalaşdırma
Kvotalaşdırma
dövl
121
ğ
ıdakı kimi göstərmək olar:
Sxem 3.4.
ıdakı növləri vardır:
yərə hesablanan gömrük
faiz hesablanan gömrük rüsumu;
klə hesablanan gömrük
saitin cəlb edilməsini təmin
n maraqlarının qorunmasında iştirak edirlər. Bir
min məhsulla digər dövlətlər
ından yüksək həcmdə vəsait əldə
на современном
этапе», автореферат
Баку
, 1997
tarif
ə
mə
ə
ri
dxal və ixraca
dövlət orqanlarının
icazəsi
Məhsulların idxal
və ixracının
qadağan olunması
Dostları ilə paylaş: |