MüƏllifdən II
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mirağa Cəfərquliyev IV FƏSİL CİNAYƏT MÜHAKİMƏ İCRAATININ ƏSAS PRİNSİPLƏRİ
- (28. s.38-39; 119. s.509; 106. s.124-181; 55. s.46-63;31).
Mirağa Cəfərquliyev IV FƏSİL CİNAYƏT MÜHAKİMƏ İCRAATININ ƏSAS PRİNSİPLƏRİ VƏ ŞƏRTLƏRİ (VASİTƏLƏRİ) § 1. Cinayət prosesinin prinsiplərinin anlayışı və sistemi Cinayət prosesinin prinsipləri dedikdə cinayət prosesinin demokratik təbiətini və xarakterini, habelə onun vəzifələrini müəyyən edən hüquq normalarında möhkəmələndirilmiş əsas rəhbər müddəalar başa düşülür. Həmin rəhbər müddəalar cinayət-prosessual hüququn bütün sistemini, onun institutlarını, habelə istintaq, təhqiqat, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının fəaliyyətinin siyasi və prosessual istiqamətlərini müəyyən edir. Cinayət prosesinin prinsipləri təkcə hüquqi deyil, həm də siyasi və fəlsəfi baxışları ifadə edir. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, həmin rəhbər müddəaların (yəni prinsiplərin) tətbiqi sahəsi hüquqla məhdudlaşmır, onlar kateqoriya kimi elmdə, hüquq düşüncəsinin elementi kimi geniş əhali kütləsinin şüurunda yaşayır və inkişaf edir. Cinayət-prosessual hüquqda rəhbər müddəaların - prinsiplərin icrası məcburi olduğu halda elmdə hüquqi kateqoriya kimi onlar metodoloji və nəzəri funksiyanı yerinə yetirirlər. Cinayət prosesinin prinsipləri cinayət mühakimə icraatının sosial mahiyyətini və onun siyasi istiqamətini ifadə edir. Onların məzmunu cinayət mühakimə icraatının vəzifələri ilə müəyyən edilir. Belə ki, cinayət prosesi prinsiplərinə əməl etmədən cinayət mühakimə icraatının vəzifələrini yerinə yetirmək qeyri-mümkün olardı. Hüquq ədəbiyyatında cinayət prosesinin prinsipi anlayışı haqqında iki baxış yer almışdır
IV FƏSİL CİN A YƏT MÜHAKİMƏ İCRAA TININ ƏSAS PRİNSİPLƏRİ VƏ ŞƏRTLƏRİ (VASİTƏLƏRİ) Onlardan birincisinin tərəfdarları prosesin prinsipi və cinayət prosesinin mühüm xassələrinin əlaqəsini ön plana çəkir. Ona görə də onlar prosesin prinsiplərini cinayətkarlıqla mübarizə aparan orqanlann fəaliyyətinin əsas başlanğıclarını, bütün cinayət mühakimə icraatında iştirakçıların hüquqlarını və vəzifələrini, onun daha mühüm xassələrini və cəhətlərini müəyyən edən qanunda təsbit edilmiş başlanğıc müddəalar kimi müəyyən edirlər. İkinci baxışın tərəfdarları prosesin prinsipi anlayışını təyin edərkən, onun digər prosessual normalarla nisbətinə diqqəti yönəldirlər. Onlar qeyd edirlər ki, prosesin prinsipləri daha xüsusi (konkret) prosessual normalarda konkretləşmə və detallaşma alan ümumi və müəy- yənedici xarakterli normalardır. Cinayət prosesinin prinsipi anlayışının təyin edilməsi zamanı prinsiplərin təsbit olunması forması haqqında məsələ diskussiya predmeti kimi hələ də qalmaqdadır. Bəzi prosessualistlər prosesin prinsiplərinə təkcə qanunvericilikdə təsbit olunmuş prinsipləri deyil, həm də digər müddəaları, eləcə də sanki cinayət prosesinin üzərində qurulduğu ideyaları aid etməyi mümkün hesab edirlər. Digər prosessualistlər hesab edirlər ki, prosesin prinsipinin məcburi əlaməti onun cinayət-prosessual hüquq normalarında qanunvericilik təsbitidir. Bu mövqe ilə razılaşmaq olar, o daha inandırıcı və əsaslı görünür. Belə ki, qanunda təsbit olunmamış müddəalar cinayət mühakimə icraatı sahəsində ictimai münasibətləri tənzimləyə bilməz və aydın məsələdir ki, cinayət prosesinin mühüm xassələrini ifadə edə bilməzlər. Bundan başqa, cinayət-prosessual prinsipin prosesin qurulduğu yalnız əsas müddəa kimi təyin edilməsi cinayət prosesinin prinsipləri sistemi haqqında məsələnin mübahisəsiz və özbaşına həllinə, beləliklə, bu və ya digər proses- sualistin fikrincə, rəhbər əhəmiyyətə malik olan istənilən müddəanın daxil edilməsinə əsas verir. Prosessual ədəbiyyatda demokratik prinsiplərin mahiyyəti ümum- ləşdirilərək çox düzgün olaraq qeyd edilir ki, cinayət prosesinin prinsipləri elə müddəalardır ki, onlar, birincisi, bütün cinayət mühakimə icraatı üçün təməl başlanğıc əhəmiyyətinə malik olmalı; ikincisi, hüquq normalannda ifadə olunmalı; üçüncüsü, ümumprosessual xarakter daşımalı və cinayət prosesinin bütün mərhələlərinə bütövlükdə aid olmalı və ya heç olmasa, özünün tam təzahürünü məhkəmə araşdırma-
m Mirağa Cəfərquliyev sında - mərkəzi mərhələdə və ya ən azı daha ilkin mərhələlərdə təzahürünü tapmalı; dördüncüsü, digər prinsiplərin məzmununu təkrarlamayan müstəqil məzmuna malik olmalıdır. Yuxarıda söylənilənlər ona dəlalət edir ki, cinayət prosesinin prinsipləri bir sıra vacib əlamətlərə malik olmalıdır. Şübhəsiz ki, həmin əlamətlərin hər hansı birinin olmaması müddəanı cinayət prosesinin prinsipi kimi qəbul etməyə imkan vermir. Bu əlamətləri qısa olaraq belə şəkildə şərh etmək olar: 1)
prinsip qanunda ali qanunverici orqan tərəfindən qəbul edilən və ali hüquqi qüvvəyə malik normativ aktda təsbit olunan normadır; 2)
davranış qaydasıdır; 3)
prinsip ümumi qaydada qəbul edilən təkcə istənilən cinayət-prosessual norma deyil, bütün cinayət mühakimə icraatı üçün təməli əhəmiyyətə malik olan və onun vacib cəhətlərini xarakterizə edən normadır; 4)
onun mahiyyətinə və məzmununa zidd deyilsə, cinayət mühakimə icraatının bütün mərhələlərinə aid olmalıdır; 5)
cinayət mühakimə icraatının vəzifələrinin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsini təmin edən əsas amillərin məcmusudur. Azərbaycan Respublikası müstəqillik qazandıqdan sonra ölkəmizdə məhkəmə islahatına, bütövlükdə hüquqi islahata böyük diqqət göstərilməkdədir. Ölkəmizdə son illərdə «hüquq islahatlan» mövzusuna həsr olunmuş bir sıra elmi konfrans və simpoziumlar keçirilmişdir. Son illərdə hüquqi islahatlarla bağlı qəbul olunmuş çox saylı qanunlarda və yuxarıda adı çəkilmiş elmi konfranslarda cinayət mühakimə icraatının prinsiplərinə sözsüz əməl edilməsi xüsusilə qeyd edilmişdir. Konfransların yekun sənədlərində deyilir ki, sivil hüquqi, demokratik dövlətdə məhkəmənin rolunu yüksəltmək müasir dövrün mühüm vəzifələrindən biridir. Cinayət mühakimə icraatının əsaslarının - çəkişmə, aşkarlıq, təq- sirsizlik prezumpsiyasına sözsüz əməl edilməsi, istər ittihamedicilik meylinin, istərsə də qanuna qəsd etmiş adamlara üz verilməsinin yolverilməzliyi kimi əsasların həyata keçirilməsinin təminatlannı xeyli möhkəmlətmək lazımdır.
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|